Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Hafiz ənin psixodiaqnostikası
- İlk növbə d ə
- Yaddasaxlamanın sürə ti v ə dinamikasının tə yin edilm ə si
- Dominant hafiz ə tipinin müə yy ə n edilm ə si
- Vasit əli yaddasaxlamanın diaqnostikası
- Birinci m ə rh ə l ə d ə
- İkinci mə rh ə l ə d ə
|
«Ədə dl ə rin yerl əşdirilməsi» testi T ə klif olunan bu test ixtiyari diqq ə tin s ə viyy əsinin ölçülmə si v ə qiym ə tl ə ndirlm əsi üçün nə z ə rd ə tutulmuşdur. Onun nə tic ə l əri yüksə k diqq ə tlilik t ə l ə b ed ən peşə l ə r ə şagirdlərin yönə ldilm əsi üçün faydalı və etibarlı amil hesab edil ə bil ə r. Sınanılan şə xs ə stimul materialı kimi 25 damada pə rak ə nd ə qaydada yazılmış blank və 25 da maya bölünmüş ə lav ə ağ blank verilir. 14 18 7 24 21 22 1 10 9 6 16 5 8 20 11 23 2 25 3 15 19 13 17 12 4 C ə dv ə l 4 q 5 14 12 23 2 16 25 7 24 13 11 3 20 4 18 8 10 19 22 1 21 15 9 17 6 C ə dv ə l 4 d 16 37 98 29 54 116 2 d ə qiq ə ə rzind ə sınanılan şəxs ona göstə ril ə n p ə rak ə nd ə qaydada yazılmış ə d ə dl əri damalara bölünmüş ağ blankda artan sıra ilə yazmalıdır. Ə d ə dl ə r s ətri olaraq yazılır və heç bir işarə qoymağa yol verilmir. Testin n ə tic ə l əri düzgün yazılmış ə d ə dl ərin sayı ilə qiym ə tl ə ndirilir. Orta norma 22 v ə yüksək göstə rici hesab edilir. Bu testd ə n f ə rdi v ə qrup halında iş prosesində istifad ə etm ə k olar. Qrup halında işi eksperimentatorun iştirakı ilə aparmaq tövsiyyə olunur. 2. Hafiz ənin psixodiaqnostikası İnsanın özünün və ətrafdakı başqa adamların hafizə si v ə mnemik prosesl ərinin xüsusiy y ə tl əri haqqında düzgün tə s əvvürə malik olması ona heç d ə az fayda vermir. Hafiz ə haqqında biliklə rin insana n ə kimi konkret fayda verdiyini aydınlaşdır mazdan ə vv ə l hafiz ənin hansı əsas növlərinin olduğuna diqq ə t yetirm ə k yerin ə düşə r. Psixoloji ə d ə biyyatlarda sadalanan hafiz ə növlə rinin əsasları bunlardır: mexani ki v ə m ə ntiqi hafiz ə , qeyri-ixtiyari v ə ixtiyari hafiz ə , vasit ə li v ə vasit ə siz hafiz ə, görmə, eşitmə , emosional, h ə r ə k ə t, rasional, qısamüddətli, uzunmüddə tli, operativ v ə s. Hafiz ənin bir sıra növlə ri insanda doğularkən mövcud olur və t ə bi ə t t ə r ə find ə n verilir. Onlar ə sas ə n m ə rk əzi sinir sisteminin quruluşundan və funksiyalarından asılıdır. Hafizə nin dig ər növləri, xüsusilə ə ks ə riyy ə ti h əyatda insanın başqaları ilə f ə aliyy ə ti v ə ünsiyyə ti prosesind ə üzə çıxır, inkişaf edir və t ə kmill əşir. 80 92 46 59 35 43 21 8 40 2 65 84 99 7 77 13 67 60 34 18 117 Yaş artdıqca hafi z ə nin t ə bii veril ən növlə ri t ə dric ə n z ə ifl ə yir ki, bu da bir sıra sə b ə bl ə rl ə bağlıdır. İlk növbə d ə insana t ə bi ə t ə n veril ə n hafiz ə növlə rind ən insan yaş artdıqca az -az istifad ə edir, çünki onlar az mə hsuldar v ə ə m ə k tutumludur, h ə yat f ə aliyy ə ti prosesind ə insan yeni m əhsuldar növlə r ə daha çox istinad etmə li olur; İkincisi, hafiz ənin başlıca orqanı olan beyin zaman keçdikcə, insan yaşa dolduqca qocalır, özünün informasiyanı yaddasaxlama, yadasalma v ə tanıma imkanlarını itirir; Üçüncüsü, öz hafiz əsinin xüsusi yy ə tl ə rin ə b ə l əd olan insan daha çox hafizə nin m ə hsuldar növlə rind ən faydalanır, zaman keçdikcə , t əbii şə rtl ənmiş hafizə növlə ri ə sa sında məşqlə r apar mağı tə xir ə salır. Hafiz ə nin h ə cmi onun əsas xarakteristikalarından biridir. Ona görə d ə onun görmə, eşi tm ə v ə h ə r ə k ət kimi növlə rinin qiym ə tl ə ndirilm ə sin ə başlamazdan ə vv ə l h əcmi müə yy ə nl əşdiri lir. Bununla bel ə, sınanılan şə xsin hafiz ə sinin h ə cmini psixodiaqnostik metodikalar əsasında yoxlamazdan ə vv ə l sınanılan şə xsd ə adları qeyd olunan hafizə növlə rind ən hansının üstünlük t əşkil etdiyini bilmək lazımdır. Bu m ə qs ə dl ə eyni bir informasiya h əmin şə xs ə müxtəlif üsullarla verilir v ə onun bu informasiyanı hafizənin hansı növlə ri vasit ə sil ə daha yaxşı qavradığı, yadda saxladığı müə yy ə nl əşdirilir. Bir çox hallarda psixoloqlar informasiyanın yaddasaxlanılmasının hə cmi il ə deyil, ə ksin ə unutma il ə maraqlanırlar. Bu halda sınanılan şə xs ə müə yy ə n miqdar informasiyanı yaxşı öyrə nib s əhvsiz yadda saxlamaq göstərişi verilir,sonra is ə müə yy ən vaxdan sonra (bir neçə saat, gün və ya h ə ft ə d ə n sonra) bu m əlumatın hansı hissəsinin yadda saxlanıldığı yoxlanılır. Artıq psixoloji t ə dqiqatlar vasit ə sil ə müə yy ən edilmişdir ki, hafizə d ə möhkə ml əndirilmiş materialların bir gün sonra 77,6% - i, dörd gün sonra 66,4%- i, on gün sonra isə 62,7%- i yadda qalır. H ər bir adamın hafizə sind ə unutma tempini müə yy ə n etm ək üçün öyrənilmiş eyni materialı h ər gün yoxlamaqla qrafik t ə rtib etm ə k v ə bu yolla 118 unutmanın və ya yaddasaxalamanı dinamikasını öyrə nm ək mümkündür. İnsanda vasitə li yad dasaxlamanın həcmini müə yy ə n etm ək üçün ona müə yy ə n informasiya vahidi , m ə s ə l ən, mücə rr əd sözlə r verilir v ə onların hansı köməkçi mnemotexniki şə kill ə rl ə , dey ə k ki, h əmin sözlə r ə aid şə kill ə rl ə v ə ya sözlərin daxil olduğı geniş mə tn vasit ə sil ə yadda saxla masına şə rait yaradılır. Adə t ə n bel ə şə kill əri sınanılan şəxs özü çə kir v ə bundan sözlə ri yadda saxlamaq üçün köməkçi vasitə kimi istifad ə edir. Daha sonra o, metodikaya uyğun olaraq soruşulan informasiyanı həmin şə kill ə r vasit ə sil ə yada salır. Psixodiaqnostika t əcrübə sind ə h ə m ixtiyari, h ə m d ə qeyri-ixtiyari hafiz ə növlərinin ölçülmə si v ə qiym ə tl ə ndirilm əsi metodikaları vardır. İndi isə hafiz ə diaqnostikasının nisbə t ə n sad ə v ə geniş yayılmış 3 metodikası ilə tanış olaq: Onlardan biri ə zb ə rl ə m ə prosesinin dinamikasını, digə ri dominant hafiz ə tipini, üçüncüsü isə vasit əli yaddasaxlamanın xüsusiyyə tl ərini öyrə nm ə y ə imkan verir. Yaddasaxlamanın sürə ti v ə dinamikasının tə yin edilm ə si Siz ə qarışıq sırada verilmiş 20 üçrə q ə mli ə d ə di 8-10 d ə f ə yadda saxal amağa cə hd etm ə kl ə ə zb ə rl ə m ə k v ə s ə hvsiz olaraq yada salmaq tapşırığı veilir. Bu ə d ə dl ər sırası, mə s ə l ə n, bel ə ola bil ə r: 659, 326, 184, 927, 541, 239, 486, 712, 594, 172, 368, 513, 649, 278, 153, 497, 916, 351, 276, 148. Ə zb ə r yaddasaxlama bel ə aparılır. Eksperimentator h ə r ə d ə di bir saniy ə interval olmaqla s ı ran ı ba ş dan-aya ğ a oxuyur. S ı nan ı lan şə xs qeyd olunan ə d ə dl ə r s ı ras ı n ı yaddasaxlama ğ a ç al ışı r. Bundan sonra s ı nan ı lan şə xs h ə min ə d ə dl ə ri yada sal ı r v ə deyir. Eksperimentator h ə r bir d ü zg ü n cavab ı qeyd edir . Ə g ə r s ı nan ı lan şə xs birinci c ə hdd ə 6, ikincid ə 10, üçü nc ü d ə 12 v ə s. ə d ə di yaddasaxlama ğ a nail olmu ş sa, dem ə li, dinamika y ü ks ə l ə n x ə tt ü zr ə gedir. Bu proses qrafik şə kild ə qeyd olunur . Ş aquli x ə tt yaddasaxlama üçü n 119 c ə hdl ə rin say ı n ı, ü fiqi x ə tt is ə h ə r bir c ə hdd ə n sonra yadda saxlan ı lm ış ə d ə dl ə rin say ı n ı g ö st ə rir. N ə tic ə l ə rin t ə hlili Eksperimentin n ə tic ə l ə rin ə görə t ə rtib edil ə n yaddasaxlama qrafiki yadda saxlamanın sürə ti v ə dinamikasını ə ks etdirm ə kl ə aşağıdakı qaydada t ə hlil edilir v ə qiym ə tl ə n dirilir. Əgə r qrafikin ə yrisi birinci c ə hdd ə n sonuncu c ə hd ə d ə k t ə dric ən yuxarı qalxırsa, belə n ə tic ə çıxarılır ki, sınanılan şə xs yaxşı yadda saxlama dinamikasınıa malikdir. Əgə r ə yri qrafikin b ə zi sah ə l ə rind ə yuxarı qalxır, bə z ə n is ə üfiqi və ziyy ət alırsa dem əli sınanılan şə xs orta s ə viyy əli yaddasaxlama dinamikasına malikdir. Əgə r h ə r bir c ə hdd ə n sonra əyri gah qalxır, gah enirsə , dem əli, sınanılan şə xsin yadda saxlama prosesini dinamikası aşağı sə viyy ə d ə dir. Alınmış qrafik əsasında yaddasaxlamanın sürə tini d ə müə yy ə n etm ə k mümkündür. Yaddasaxlamanın sürəti alınmış qrafik əsasında aşağıdakı qaydada qiym ə tl əndirilir.Əgə r 8-10 c ə hdd ən sonra sınanılan şə xs 15- d ə n 20-d ək üc r ə q ə mli ə d ə di s ə hvsiz olaraq yada sala bilirs ə , dem ə li, h əmin adamın ə la yaddasaxlama sürəti vardır. Əgər sınanılan şə xs 10-15 r ə q ə mi s ə hvsiz olaraq yaddasaxlamağa nail ola bilirsə, onun yaddasaxlama sürəti yaxşı, 8 -10 ə d ə di yaddasaxlamağa nail olanın nə tic ə l ə ri orta, 6-8 r ə q əmi yaddasaxlayanın yaddasaxlama göstə ricil ə ri pis hesab edilir. Ə n n ə hay ə t, t ə qdim edil ə n 20 ücrə q ə mli ə d ə dd ə n 4-v ə daha az ə d ədi yaddasaxlayan şə xsin yaddasaxlama sürə ti cox pis hesab olunur. Dominant hafiz ə tipinin müə yy ə n edilm ə si Dominant (üstün) hafizə tipinin t ə yin edilm ə si m ə qs ə di il ə yaddasaxlamaq ücün material müxtəlif üsullarla, görmə v ə eşitmə üsulları ilə t əqdim olunur. Bunun ücun materialın yaddasaxlanılma məhsuldarlığı hə r bir 120 üsul ücün ayrıca qiymə tl əndirilir, müqayisə olunur v ə üstün hafizə tipi haqqında nə tic ə çıxarılır. Yaddasaxlama üçü n, m ə s ə l ən, aşağıdakı dörd sıra sö zl ə r verilir: 1. Əl, şkaf, pero, saat, stul, fikir, pə nc ə r ə, çay, köynək, qarpız; 2. Radio, ayaq, ağac, şaxta, qarğa, düymə , lampa, st ə kan, x ə rit ə, daş; 3. Maşın, sə s, dir ək, xalça, anbar, ə tir, d əzgah, qrup, mebel, çə km ə ; 4. Çərçivə, at, çə ki, skrepka, p ə l əng, kostyum, çə ng əl, divar, çiçə k, ə d ə d. Birinci halda sınanılan şə xs ə ə vv ə lc ə birinci, sonra ikinci sıradakı sözlə r oxunur. Bu, eşitmə üsulu ilə yaddasaxlamanın hə cminin t ə yin edilm ə sin ə xidm ə t edir. İkinci halda sınanılan şəxsin qarşısına üçüncü və dördüncü sıradakı sözlər yazılmış və r ə q qoyulur v ə o, bu sözləri özü oxuyur. Bu, görmə üsulu il ə yaddasaxlamanın həcminin müə yy ə n edilm ə sin ə xidm ə t edir. H ə r bir sıradakı sözlərin oxunmasına 10 saniyə vaxt ayrılır. Bundan sonra sınanılan şəxs ardıcıl olaraq uyğun sıranı yada salır. Hafizə d ə düzgün yaddasaxlanılmış sözlərin miqdarı aşağıdakı düsturla müə yy ə n edilir: Ə y = Burada Ə y — yaddasaxlamanın əmsalı; m — h ər bir sıradakı sözlərin sayını; n – yaddasaxlanılmış sözlərinin sayını bildirir. Bu düstur vasitə sil ə h əm eşitmə , h ə m d ə görmə üsulu ilə müvafiq sıradakı sözlərin yaddasaxlanılmasının orta əmsalı hesablanır. Əldə edil ə n n ə tic ə l ər (eşitmə üsulu və görmə üsulu ilə yaddasaxlamanın əmsalları) müqayisə edilir, sınanılan şə xsin dominant hafiz ə tipi müə yy ə nl əşdirilir. Vasit əli yaddasaxlamanın diaqnostikası Bu metodikada eyni bir materialın vasitə li v ə vasit ə siz yaddasaxlama üsulu ilə m əhsuldarlığının nə tic ə l əri müqayisə olunur. Tam müqayisə üsulu ilə qeyd olunan h ə r iki yaddasaxlama üsulundan hansının mə hsuldar v ə neçə m n . 100 % 121 d ə f ə m əhsuldar olması haqqında konkret nə tic ə çıxarılır. Bu metodikanı həyata keçirmək üçün irə lic ə d ə n h ə r birind ə 20 söz yazılmış 2 sıra hazılanır. Bu sözlə r c əlbedici anlayış mənası vermə lidir. M ə s ə l ə n: 1. Sanksiya 1. İnikas 2. Fantaziya 2. Abstraksiya 3. Q ə rar 3. Substansiya 4. Ehtimal 4.Münasibə t 5. Estetika 5. Çağırış 6. İntuisiya 6. Mühakimə 7. C ə lbedicilik 7. Mümkünlük 8. S ə br 8. İntonasiya 9. Anlayış 9. Şübhə 10. T ə f əkkür 10. Nifr ə t 11. M ə kan 11. Əhə miyy ə t 12. Yaradılış 12. Prinsipiallıq 13. Qanunçuluq 13. Qavrayış 14. Tanımaq 14. Meyl 15.Qabiliyy ə t 15. Düşüncə 16. İnduksiya 16. Avantyura 17. İnşa 17. Sakitlik 18. Yaradıcılıq 18. Analogiya 19. Sazlamaq 19. R ə hmdillik 20. Üz döndə rm ə k 20. Şadlıq Diaqnostika iki m ə rh ə l ə ni ə hat ə edir. Birinci m ə rh ə l ə d ə sınanılan şə xs ə birinci sıradakı sözlər arasında 1 saniyə interval olmaqla oxunur. Sonra sınanılan şəxs heç bir vasitə d ə n istifad ə etm ə d ə n h əmin sözləri yada salır. 122 İkinci mə rh ə l ə d ə sınanılan şə xs ə ikinci sıradakı sözlə r h ə min intervalla oxunur v ə h əmin şə xs ə qavranılan sözləri daha yaxşı yadda saxlamaq üçün sözə aid şəkil çə km ək ixtiyarı verilir. Əgər sınanılan şəxs şəkil çə k ə bilmirs ə , sözlərin oxunması intervalını 5 saniyə y ə q ə d ə r uzatmaq olar. Dinl ə m ə başa çatdıqdan sonra sınanılan şə xs h əmin sözləri söylə m ə lidir. H ə m birinci, h ə m d ə ikinci halda vasit ə li v ə vasit əsiz yaddasaxlamanın uyğun göstə ricil əri yuxarıda göstə ril ən düsturla hesablanır. Ən nə hay ə t, vasit ə li yaddasaxlama əmsalı vasitə siz yaddasaxlama əmsalına bölünür, vasit ə li yadda- saxlamanın vasitə siz yaddasaxlamaya n ə z ə r ən neçə d ə f ə m əhsuldar olması tapılır. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|