Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“və t əndaşın doğulması” dövrüdür. 2.3.3. Yeniyetm ə l ə rd ə idrak prosesl ərinin psixodiaqnostikası Diqq ə t, hafiz ə v ə t ə f əkkürün psixodiaqnostikası Diqq ə t v ə hafiz ə kimi idrak prosesl ə ri insana bilikl ə r ə ld ə ə ld ə etm ə kd ə nec ə kömək edir? Özünün diqqətinin xüsusiyyə tl əri haqqında tə s əvvürlə r ə malik olmaq insana öz diqqətinin imkanlarını düzgün qiymə tl ə ndirm ə k, praktik f ə aliyy ə td ə ona uyğunlaşamağa çalışmaq imkanı verir. İnsan öz diqqə tinin 109 z əifliyini aşkar etdikdə bundan yaxa qurtarmaq üçün iradi səy göstə rir, bu halda diqq ə tin ali t əzahür formaları olan ixtiyari və vasit ə siz diqq ə t idar ə olunan xarakter k əsb etmiş olur. Diqqət haqqında biliklə r eyni il ə biz ə şə xsi v ə işgüzar qarşılıqlı ünsiyyə td ə olduğumuz adamlarla münasibə tl ə rimizi normal qurmaqda yardımçı olur. Onların diqqə tl ərinin xüsusiyyə t ə l ə rini bilm ə kl ə biz onlara normal uyğunlaşır və birg ə f ə aliyy ət zamanı mümkün çə tinlikl ə ri aradan qaldırmış oluruq. Bütün insanlarda diqq ətin müə yy ən qüsurlu cə h ə tl ə ri vardır ki, bu hə m vasit ə siz v ə qeyri-ixtiyari, h ə m d ə vasit ə li v ə ixtiyari diqq ə t ə aid edil ə bil ə r. 1. Diqq ətin psixodiaqnostikası İnsanın diqqəti müxtə lif xass ə l ə rl ə xarakteriz ə olunur. Daha geniş yayılmış və vacib olan xass ə l ər aşağıdakılardır: hə cm, m əhsuldarlıq, konsentrasiya, paylanma, davamlılıq və keçirilmə . Diqq ə tin h ə cmi ad ə t ə n bel ə qiym ə tl əndirirlir: İnsana çox qısa vaxt ə rzind ə (bir neçə on saniy ə lik ə rzind ə) bir neçə informasiya vahidl ə rinin m ə cmuyu, m ə s ə l ə n, sad ə t ə svirl ə r, h ə rfl ər, sözlə r, r ə q ə ml ə r, s ə sl ə r v ə s. t ə qdim olunur. Bundan d ə rhal sonra adamdan n əyi görə, eşidə v ə s. bildiyini qeyd etm ək xahiş olunur. Onun bu an yadda saxladığı obyektlərin miqdarı diqq ə tin h ə cmi kimi n ə z ə rd ən keçirilir. D iqq ə tin m əhsuldarlığı ad ə t ən insanın konkret zaman vahidi ə rzind ə iş prosesində diqq ətinin yüksək konsentrasiyası v ə davamlılığı kimi qiymə tl ə ndirilir. Diqq ə tin konsentrasiyası və paylanması bir-biri il ə bağlı olan, lakin eyni zamanda bir-birin ə zidd xarak terik xüsusiyyə tl ə r kimi n ə z ə rd ən keçirilir. Psixodiaqnostika praktikasında onlar adə t ən eyni bir metodikanın kömə yi il ə öyrə nilir v ə qiym ə tl ə ndirilir. Bu metodikaya aid edil ən variantların birində adama m ə kan v ə ya müstə vid ə daha çox yer tutan ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə m əkanı ə hat ə ed ə n, nisb ə t ən kiçik obyektlər çoxluğu təqdim olunur. Sınanılan şəxs çox qısa vaxt ə rzind ə m ə kanda v ə ya müstəvinin daha kiçik hissə sind ə olan q ə d ər mümkün qə d ər daha çox detalı görmə k (diqq ətin konsentrasiyası), 110 başqa halda ə ksin ə , onların mümkün qə d ər daha çox hissə l ərini görmə k (diqq ətin paylanması) tapşırığı alır. ―Korrektura sınağı”“ metodikası “Korrektura sınağı“ metodikasına aid blank s x a v s x e v i n a i s x n v x v k s n a i s e x v x v e n a i s h v n x i v s n a v s a v s n a e k e a x v k e s v s n a i s a i s n a n x i s x v x e k v x i v x e i s n e i n a i e n k x k i k x e k v k x a k x n s k a i s v e k v x n a i s n x e k x i s n a k s k v x k v i s n a i k a e x k i s n a i k x e x e i s n a x k e k x v i s n a i s n a i s v n k x v a i s n a x e k e x s n a k s v e e v e a i s n a k x k e k n v i s n k x v e x s n a i s k e s i k n a e s n k x k v i a i s n a e x k v e n v x k e a i s n k a is k n ve v n k v x a ve i k a x v e i v n a x i e n a i k v i e a k e i v a k s v e i k s n a v n k e s n k s v x i e s v xk n v v s k v e v k n i e s a v i e x e v x e i v k a i s n a s n a i s x a k b n n a x s x a i e n a s n a i s e v x k x s n e i s n a i s n k v k x v e k e v k v n a i s n a i s n a v s n a x k a s e s n a i s e s x k v a i s n a s a v k x s n e i s v i k v e n a i e n e k x a v i x n v i x k x e x n v i s n v s e a x n k e x v i v n a e i s n v i a e v a e n x v x v i s n a e i e k a i k e i s n e s a e i x v k e v e i s n a e a i s n k v e x i k x n k e e a k a e k x e v s k x e k x n ai s n k v e v es n a i s e k x e k i s n e i s n v i e x k v x e i v n a k i s x a i e v k e v k i e x e v x v k s i s n a i a i e n a k s x k i v x n i k i s n a i v e s n a s n a i k v e x k v k e s v k s n x i as n a k s x k x v x e a e s k i s n a i e x k e x k e i x n v x a k e i s n a i k x v s x n v i e x s n a i s a k v s n x a e s x a i s n a e n k i s x k e x v x v s k n e k x e k n a i v k v k x e x i s n a i x k a x e n a i e n i k v k e e x v k v i e x a i e x e k v s n e i e s v n e v i s n a e a x n x k i s n a i e i n e v i s n a i v e v x s i s v a i e v x e i x s k e i 111 k e v x v a e s n a s n k i s x e a e x k v e x e a i s n a s v a i s x v e k x s n k i s e k a e k s n a i i e x s e x s n a i s n v e k x a v e n a x i a k x v e i v e a i k v a v i x n a x k s v x e x i v x v n s i e a x s n a n a e s n v k s n x a e v i k a i k n k n a v s n s i a e s v k x e k s n a k s x v x k v s n x k s v e x k a s n a i s n a i s n x a v k e v x k i e i s n a i n x a s n e x k s x e v k x e x e v x e n v i x n k v x e k n a i s n x ai v e n a i x n x k v x e v k e v x a i s n a x k v n v a i e n s x v k x e a i s n a v x s v k k i s n k e k n s v i a s v a e x s x v a i s n a e k x e k a i v n a a e n k a i s x a i s n x i s v k v s e k x v e k i s n a i s n a i s i s k a i k v k k n v x s k v n a i e n i s n a i x a v k n v e x v a e v x e v n a i s k a i a n a k x k v k e v e k v n x i s k a i s n v n a i s n x s x v k i s n a i e x e k x n a i s n v e x v e i s n x v sxem 7 Bu metodikanın kömə yi il ə diqq ə tin m əhsuldarlığı, dayanıqlığı, paylanması və keçirilməsi kimi xüsusiyyə tl ə ri qiym ə tl ə ndirm ək mümkündür. Bunun üçün sizə (s xem 7) müxtəlif üsullarla hə rfl ərin üstündə n x ətt çə km ə k tapşırığı verilir. Eksperimentin başlanğıcında sınanılan şə xsl ər aşağıdakı təlimatla tanış edilirl ə r: Sizin qarşınızda sə tirl ər üzrə t əsadüfi hə rfl ər yığın olan blank qoyulmuşdur. Beş də qiq ə ə rzind ə siz aşağıdakı tapşırığı yerinə yetirm ə lisiniz: Birinci d ə qiq ə ə rzind ə siz bu blankda - ―V― və ―İ― hə rfl ərini axtarıb tapmalı, onların üstündə n x ətt çə km ə li; İkinci də qiq ə ə rzind ə h ə min blankda dig ə r 2 h ə rfin- ―S― və ―K― hə rfl ə rinin üstündən başqa cür xətt çə km ə li; Üçüncü də qiq ə ə rzind ə yenid ən birinci tapşırığın icrasına qayıtmalı; Dördüncü də qiq ə d ə ikinci tapşırığın icrasını davam etdirmə li, bu qayda il ə işi beşinci də qiq ə nin sonunad ə k davam etdirm ə lisiniz. 112 H ə r d ə qiq ə nin sonunda siz ə ―Xətt çəkin!‖ komandası verilə c ə k. Bu o dem əkdir ki, siz qaldığınız sə tird ə üfiqi xətt çə kir, yeni komanda veril ə nd ə işi qaldığınız yerdə n davam etdirirsiniz. Diaqnostik eksperimentin sonunda, y ə ni beş də qiq ə başa çatdıqda sizə yekunlaşdırıcı ―Dayanın!― komandası veril ə c ə k , bu halda siz işi dayandırır, qaldığınız sə tird ə iki üfiqi xətt çə kirsiniz. N ə tic ə l ərin işlə nilm ə si v ə t ə hlili Sınanılan şə xs t ə r ə find ə n h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə (Bir ―Xətt çəkin!― komandasından başqa belə komandayad ə k) n ə z ə rd ən keçirilə n h ə rfl ə rin miqdar ı müə yy ən edilir. Bu cür göstə ricil ərin sayı 5 - ə b ə rab ərdir, çünki bu metodika üzrə işə c ə mi 5 d ə qiq ə vaxt ayrılır. Hə r bir d ə qiq ə ə rzind ə ə ld ə edil ə n n ə tic ə l ər müvafiq olaraq N 1 , N 2 , N 3 , N 4 , N 5 olmaqla qeyd olunur. Bundan sonra sınanılan şə xs t ə r ə find ə n h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə buraxılan s ə hvl ərin miqdarı müə yy ən edilir. Buraxılmış və düzgün xətt çə kilm əmiş h ə rfl ə r s ə hv kimi qiym ə tl ə ndirilir. N ə tic ə d ə h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə buraxılmış s ə hvl ərin miqdarını ə ks etdir ən aşağıdakı göstə ricil ə r - n 1 , n 2 , n 3 , n 4 , n 5 alınır. Əvvəlki hallarda olduğu kimi, rə q ə ml ə r d ə qiq ə l ərin ardıcıllığını ə ks etdirir. N ə tic ə h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə diqq ə tin m əhsuldarlığını, davamlılığını, paylanması və keçirilməsini ümumi şə kild ə ə ks etdir ən aşağıdakı düsturla hesablanır: B k = Burada B k - inteqral göstə rici olub h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə diqq ə tin m əhsuldarlığını, davamlığını, paylanmasını və keçirilmə sini əks etdirir, ― k ― - nın indeksi 1 -d ə n 5 -d ə k d əyişir. N k - sınanılan şə xs t ə r ə find ə n h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə n ə z ə rd ən keçirilə n h ə rifl ərin miqdarını ə ks etdirir. 0,5N k – 2,8 n к 60 113 n k - sınanılan şə xs t ə r ə find ə n h ə r bir d ə qiq ə ə rzind ə buraxılan sə hvl ə rin miqdarını ə ks etdirir. Bundan sonra diqq ətin alınan nə tic ə l əri (Qrafik 1) olduğu kimi nöqtə l ə rl ə xüsusi qrafikdə ə ks olunur . Diqq ə tin m əhsuldarlığı, paylanmasını və keçirilmə sini ə ks etdir ə n inteqral göstə rici (B k ) Qrafik 1 Bu nöqtə l ə r bir-biri il ə ardıcıl sınıq xə ttl ə birl əşdirilir. Nə ric ə d ə diqq ə tin d ə qiq ə d ə n d ə qiq ə y ə d əyişmə sini ə ks etdir ə n, onun m ə hsuldarl ığı, davamlığı, paylanması və keçirilmə sin ə aid qrafik d əyişkənlik alınır. Bu qrafik belə t ə hlil olunur. Əvvə lc ə diqq ə tin m əhsuldarlığı qiymə tl əndirilir. Əgə r qrafikin nöqtə l ərinin çoxu iki üfiqi xə tl ə hüdudlanmış zonanın daxilində yerl əşirsə , bu diqq ə tin m əhsuldarlığının normal olduğunu bildirir. 1- davamlı diqqə tin qrafiki 2- ə vv ə lc ə z əif, iş zamanı güclə n ə n diqq ə tin qrafiki. 3- davamsız diqqə tin qrafiki. 4- dalğın diqqə tin qrafiki. 114 Ə g ə r bu qrafikd ə nöqtə l ərin çoxu üfiqi xə tl ərin hüdudları xaricində yerl əşi rs ə, sınanılan şə xsin diqq əti çox mə hsuldar hesab olunur. Ə g ər qrafikin nöqtə l əri üfiqi xə tl ərin hüdudlarından aşağı zonada yerl əşirsə bu diqq ə tin az m əhsuldar olduğunu bildirir. Bu şə kild ə 4 qrafik t ə svir olunub. Qrafik 1-d ə bütün nöqtə l ə r eyni ordinantda yerl əşir və bir- birind ə n 0,5 q ə d ə r f ə rql ə nir, bu diqq ətin davamlığını ə ks etdirir. Qrafik 2-d ə ə yri birinci d ə qiq ə d ə n 5-ci d ə qiq ə y ə d ə k t ə dric ən qalxır, bu diqqə tin ə vv ə lc ə kosentrasiyasının zəif olduğunu və t ə dric ən yüksə ldiyini bildirir. 3- cü qrafik diqq ətin davamsız olduğunu və h ə min s ə viyy ə d ə qaldığını, 4 - cü qrafik isə sınanılan şə xsin diqq ə tinin xeyli pisl əşdiyini və dalğınlığın yüksək olduğunu göstə rir. “Ədə di c ə dv ə ll ər“ metodikası Müasir pisxodiaqnostika praktikasında diqqətin davamlığı və paylanm asını qiymə tl ə ndirm ək üçün daha sadə bir metodikadan istifad ə olunur. Bu metodika ―ə d ə di c ə dv ə ll ər― metodikası adlanır. Doğrudur, bu metodika az d ə qiq olsa da, onun h əyata keçirilmə si v ə lazimi n ə tic ə l ə rin ə ld ə edilm əsi üçün daha az vaxt tə l ə b olunur. Bu metodikadan diqq ə tin qeyd olunan iki xüsusiyyə tini t ə xmini qiym ə tl ə ndirm ək lazım gə ldikd ə istifad ə etm ə k tövsiyyə olunur. 4 a, b, v, q, d c ə dv ə ll ə rind ə (5 c ə dv ə l ) h ə r birind ə 25 dama vardır və bu damalarda t əsadüfi qaydada 1 -d ə n 25-d ə k ə d ə dl ə r yerl əşdirilmişdir. 9 5 11 23 20 14 25 17 1 6 3 21 7 19 13 18 12 24 16 4 8 15 2 10 22 C ə dv ə l 4 a 21 12 7 7 20 6 15 17 3 18 19 4 8 25 13 24 2 22 10 5 9 14 11 23 16 C ə dv ə l 4 b 22 25 7 21 11 6 2 10 3 23 17 12 16 5 18 1 15 20 9 24 19 13 4 14 8 C ə dv ə l 4 v 115 Bu metodikadan istifad ə qaydası aşağıdakı kimidir : Sınanılan şəxs ardıcıl olaraq bu cə dv ə ll ərin hamısına baxır və onların h ə r birind ə 1-d ə n 25-d ə k ə d ə dl əri tapır və göstərir. Bu zaman sınanılan şə xsin h ə r c ə dv əl üzə rind ə işə s ərf etdiyi vaxt ölçülür. Bütün cə dv ə ll ə r üzə rind ə işə s ərf olunan vaxtın cə mi hesablanır və c ə dv ə ll ərin sayına, yə ni beşə bölünür. Belə likl ə , h ə r bir c ə dv əl üzə rind ə işə s ərf olunan vaxtın orta göstəricisi müə yy ən edilir. Bu göstə rici diqq ətin paylanmasını ə ks etdirir. Diqq ə tin davamlılığını müə yy ə n etm ək üçün hə r bir c ə dv əl üzə ind ə işə s ərf olunan vaxtı müqayisə etm ək lazımdır. Ə g ər bu vaxt göstə ricisi birinci c ə dv ə ld ən beşinci cə dv ə l ə d ə k ə h ə miyy ə tsiz d ə r ə c ə d ə d əyişirsə , y ə ni h ə r bir c ə dv əl üzə rind ə işə s ə rf olunan vaxt 10 saniy ə d ən çox deyilsə , onda diqq ətin davamlılığının mövcudluğundan danışmaq olar. Əks halda, hə r bir c ə dv əl üzə rind ə i şə s ə rf olunan vaxt 10 saniy ə d ən çoxdursa, diqqə t kifay ə t q ə d ər davamlı hesab edilmir. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|