Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm



Yüklə 2,34 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/47
tarix01.01.2017
ölçüsü2,34 Mb.
#4244
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   47

«Ədə
dl
ə
rin yerl
əşdirilməsi» testi 
 
T
ə
klif  olunan  bu  test    ixtiyari  diqq
ə
tin  s
ə
viyy
əsinin  ölçülmə
si  v
ə
 
qiym
ə
tl
ə
ndirlm
əsi  üçün  nə
z
ə
rd
ə
 
tutulmuşdur.  Onun  nə
tic
ə
l
əri  yüksə

diqq
ə
tlilik t
ə
l
ə
b ed
ən peşə
l
ə
r
ə
 
şagirdlərin yönə
ldilm
əsi üçün faydalı və
 
etibarlı 
amil hesab edil
ə
 bil
ə
r. 
Sınanılan  şə
xs
ə
 
stimul  materialı  kimi  25  damada  pə
rak
ə
nd
ə
  qaydada 
yazılmış blank və
 25 da
maya bölünmüş ə
lav
ə
 
ağ blank verilir.
 
14  18  7  24  21 
22  1  10  9 

16  5 
8  20  11 
23  2  25  3  15 
19  13  17  12  4 
C
ə
dv
ə
l 4 q 
5  14  12  23 

16  25  7  24  13 
11  3  20  4 
18 
8  10  19  22 

21  15  9  17 

           C
ə
dv
ə
l 4 d 
16  37  98  29  54 

 
116 
 
 
 
 
 
 
 
2  d
ə
qiq
ə
 
ə
rzind
ə
 
sınanılan  şəxs  ona  göstə
ril
ə
n  p
ə
rak
ə
nd
ə
  qaydada 
yazılmış  ə
d
ə
dl
əri  damalara  bölünmüş  ağ  blankda  artan  sıra  ilə
 
yazmalıdır. 
Ə
d
ə
dl
ə
r s
ətri olaraq yazılır və
 
heç bir işarə
 
qoymağa yol verilmir.
 
Testin n
ə
tic
ə
l
əri düzgün yazılmış  ə
d
ə
dl
ərin sayı ilə
 qiym
ə
tl
ə
ndirilir. Orta 
norma 22 v
ə
 
yüksək göstə
rici hesab edilir. 
Bu testd
ə
n f
ə
rdi v
ə
 
qrup halında iş prosesində
 istifad
ə
 etm
ə
k olar. Qrup 
halında işi eksperimentatorun iştirakı ilə
 
aparmaq tövsiyyə
 olunur.  
 
2. Hafiz
ənin psixodiaqnostikası
 
İnsanın  özünün  və
 
ətrafdakı  başqa  adamların  hafizə
si  v
ə
  mnemik 
prosesl
ərinin xüsusiy
y
ə
tl
əri haqqında düzgün tə
s
əvvürə
 
malik olması ona heç 
d
ə
  az  fayda  vermir.  Hafiz
ə
 
haqqında  biliklə
rin  insana  n
ə
  kimi  konkret  fayda 
verdiyini  aydınlaşdır
mazdan 
ə
vv
ə
l  hafiz
ənin  hansı  əsas  növlərinin  olduğuna 
diqq
ə
t  yetirm
ə
k  yerin
ə
 
düşə
r.  Psixoloji 
ə
d
ə
biyyatlarda  sadalanan  hafiz
ə
 
növlə
rinin 
əsasları  bunlardır:  mexani
ki  v
ə
  m
ə
ntiqi  hafiz
ə
,  qeyri-ixtiyari  v
ə
 
ixtiyari hafiz
ə
, vasit
ə
li v
ə
 vasit
ə
siz hafiz
ə, görmə, eşitmə
, emosional, h
ə
r
ə
k
ə
t, 
rasional, qısamüddətli, uzunmüddə
tli, operativ v
ə
 s. Hafiz
ənin bir sıra növlə
ri 
insanda  doğularkən  mövcud  olur  və
  t
ə
bi
ə
t  t
ə
r
ə
find
ə
n  verilir.  Onlar 
ə
sas
ə

m
ə
rk
əzi  sinir  sisteminin  quruluşundan  və
 
funksiyalarından  asılıdır.  Hafizə
nin 
dig
ər  növləri,  xüsusilə
 
ə
ks
ə
riyy
ə
ti  h
əyatda  insanın  başqaları  ilə
  f
ə
aliyy
ə
ti  v
ə
 
ünsiyyə
ti prosesind
ə
 
üzə
 
çıxır, inkişaf edir və
 t
ə
kmill
əşir.
 
80  92  46  59  35 
43  21  8 
40  2 
65  84  99  7 
77 
13  67  60  34  18 

 
117 
Yaş artdıqca hafi
z
ə
nin t
ə
bii veril
ən növlə
ri t
ə
dric
ə
n z
ə
ifl
ə
yir ki, bu da bir 
sıra  sə
b
ə
bl
ə
rl
ə
 
bağlıdır.  İlk  növbə
d
ə
  insana    t
ə
bi
ə
t
ə
n  veril
ə
n  hafiz
ə
 
növlə
rind
ən insan yaş artdıqca az
-az  istifad
ə
 
edir, çünki onlar az mə
hsuldar 
v
ə
 
ə
m
ə
k tutumludur, h
ə
yat f
ə
aliyy
ə
ti prosesind
ə
 insan yeni m
əhsuldar növlə
r
ə
 
daha  çox  istinad  etmə
li  olur; 
İkincisi,
  hafiz
ənin  başlıca  orqanı  olan  beyin 
zaman  keçdikcə,  insan  yaşa  dolduqca  qocalır,  özünün  informasiyanı 
yaddasaxlama,  yadasalma  v
ə
 
tanıma  imkanlarını  itirir;  Üçüncüsü,
 
öz 
hafiz
əsinin xüsusi
yy
ə
tl
ə
rin
ə
  b
ə
l
əd olan insan daha çox  hafizə
nin  m
ə
hsuldar 
növlə
rind
ən  faydalanır,  zaman  keçdikcə
,  t
əbii  şə
rtl
ənmiş  hafizə
 
növlə
ri 
ə
sa
sında məşqlə
r apar
mağı tə
xir
ə
 
salır. 
 
Hafiz
ə
nin  h
ə
cmi  onun 
əsas  xarakteristikalarından  biridir.  Ona  görə
  d
ə
 
onun  görmə,  eşi
tm
ə
  v
ə
  h
ə
r
ə
k
ət  kimi  növlə
rinin  qiym
ə
tl
ə
ndirilm
ə
sin
ə
 
başlamazdan  ə
vv
ə
l  h
əcmi  müə
yy
ə
nl
əşdiri
lir.  Bununla  bel
ə,  sınanılan  şə
xsin 
hafiz
ə
sinin h
ə
cmini psixodiaqnostik metodikalar 
əsasında yoxlamazdan ə
vv
ə

sınanılan  şə
xsd
ə
   
adları  qeyd  olunan  hafizə
 
növlə
rind
ən  hansının  üstünlük 
t
əşkil etdiyini bilmək lazımdır.
 
Bu  m
ə
qs
ə
dl
ə
  eyni  bir  informasiya  h
əmin şə
xs
ə
 
müxtəlif üsullarla verilir 
v
ə
 
onun  bu  informasiyanı  hafizənin  hansı  növlə
ri  vasit
ə
sil
ə
 
daha  yaxşı 
qavradığı, yadda saxladığı müə
yy
ə
nl
əşdirilir.
 
Bir çox hallarda psixoloqlar informasiyanın yaddasaxlanılmasının hə
cmi 
il
ə
 deyil,
ə
ksin
ə
 unutma il
ə
 
maraqlanırlar. Bu halda sınanılan şə
xs
ə
 
müə
yy
ə

miqdar  informasiyanı  yaxşı  öyrə
nib  s
əhvsiz  yadda  saxlamaq  göstərişi 
verilir,sonra  is
ə
 
müə
yy
ən  vaxdan  sonra  (bir  neçə
  saat, 
gün  və
  ya  h
ə
ft
ə
d
ə

sonra)  bu  m
əlumatın  hansı  hissəsinin  yadda  saxlanıldığı  yoxlanılır.  Artıq 
psixoloji 
t
ə
dqiqatlar 
vasit
ə
sil
ə
 
müə
yy
ən 
edilmişdir 
ki, 
hafizə
d
ə
 
möhkə
ml
əndirilmiş  materialların  bir  gün  sonra  77,6%
-
i,  dörd  gün  sonra 
66,4%-
i, on gün sonra isə
 62,7%-
i yadda qalır.
 
H
ər  bir  adamın  hafizə
sind
ə
 
unutma  tempini  müə
yy
ə
n  etm
ək  üçün 
öyrənilmiş 
 eyni  
materialı 
 h
ər gün yoxlamaqla qrafik
  t
ə
rtib  etm
ə
k v
ə
 bu yolla   

 
118 
unutmanın  və
 
ya  yaddasaxalamanı   dinamikasını öyrə
nm
ək mümkündür. 
 
İnsanda  vasitə
li  yad
dasaxlamanın  həcmini  müə
yy
ə
n  etm
ək  üçün  ona 
müə
yy
ə
n  informasiya  vahidi  ,  m
ə
s
ə
l
ən,  mücə
rr
əd  sözlə
r  verilir  v
ə
 
onların 
hansı köməkçi mnemotexniki şə
kill
ə
rl
ə
, dey
ə
k ki, h
əmin sözlə
r
ə
 
aid şə
kill
ə
rl
ə
 
v
ə
 
ya  sözlərin  daxil  olduğı  geniş  mə
tn  vasit
ə
sil
ə
  yadda  saxla
masına  şə
rait 
yaradılır.  Adə
t
ə
n  bel
ə
 
şə
kill
əri  sınanılan  şəxs  özü  çə
kir  v
ə
 
bundan  sözlə
ri 
yadda  saxlamaq  üçün  köməkçi  vasitə
  kimi  istifad
ə
  edir.  Daha  sonra  o, 
metodikaya  uyğun  olaraq  soruşulan  informasiyanı  həmin  şə
kill
ə
r  vasit
ə
sil
ə
 
yada salır. 
 
Psixodiaqnostika t
əcrübə
sind
ə
 h
ə
m ixtiyari, h
ə
m d
ə
 qeyri-ixtiyari hafiz
ə
 
növlərinin  ölçülmə
si  v
ə
  qiym
ə
tl
ə
ndirilm
əsi  metodikaları  vardır.  İndi  isə
  hafiz
ə
 
diaqnostikasının nisbə
t
ə
n sad
ə
 v
ə
 
geniş yayılmış 3 metodikası ilə
 
tanış olaq: 
Onlardan biri 
ə
zb
ə
rl
ə
m
ə
 prosesinin 
dinamikasını, digə
ri dominant hafiz
ə
 tipini, 
üçüncüsü  isə
  vasit
əli  yaddasaxlamanın  xüsusiyyə
tl
ərini  öyrə
nm
ə
y
ə
  imkan 
verir.  
        
Yaddasaxlamanın sürə
ti v
ə
 
dinamikasının tə
yin edilm
ə
si  
Siz
ə
 
qarışıq  sırada  verilmiş  20  üçrə
q
ə
mli 
ə
d
ə
di  8-10  d
ə
f
ə
  yadda 
saxal
amağa  cə
hd  etm
ə
kl
ə
 
ə
zb
ə
rl
ə
m
ə
k  v
ə
  s
ə
hvsiz  olaraq  yada  salmaq 
tapşırığı veilir. Bu ə
d
ə
dl
ər sırası,  mə
s
ə
l
ə
n, bel
ə
 ola bil
ə
r: 659, 326, 184, 927, 
541,  239,  486,  712,  594,  172,  368,  513,  649, 278,  153,  497,  916,  351,  276, 
148. 
Ə
zb
ə
r yaddasaxlama bel
ə
 
aparılır.
 Eksperimentator h
ə

ə
d
ə
di bir saniy
ə
 
interval  olmaqla  s
ı
ran
ı 
ba
ş
dan-aya
ğ
a  oxuyur.  S
ı
nan
ı
lan 
şə
xs  qeyd  olunan 
ə
d
ə
dl
ə
r s
ı
ras
ı
n
ı 
yaddasaxlama
ğ

ç
al
ışı
r. Bundan sonra s
ı
nan
ı
lan 
şə
xs h
ə
min 
ə
d
ə
dl
ə
ri yada sal
ı
r v
ə
 deyir.  Eksperimentator  h
ə
r  bir  d
ü
zg
ü
n  cavab
ı 
qeyd 
edir
.  Ə
g
ə
r  s
ı
nan
ı
lan 
şə
xs  birinci  c
ə
hdd
ə
  6,  ikincid
ə
 
10,  üçü
nc
ü
d
ə
  12  v
ə
  s. 
ə
d
ə
di  yaddasaxlama
ğ
a  nail  olmu
ş
sa,  dem
ə
li,  dinamika  y
ü
ks
ə
l
ə
n  x
ə
tt 
ü
zr
ə
 
gedir.  Bu  proses  qrafik 
şə
kild
ə
  qeyd  olunur
.  Ş
aquli  x
ə
tt  yaddasaxlama 
üçü


 
119 
c
ə
hdl
ə
rin  say
ı
n
ı,  ü
fiqi  x
ə
tt  is
ə
  h
ə
r  bir  c
ə
hdd
ə
n  sonra  yadda  saxlan
ı
lm
ış 
ə
d
ə
dl
ə
rin say
ı
n
ı 
g
ö
st
ə
rir.  
N
ə
tic
ə
l
ə
rin t
ə
hlili 
Eksperimentin    n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
 
görə
  t
ə
rtib  edil
ə
n  yaddasaxlama  qrafiki 
yadda  saxlamanın  sürə
ti  v
ə
 
dinamikasını  ə
ks  etdirm
ə
kl
ə
 
aşağıdakı  qaydada 
t
ə
hlil  edilir  v
ə
  qiym
ə
tl
ə
n
dirilir.  Əgə
r  qrafikin 
ə
yrisi  birinci  c
ə
hdd
ə
n  sonuncu 
c
ə
hd
ə
d
ə
k  t
ə
dric
ən  yuxarı  qalxırsa,  belə
  n
ə
tic
ə
 
çıxarılır  ki,  sınanılan  şə
xs 
yaxşı  yadda  saxlama  dinamikasınıa  malikdir.  Əgə

ə
yri  qrafikin  b
ə
zi 
sah
ə
l
ə
rind
ə
 
yuxarı qalxır, bə
z
ə
n is
ə
 
üfiqi və
ziyy
ət alırsa
 dem
əli sınanılan şə
xs 
orta  s
ə
viyy
əli  yaddasaxlama  dinamikasına  malikdir.  Əgə
r  h
ə
r  bir  c
ə
hdd
ə

sonra 
əyri  gah  qalxır,  gah  enirsə
,  dem
əli,  sınanılan  şə
xsin  yadda  saxlama 
prosesini dinamikası aşağı sə
viyy
ə
d
ə
dir.  
Alınmış  qrafik  əsasında  yaddasaxlamanın  sürə
tini  d
ə
 
müə
yy
ə
n  etm
ə

mümkündür.
 
Yaddasaxlamanın  sürəti  alınmış  qrafik  əsasında  aşağıdakı  qaydada 
qiym
ə
tl
əndirilir.Əgə
r  8-10  c
ə
hdd
ən  sonra  sınanılan  şə
xs  15-  d
ə
n  20-d
ək  üc 
r
ə
q
ə
mli 
ə
d
ə
di  s
ə
hvsiz  olaraq  yada  sala  bilirs
ə
,  dem
ə
li,  h
əmin  adamın  ə
la 
yaddasaxlama 
sürəti vardır. Əgər sınanılan şə
xs 10-15 r
ə
q
ə
mi s
ə
hvsiz olaraq 
yaddasaxlamağa nail ola bilirsə, onun yaddasaxlama sürəti yaxşı, 8
-10 
ə
d
ə
di 
yaddasaxlamağa  nail  olanın  nə
tic
ə
l
ə
ri  orta,  6-8  r
ə
q
əmi  yaddasaxlayanın 
yaddasaxlama  göstə
ricil
ə
ri  pis  hesab  edilir. 
Ə
n  n
ə
hay
ə
t,  t
ə
qdim  edil
ə
n  20 
ücrə
q
ə
mli 
ə
d
ə
dd
ə
n 4-v
ə
 daha az 
ə
d
ədi yaddasaxlayan şə
xsin yaddasaxlama 
sürə
ti cox pis hesab olunur. 
              
Dominant hafiz
ə
 
tipinin müə
yy
ə
n edilm
ə
si 
Dominant  (üstün)  hafizə
 
tipinin 
t
ə
yin 
edilm
ə
si 
m
ə
qs
ə
di 
il
ə
 
yaddasaxlamaq 
ücün material müxtəlif  üsullarla, görmə
 v
ə
 
eşitmə
 
üsulları ilə
 
t
əqdim olunur. Bunun ücun materialın yaddasaxlanılma məhsuldarlığı hə
r bir 

 
120 
üsul  ücün  ayrıca  qiymə
tl
əndirilir,  müqayisə
  olunur  v
ə
 
üstün  hafizə
  tipi 
haqqında nə
tic
ə
 
çıxarılır. 
 
Yaddasaxlama üçü
n, m
ə
s
ə
l
ən, aşağıdakı dörd sıra sö
zl
ə
r verilir: 
1. Əl, şkaf, pero, saat, stul, fikir, pə
nc
ə
r
ə, çay, köynək, qarpız;
 
2. Radio, ayaq, ağac, şaxta, qarğa, düymə
, lampa, st
ə
kan, x
ə
rit
ə, daş;
 
3. Maşın, sə
s, dir
ək, xalça, anbar, ə
tir, d
əzgah, qrup, mebel, çə
km
ə

4. Çərçivə, at, çə
ki, skrepka, p
ə
l
əng, kostyum, çə
ng
əl, divar, çiçə
k, 
ə
d
ə
d. 
Birinci halda sınanılan şə
xs
ə
 
ə
vv
ə
lc
ə
 
birinci, sonra ikinci sıradakı sözlə

oxunur.  Bu,  eşitmə
 
üsulu  ilə
 
yaddasaxlamanın  hə
cminin  t
ə
yin  edilm
ə
sin
ə
 
xidm
ə
t edir.  
İkinci  halda  sınanılan  şəxsin  qarşısına  üçüncü  və
 
dördüncü  sıradakı 
sözlər yazılmış və
r
ə
q qoyulur  v
ə
 
o, bu sözləri özü oxuyur.  Bu, görmə
 
üsulu 
il
ə
 
yaddasaxlamanın  həcminin  müə
yy
ə
n  edilm
ə
sin
ə
  xidm
ə
t  edir.  H
ə
r  bir 
sıradakı sözlərin oxunmasına 10 saniyə
 
vaxt ayrılır. Bundan sonra sınanılan 
şəxs  ardıcıl  olaraq  uyğun  sıranı  yada  salır.  Hafizə
d
ə
 
düzgün 
yaddasaxlanılmış sözlərin miqdarı aşağıdakı düsturla müə
yy
ə
n edilir: 
 
Ə
y

Burada  
Ə
y
 

 
yaddasaxlamanın əmsalı;
 
   m 

  h
ər bir sıradakı sözlərin sayını;
 
 
n  

 
yaddasaxlanılmış sözlərinin sayını bildirir.
 
Bu  düstur  vasitə
sil
ə
  h
əm  eşitmə
,  h
ə
m  d
ə
 
görmə
 
üsulu  ilə
 
müvafiq 
sıradakı  sözlərin  yaddasaxlanılmasının    orta  əmsalı  hesablanır.  Əldə
  edil
ə

n
ə
tic
ə
l
ər  (eşitmə
 
üsulu  və
 
görmə
 
üsulu  ilə
 
yaddasaxlamanın  əmsalları) 
müqayisə
 
edilir, sınanılan şə
xsin dominant hafiz
ə
 
tipi müə
yy
ə
nl
əşdirilir. 
 
Vasit
əli yaddasaxlamanın diaqnostikası
 
        
Bu  metodikada  eyni  bir  materialın  vasitə
li  v
ə
  vasit
ə
siz  yaddasaxlama 
üsulu ilə
 m
əhsuldarlığının nə
tic
ə
l
əri müqayisə
 
olunur. Tam müqayisə
 
üsulu ilə
 
qeyd olunan  h
ə
r  iki  yaddasaxlama  
üsulundan
  
hansının mə
hsuldar v
ə
 
neçə
  



100 % 

 
121 
d
ə
f
ə
 m
əhsuldar olması haqqında konkret nə
tic
ə
 
çıxarılır.
 
Bu  metodikanı  həyata  keçirmək  üçün  irə
lic
ə
d
ə
n  h
ə
r  birind
ə
 
20  söz 
yazılmış 2 sıra hazılanır. Bu sözlə
r c
əlbedici anlayış mənası vermə
lidir. 
 
M
ə
s
ə
l
ə
n: 
1. Sanksiya   
 
 
1. İnikas
 
 
2. Fantaziya   
 
 
2. Abstraksiya 
3. Q
ə
rar  
 
 
 
3. Substansiya 
4. Ehtimal 
 
 
 
4.Münasibə

5. Estetika 
 
 
 
5. Çağırış
 
6. İntuisiya
 
 
 
 
6. Mühakimə
 
7. C
ə
lbedicilik  
 
 
7. Mümkünlük
 
8. S
ə
br   
 
 
 
8. İntonasiya
 
9. Anlayış
 
 
 
 
9. 
Şübhə
 
10. T
ə
f
əkkür
   
 
 
10. Nifr
ə

11. M
ə
kan 
 
 
 
11. Əhə
miyy
ə

12. Yaradılış
   
 
 
12. Prinsipiallıq
 
13. Qanunçuluq
 
 
 
13. Qavrayış
 
14. Tanımaq
   
 
 
14. Meyl 
15.Qabiliyy
ə
t   
 
 
15. Düşüncə
 
16. İnduksiya
   
 
 
16. Avantyura 
17. İnşa
  
 
 
 
17. Sakitlik 
18. Yaradıcılıq
 
 
 
18. Analogiya 
19. Sazlamaq  
 
 
19. R
ə
hmdillik 
20. Üz döndə
rm
ə
k   
 
20. Şadlıq
 
 
Diaqnostika  iki  m
ə
rh
ə
l
ə
ni 
ə
hat
ə
  edir.  Birinci  m
ə
rh
ə
l
ə
d
ə
 
sınanılan 
şə
xs
ə
 
birinci sıradakı sözlər arasında 1 saniyə
 interval olmaqla oxunur. Sonra 
sınanılan  şəxs  heç  bir  vasitə
d
ə
n  istifad
ə
  etm
ə
d
ə
n  h
əmin  sözləri  yada  salır. 

 
122 
İkinci  mə
rh
ə
l
ə
d
ə
 
sınanılan  şə
xs
ə
 
ikinci  sıradakı  sözlə
r  h
ə
min  intervalla 
oxunur  v
ə
 h
əmin şə
xs
ə
 
qavranılan sözləri daha yaxşı yadda saxlamaq üçün 
sözə
 
aid şəkil çə
km
ək ixtiyarı verilir. Əgər sınanılan şəxs şəkil çə
k
ə
 bilmirs
ə

sözlərin  oxunması  intervalını  5  saniyə
y
ə
  q
ə
d
ə
r  uzatmaq  olar.  Dinl
ə
m
ə
 
başa 
çatdıqdan sonra sınanılan şə
xs h
əmin sözləri  söylə
m
ə
lidir.  
H
ə
m  birinci,  h
ə
m  d
ə
  ikinci  halda  vasit
ə
li  v
ə
  vasit
əsiz yaddasaxlamanın 
uyğun  göstə
ricil
əri  yuxarıda  göstə
ril
ən  düsturla  hesablanır.  Ən  nə
hay
ə
t, 
vasit
ə
li  yaddasaxlama 
əmsalı    vasitə
siz  yaddasaxlama 
əmsalına  bölünür, 
vasit
ə
li  yadda-
saxlamanın  vasitə
siz  yaddasaxlamaya  n
ə
z
ə
r
ən  neçə
  d
ə
f
ə
 
m
əhsuldar olması tapılır.
 
Yüklə 2,34 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin