Ii-bob. Shahar iqtisodiyoti va davlat sektori iqtisodiyoti

2.3. Davlat xizmatlari

Shaharda davlat xizmatlarining barchasi Davlat xizmatlari markaziga (DHM) biriktirilgan. DHMlar Prezidentning 2017-yil 12-dekabrdagi qarori bilan tashkil etilgan bo‘lib, ularning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

a) davlat xizmatlarini ko‘rsatishni osonlashtirish, optimallashtirish, samaradorligini oshirish;
b) raqamli texnologiyalar yordamida zamonaviy texnologiyalarga o‘tish va korrupsiyani bartaraf etish;
v) elektron tizimda shaffoflik va tezkorlikni ta’minlash.
Dunyoda keng tarqalgan bu tizim ayrim mamlakatlarda mustaqil tuzilma hisoblansa, ayrimlarida davlat organi tarkibida faoliyat yuritadi. Jahon amaliyotida davlat xizmatlarini faqat DHMlar orqali yoki aralash usulda (DHM + an ‘anaviy real hujjat aylanishi) ko‘rsatish imkoniyatlari ham mavjud. O‘zbekistonda davlat xizmatlari faqat DHM (statsionar xizmat turlari) orqali ko‘rsatiladi.
DHMlar turli tashkilot va idoralarning elektron maʼlumotlar bazasidan foydalanib, fuqarolarga oʻzlarida mavjud boʻlgan maʼlumotlarni tezkor, hech qanday oʻzgartirishlarsiz, qalbakilashtirishga yoʻl qoʻymagan holda taqdim etadi. Bunda tizim ma‘lumotlarning mazmuni, tili va sifatiga xalaqit bermaydi va ma‘lumotni ma‘lumotlar bazasidagidek oladi.
Bugungi kunda DHMlar tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlarning 58% bepul va faqat 42% to‘lanadi. Ba‘zi xizmatlar uchun fuqaro ma’lum miqdorni to‘lashi mumkin. Masalan, o‘rta maxsus, kasb-hunar, oliy ta’lim to‘g’risidagi hujjatlarni nostrifikatsiyadan o‘tkazish uchun BESning 3 baravari (669 ming so‘m) to‘lanadi, shundan DHMlar ushbu summaning atigi 20 foizini tashkil etadi. Milliy haydovchilik guvohnomasini yangisiga almashtirish uchun BMKning 70 foizi (156 100 so‘m) miqdorida davlat boji undiriladi va ushbu xizmat uchun foiz olinmaydi.
2017-yilga kelib tadbirkorlarga atigi 17 turdagi xizmatni yagona darcha shaklida ko‘rsatgan tuzilma ikki yil ichida 130 turdagi xizmat ko‘rsatuvchi yirik tizimga aylandi. Ammo xodimlar soni o‘zgarmadi. Boshqacha qilib aytganda, mavjud 201 ta DHMda 2017 yilga kelib 1500 ta operator ishlagan, biroq bu ko‘rsatkich hamon o‘zgarmagan. Ish hajmi yetti-sakkiz barobar oshdi. Bir kunda (09.03.2020-yil holatiga) butun mamlakat boʻylab 60 mingga yaqin kishi DHMga murojaat qiladi. Bitta operator kuniga o‘rtacha 40 kishiga xizmat ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, aholi jon boshiga DHMlar soni ancha past.Ayni paytda 201 markaz faoliyat ko‘rsatayotgan bo‘lsa, joriy yilda yana 100 ta ana shunday markazlar ochilishi rejalashtirilgan.Taqqoslash uchun: aholi soni O‘zbekistondan ikki baravar katta (17 million) Niderlandiyada 352 DHM mavjud va 600 dan ortiq davlat xizmatlari ko‘rsatiladi.
Oxirgi ikki yil davomida DHM operatorlari, dasturchilar, menejerlar va boshqa xodimlar oldiga katta vazifa yuklatildi. Ya’ni, avval 17 ta xizmat ko‘rsatgan xodimlar bir vaqtning o‘zida 130 turdagi xizmatni tezkorlik bilan ko‘rsatishni, ya’ni bir vaqtning o‘zida shuncha sohani o‘zlashtirib, faoliyatini samarali tashkil etishni o‘rganishlari kerak edi. Bu juda ko‘p tajriba va biroz vaqt talab etadi.
Davlat xizmatlari agentligi tomonidan doimiy ravishda ushbu muammolarni aniqlab, ularni bartaraf etish yuzasidan amaliy choralar ko‘rilmoqda. Masalan, kassalarda navbatlarni kamaytirish maqsadida elektron to‘lov tizimlari joriy etildi. Shuningdek, elektron raqamli imzoga ega bo‘lgan fuqarolar zarur xizmatlarni masofadan turib (masalan, uydan, ofisdan va h.k.) yoki yagona interaktiv portal (my.gov.uz) orqali DHMdagi o‘ziga xizmat ko‘rsatish punktlarida ham olishlari mumkin. Ularga DHM xodimlari maslahat beradi va yordam beradi. Biroq, ko‘pchilik fuqarolar bu usullardan bexabar yoki ulardan foydalanishni bilmaydilar istamaydilar.
Shuningdek, xodimlarning malakasini oshirish maqsadida muntazam ravishda turli treninglar tashkil etilmoqda. Ularni mehnatga rag’batlantirish maqsadida ish faoliyatini individual baholash tizimi joriy etilgan.
DHMlarda uzun navbatlar sanoat rivojlanishi bilan yaqin kelajakda hal qilinishi kerak bo‘lgan muammodir. Davlat xizmatlari markazida navbatni yanada qulayroq qilish maqsadida bir qator ishlar amalga oshirildi. Xususan, yangi qurilgan markazlarda keng, shinam, konditsioner zallar, yumshoq maydonlar, bolalar maydonchasi, kutubxona, bufetlar mavjud. Bunday barcha markazlarni bosqichma-bosqich rekonstruksiya qilish rejalashtirilgan va amalga oshirilmoqda.
Bundan tashqari, ayrim fuqarolarga alohida tariflar orqali tezkor xizmatlar ko‘rsatish taklif etiladi. Buning bir qancha sabablari bor.