Ibragimova nafosat shuhrat qizi bitiruv malakaviy ishi mavzu: dilafgor adabiy merosi

Muvashshah 
D
ardi hijroningg‘a kuydum, ayla, ey dilbar, iloj, 
Haq mukofotig‘a bersun sham'i husnungg‘a rivoj. 
I
zlasam dardimni dorusin tabiblar ahlidin, 
La'li nobingni davo deb ko‘rsatur, ey xush mizoj. 
R
ahm etub bir yo‘l muruvvat qil saxovat xonidin, 
Bistari g‘am uzra vaslingg‘a bo‘lubmen ehtiyoj. 
O
h tortib misli Majnunmen, giriboni chokmen, 
Hasratingda bo‘ldi ashkim misli daryoyi mavoj. 
B
ir ko‘rub husnungni bo‘ldum mubtalo, zoru asir, 
Xotirim g‘amdin mukaddar to bu dam yo‘qtur siroj. 
1
Қуронов Д. ва бошқ. Адабиётшунослик луғати. – Т.: Академнашр, 2010. – Б. 298. 

---

59 
X
o‘bliq mulkida jono, bir ajoyib shohsen, 
Mulki olam ahli bersun sango har doim xiroj. 
A
ylamas ersang tarahhum xasta holimg‘a agar, 
Ko‘ksuma xanjar solib g‘amzang bilan qonimni soch. 
N
aqdi umrum ishqi husnung birla, ey oliygahi, 
Kecha-kunduz g‘am chekib o‘tti Dilafgor lo iloj. 
Mazkur g‘azalda “Dorobxon” ismiga muvashshah chiqarilgan. “Gulshani 
Dilafgor”da bir qator muvashshah qayd etilgan. Masalan, “Dorojon”, “Nazirjon”, 
“Qorixon” muvashshahlari shular jumlasidandir. Lekin “tavshih san'ati g‘oyat 
nozik, u shoirdan juda katta mahoratni talab etadi, chunki keltirib chiqarish ko‘zda 
tutilgan so‘z misra (yoki bayt)ni ma'lum bir harf bilan boshlashni talab etadi. Bu 
esa misra (yoki bayt)ni mazmun ifodasi uchun eng maqbul so‘z bilan emas, 
chiqarilgan ismga mos so‘z bilan boshlashni taqozo qiladi, natijada shakl 
mazmundan ustuvorroq bo‘lib qoladi. Ya'ni tavshih san'ati yuksak mahorat va did 
bilan qo‘llansagina, she'rga zeb bo‘ladi, aks holda u she'rning badiiy saviyasini 
tushirib yuborishi ham mumkin”
1
ligini esda tutsak, Dilafgor muvashshahida 
badiiyat yorqin bo‘yoqlari bilan bo‘y ko‘rsatadi. 
“Gulshani Dilafgor” to‘plamidagi she'rlar ifoda va mazmun jihatidan turfa 
janrga mansub bo‘lib, shoir mumtoz sheriyatimizda keng qo‘llanilgan g‘azal, 
muxammas, muvashshah, musaddas, tarje'band, chiston va fard kabi janrlarda 
samarali ijod qilgan. Dilafgor yashab, ijod qilgan davr adabiyotimizda milliy 
uyg‘onish davri deb atalishida ham katta ma'no bor.
Shoir ijodida davrning 
ta'siri yaqqol sezilib turadi. Bu haqda yuqorida ham fikr bildirgan edik. Ma'lumki, 
har bir ijodkor davr bilan hamnafas tarzda ijod qiladi, shu sababli uning asarlarida 
mavjud tuzum belgilari qaysidir ma'noda bo‘y ko‘rsatadi. Dilafgor ijodida ham bu 
holni ko‘rish mumkin. Hayoti davomida ko‘p qiyinchiliklarni boshidan kechirgan 
1
Қуронов Д. ва бошқ. Адабиётшунослик луғати. – Т.: Академнашр, 2010. – Б. 298. 

---

60 
va og‘ir ijtimoiy–siyosiy davrda yashagan, adib lirikasida ijtimoiy-siyosiy ruhdagi 
she'rlar alohida ahamiyat kasb etadi. Ta'kidlash kerakki, shoir asarlarining asosini 
g‘azal janri tashkil etadi 
“Gulshani Dilafgor” to‘plamida shoirning 51 ta she'ri jamlangan bo‘lib, 
shundan 23 tasi g‘azaldir. Ko‘rinib turibdiki, adib ijodida g‘azal janrining o‘rni 
katta.
Mazkur g‘azallarda yuqorida ko‘rib o‘tgan badiiy san'atlardan tashqari, talmeh 
san'atidan ham unumli foydalanilgan. G‘azallarda qo‘llanilgan badiiy san'atlar o‘z 
navbatida ijodkorning ichki ruhiy olamini ochib beradi. Ayniqsa, diniy–falsafiy 
mavzudagi lirik asarlarida bu hol yaqqol seziladi. Bu haqda yuqorida batafsil 
mulohaza yuritgan edik. 
Dilafgor ijodida Navoiy dostonlari qahramonlari bo‘lmish, Farhod va Majnun 
obrazlari ham qo‘llanadi. Dilafgor ham Navoiy ijodiga havas bilan qaragan, uning 
ijodidan bahramand bo‘lib, unga o‘xshash g‘azallar bitgan.
Shoir badiiy mahoratini nechog‘lik yuqori bo‘lganini yuqoridagi 
kuzatuvlardan ham ayon bo‘ladi. Dilafgor an'anaviy she'riyatimizda qo‘llangan 
badiiy san'atlarning lafziy, ma'naviy, mushtarak turalarini ishlatgan holda o‘ziga 
xos lirik namunalar yarata oldi. Shoir lirikasida mumtoz adabiyotimizga xos 
ko‘plab badiiy san'atlardan keng va o‘rinli foydalangan. 
Mazkur fasldagi mulohazalardan quyidagicha xulosalar chiqarish mumkin: 
1. Dilafgor ijodida badiiy san'atning bir qator turlari uchraydi. Jumladan, 
badi'shunoslikdagi “iqtibos” san'atining “darj” turi shoir asarlariga ziynat bergan. 
2. Shoir ijodida qofiya bilan bog‘liq poetik usullarning eng qadimiylaridan 
biri bo‘lgan “radd ul-matla'” yoki “iyto” turlaridan, chunonchi, iytoning ikki 
navidan biri