Ibragimova nafosat shuhrat qizi bitiruv malakaviy ishi mavzu: dilafgor adabiy merosi

Xudo Qur'onda aydi vasfinga “Yosin” ilan “Toho”. 
 
Jamoli nuri “Vash-shams”ki, mozog‘ ul-basar hazrat, 
Muborak gesui hazratki, “Val-layl iza yag‘sho”. 
1
Таржималар “Гулшани Дилафгор” ноширлариники. 
2
Гулшани Дилафгор. – Т.: MUMTOZ SO‘Z. 2011. – Б. 50.

---

37 
 
Risolat tojdori, shahdu shakar ul guftori, 
Base sha'nida “Kavsar” surasi, haq aydi “A'tino”. 
 
Muborak maqdamidin bo‘ldi olam g‘arqai rahmat, 
Ketib zulmat jahondin ro‘shnolik ayladi paydo. 
 
Tamoman anbiyolar shahsuvori sayyidi olam, 
Gadoyi ostoni bo‘lsa yuz Iskandaru Doro. 
Dilafgor ijdining mumtoz adabiyotimiz namunalaridan oziqlanishi tabiiy hol 
bo‘lib, Mashrab she'riyati ham unga behad oziq berganini ta'kidlash kerak. 
Ma'lumki, Mashrab adabiyotimiz tarixida o‘ziga xos yo‘nalishda ijod qilgan hamda 
“Qalandariya” suluki asoschilaridan hisoblanadi. Mashrab ijodi ilohiy ishqni 
kuylovchi she'riyat ekani ham barchaga ma'lum. Uning: 
Har kishining dardi bo‘lsa yig‘lasin yor oldida, 
Qolmasin armon yurakda etsin izhor oldida,- 
g‘azaliga Dilafgor quyidagicha tazmin bog‘lagan: 
Telba ko‘nglum ko‘z tutar, fursat topib yor oldida, 
Aylasam hijron g‘amin fil-jumla izhor oldida, 
 
O‘rtanib kuysam tong ermas, rashkdin ahboblar 
G‘ayrlar bazmi Skandar tuzsa dildor oldida. 
Vah nechun o‘lmay tiriklay, shomdin to subhidam, 
Bo‘lsalar doim raqib eli chamanzor oldida. 
 
Har zamon etsam tavoze', yer o‘pub qilsam salom, 
Bir kalomi xush eshitmayman vafodor oldida. 
 
Dil havas aylar ani la'li labidin bo‘sa, 
Aql aylar beadad andisha bul kor oldida. 

---

38 
 
Aytingiz, ahboblar, rahm etmasa holim ko‘rub, 
Hajrida qilsun shahid qonim to‘kub yor oldida. 
 
Kuymasunmu notavon joni, Dilafgor, ohkim, 
Suhbat etsa doimo ul sho‘x ag‘yor oldida. 
Dilafgor ijod namunalari ham o‘z zamondosh shoirlari she'rlari kabi millat 
tuyg‘usini shakllantirishda o‘zgacha ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, uning millat 
haqidagi she'rlari Hamza, Abdulla Avloniylarning shu mavzudagi she'riyati bilan 
hamohang:
Tun-kechalar choyxonada aytib hamisha safsata, 
Ko‘k choy ichib, shilqillashib hyech ish qilolmaymiz hanuz. 
Yoki yana bir she'rida ilmni tutgan taraqqiyotdan mosivo qolmasligini quyidagicha 
bayon etadi: 
Simsiz havoda teligrof yurguzdi ilmu fan ilan, 
Biz bodparak, bedonadin o‘zga bilolmaymiz hanuz. 
Ul Yo(v)rupo odamlari ilm yo‘lig‘a aylar jadal, 
Bizlar chafan, ko‘krak ochuq, mahram bo‘lolmaymiz hanuz. 
Bu g‘azalda Hamza she'rlariga xos hamohanglikni kuzatish mumkin. 
Ma'lumki, Hamza Hakimzodaning bir qancha ijtimoiy-siyosiy she'rlarida yevropa 
ilm tufayli borgan sari taraqqiyotga erishayotganligi ta'kidlanadi. Jumladan, 
shoirning 1914 yilda yozilgan “Vatandoshlarima xitob” she'rida bunday deyiladi:
G‘aflat uyqusidin ko‘zung och, boq zamona, 
Ilm ila maorif tutuni to‘ldi jahona, 
Soldi hama millat bu maorifga xazona, 
Biz millat etub or ila nomusi bahona,
Na maktaba ilm o‘ldi, na bozorda tijora, 

---

39 
Xushk o‘ldugimiz boisidin bo‘ldi kasolat.
1
Hamza ham boshqa jadidlar singari millatni g‘aflat va jaholatdan uyg‘otishni 
maqsad-matlab deb bildi, xalqni basoratga – dunyoga ochiq ko‘z bilan qarashga 
da'vat etdi, ilm ila maorifdan bahra olishga chaqirdi”
2
, – deya to‘g‘ri ta'kidlaydi
Shermuhammad Amonov nomzodlik dissertatsiyasida. 
Adabiyotshunoslik lug‘atida o‘zbek she'riyati haqida quyidagi fikrlarga duch 
kelamiz: “Dastlabki g‘azallar, asosan, ishq-muhabbat mavzusida yaratilgan bo‘lsa-
da, keyinchalik uning mavzu doirasi muttasil kengayib borgan va pirovardida 
mavzu jihatidan cheklovlardan butkul forig‘ bo‘lgan. Shuning uchun ham Sharq 
she'riyatida g‘azal mavzusiga ko‘ra g‘oyat rang-barang bo‘lib, bu jihatdan uni 
oshiqona, orifona, rindona, hajviy, publitsistik, axloqiy-ta'limiy kabi turlarga 
bo‘lish mumkin”
3
.
Dilafgor adabiy merosining ham aksariyatini ishqiy g‘azallar tashkil etsada, 
kezi kelganda shoir boshqa turlarga ham murojaat qila borgan.
XX asr boshlarida fotografiyaning kirib kelishi g‘azal janrining bir qator 
yangiliklar bilan boyishiga sabab bo‘lgan edi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Lirik 
qahramonning qalbi muhabbatga limmo-lim bo‘lganida yorning surati unga yanada 
qaynoq ilhom bergan bo‘lsa ne ajab.