I. O’quv materiallari ma’ruza bo’yicha o’quv materiallari

Sotsiometrik metod. Bu metod kichik guruh a’zoalri o‘rtasidagi bevosita emotsional munosabatlarni o‘rganish va ularning darajasini o‘lchashda qo‘llanadi. Unga amerikalik sotsiolog Djon Morenko asos solgan.

Mazkur metod yordamida muayyan guruhdagi har bir a’zoning o‘zaro munosabatini aniqlash uchun uning qaysi faoliyatda kim bilan birga qatnashishi so‘raladi. Olingan ma’lumotlar matritsa, grafik, sxema, jadval shaklida ifodalanadi. Ulardagi miqdor ko‘rsatkichlari guruhdagi kishilarning shaxslararo munosabatlar to‘g‘risida tasavvur hosil qiladi. Bu ma’lumolar guruhiy munosabatlarning tashqi ko‘rinishini aks ettiradi xolos. Shuning uchun hozir Ya.L.Kolominskiy va I.P.Volkov tomonidan sotsiometrining yosh davri psixologiyasiga moslab o‘zgartirilagan turlari ishlab chiqilgan. Bu shaxslarning bir birini tanlashi motivlarini keng ifodalash imkonini beradi. Ayniqsa sotsiometriyaning Ya.L.Kolominskiy ishlab chiqqan o‘zgartirilgan turi bolalar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar haqida to‘laroq axborot beradi. Shu bilan birga guruhlardagi shaxslarning yaqqol, aniq nuqtai nazar, guruhbozlik, og‘machilik, qarama-qarshilik, his-tuyg‘uning zo‘riqishi, guruhiy jipslik, moslik, munosabatning motivlari, qurilishi, jinslar o‘rtasidagi muloqotlarning zamini hamda sehri mana shu kalit bilan ochiladi.

Umuman aytganda, sotsiometriya metodidan turli yoshdagi, ikki xil jinsdagi, saviyasi har xil kishilar guruhlardagi psixologik qonunlarni tadqiq etishda unumli foydalanish mumkin.

So‘rov. So‘rov – tadqiqotchi va respondentning bevosita yoki bilvosita o`zaro aloqasi davomida birlamchi verbal axborot yig`ishga yo`naltirilgan metod so`rov anketa yoki intervyu shaklida o`tkazilishi mumkin. Anketa yordamida so`rov o`tkazilganda sinaluvchi yozma savollar­ga, intervyuda esa og`zaki savollarga javob qaytaradi.

So`rov quyidagi bosqichlarga ega bo`ladi:

1. «Epigraf». Bunda sinaluvchining fikrlari muayyan yo`nalishga solinadi, sinaluvchilar savollarga javob berishga undaladi.

2. «Kursatma». Bunda sinaluvchiga so`rov jarayonida savollarga qanday javob qaytarish mumkinligini, so`rov maqsadi, uning kim to­monidan o`tkazilayotgani, undan olingan ma’lumotlarni malum maqsadda ishlatilishi xaqida ma’lumot beriladi.

3. «Surovga moslashish». Bunda sinaluvchi savollarga javob berishga yo`naltiriladi, unda o`ziga nisbatan ishonch xosil qilinadi, u bilan o`zaro ishonchga asoslangan munosabat o`rnatiladi, unda savollarga har qanday javob qaytarish mumkin, degan taassurot xosil qiladi. Bu­ning uchun so`rovda dastlab emotsional-neytral, oson, umumiy savollar beriladi.

4. «Maqsadga erishish». Bunda zarur bo`lgan asosiy ma’lumotlar qo`lga kiritiladi. Buning uchun ushbu bosqichda tadqiqotchi uchun xam, sinaluvchi uchun xam muxim bo`lgan savollar beriladi.

5. «Zo`riqish bartaraf etish». Bunda so`rovdagi masalalar va sa­vollar xususida, butun so`rov jarayoni xaqida yig`ilgan xissiyotlar bar­taraf etiladi. Buning uchun so`rov so`ngida nisbatan oson, ijobiy emotsional savollar berilishi, masalan, sinaluvchining ijtimoiy demo­grafik xususiyatlari xaqidagi savollar berilishi mumkin.