Ii mövzu: TƏRBİYƏ prosesiNİn səCİYYƏVİ XÜsusiYYƏTLƏRİ Plan

TƏLQİN

Təlqin- müəllimin şagirdin psixikasına təsiretmə mexanizmidir. Müəllimin şagirdin davranışında müəyyən dəyişikliklərin yaranmasına səbəb olan, dərk edilməyən təsiridir. Belə təsir zamanı şagird müəllimdən yalnız təlimat alır və onun tələblərini yerinə yetirir.Təlqin zamanı təfəkkür zəifləyir, yalnız qavrama və yaddasaxlama fəaliyyət göstərir.Təlqin prosesində informasiyanın qeyri-tənqidi qavranılması, şüurlu nəzarətin zəifləməsi inam effekti ilə izah olunmalıdır.


7. Priyomlar metodun komponenti, onun tərkib hissələridir. Bu metodun daxilində bir neçə priyomun olması mümkündür. Tutaq ki, müəllim vətənpərvərlik mövzusunda söhbət aparır. Bu zaman o, nitqini təsirli etmək, şagirdlərin Vətənə olan sevgisini daha da artırmaq, onlarda doğma yurdu qorumaq, onun rifahı naminə çalışmaq tələbatını formalaşdırmaq üçün konkret nümunələrə müraciət edir. Milli qəhrəmanları və onların hünərlərini yada salır, bədii əsərləri, film və tamaşaları və buradakı əsas obrazları xatırladır, tərbiyəvi vəziyyətlər yaradır. Bütün bunlar müəllimin müraciət etdiyi priyomlardır. Deməli, priyom həm də metodun təsir dairəsini genişləndirir. Tərbiyənin priyomlarını (tərzlərini): 1) müsbət keyfiyyətlərin inkişafına yönələn priyomlara; 2) mənfi keyfiyyətlərin ləngidilməsinə yönələn priyomlara ayırmaq olar. Pedaqoqlar birinci qrup priyomlara- xahiş, nəvaziş, müəllimin məharəti, məktəbli üçün əziz olan hisslərə əsaslanmaq, onun kədərinə və sevincinə şərik olmaq, təəssüf, həvəsləndirmə və s.; ikinci qrup priyomlara isə-xəbərdarlıq, tənbeh, tənqid, eyham, həyəcanlanma və s. daxil edirlər. Deməli, tərbiyə priyomları tərbiyə prosesinin mühüm zənciridir, biraktlı hərəkətdir. Məsələn; mükafatlandırma metodu özündə təqlidetmə, tərif, minnətdarlıq, mükafat priyomlarını əks etdirir. İnam metodu isə təlqinetmə, izahetmə söhbəti nəzərdə tutur. Cəza metodu özündə irad, əvvəlcədən nəzərə çatdırma, töhmət və ciddi töhmət priyomlarını birləşdirə bilər. Pedaqoji təsir priyomu müəyyən pedaqoji situasiyanın təşkili üsuludur. Burada müvafiq qanunauyğunluq əsasında şagirdlərdə yeni fikir və hisslərin yaranmasına, davranışlarında olan çatışmazlıqları aradan qaldırmağa kömək edir. 1. Davranışı korreksiya edən priyomlar. Bu priyomlar şagirdləri ruhlandırır, onları sevindirir, xoşhallandırır. Bu yaradıcı priyomlar qrupu uşaqlarda neqativ halların aradan qaldırılmasını və müsbət keyfiyyətlərin inkişafını təmin edir. Nəticədə uşaqlarda (şagirdlərdə) yeni fikir və hisslər yaranır, davranışın yeni motivləri əmələ gəlir ki, şagirdlər daim öz çatışmazlıqlarına qalib gəlir və beləliklə də, bu cəhətlər onların davranışında aparıcı olur. Bu inam, mükafatlandırma, diqqət, qayğı, xahiş, bacarığın özünü göstərməsi, humanist hisslərin oyadılması, bu və ya digər işdən təəssüflənmə, mənəvi kömək, uşaqda inam gücünün möhkəmləndirilməsi, inamlılıq, tədrisdə müvəffəqiyyətin təşkili, uşağı maraqlı fəaliyyətə cəlbetmə, əxlaqi təmrinlər və s.-dən ibarətdir. 2. Uşağın davranışında mənfi hisslərin düzəldilməsinə kömək edən priyomlar. Buraya utanma, etirafetmə və s. daxildir. Uşaqları qırmancla yox, utandırmaqla cəzalandırırlar. Priyomların bu qrupu həm də ləngidici, əylədici adlanır. Belə ki, onlar neqativ keyfiyyətlərin dəf edilməsinə kömək edir və müsbət inkişaf üçün zəmin hazırlayır. Neqativ hisslər əsasında uşaqlarda xoşagəlməz hərəkətdən uzaqlaşma özünü göstərir. Pedaqoji ədəbiyyatda tez-tez “vasitə” anlayışı da işlədilir. Priyomla müqayisədə götürdükdə, vasitə daha geniş anlayışdır. Tərbiyəvi fəaliyyətin gedişində müəllim bir çox vasitələrdən faydalanır. Təlimin texniki vasitələrini işə salır, filmlərdən fraqmentləri, diapozitivləri, tədris filmlərini nümayiş etdirir. Şəkil, sxem, əşyanın özünün müqəvvasının göstərilməsi, xəritəyə müraciət və s. əyaniliyi təmin edən vasitələrdir. Ümumiyyətlə, “tərbiyə işinin meodikasında istifadə olunan nə varsa, hamısı bu anlayışa daxildir. Məsələn: söz fəaliyyət növləri- təlim, oyun, əmək, idman, folklor və incəsənət əsərləri, kütləvi kommunikasiya vasitələri və sair bütün bunlar tərbiyə məqsədinə xidmət etdikdə, yəni tərbiyə prosesinin metodikasında istifadə olunduqda onun vasitələri olur” (prof. Ə.Ş.Həşimov). Tərbiyə vasitələrinə dar mənada: kitabları, kinofilmləri, sənət əsərlərini, canlı müəllim sözünü və s. aid edirlər. Bunların hamısı öz-özlüyündə tərbiyəvi məqsədə xidmət edir. Daha geniş şəkildə desək, tərbiyə vasitələrinə şəxsiyyəti formalaşdırmağa sövq edən bütün fəaliyyət növləri: tədris, ictimai-faydalı əmək, dərnək işi, idman məşğələsi, bədii özfəaliyyət və s. aiddir. Bu vasitələrin seçilməsi uşaqların yaş xüsusiyyətləri, sosial imkanları, uşaqların zövqləri və s. ilə seçilir.