Ijtimoiy gumanitar fanlar

Nazorat savollari:
1. Korrupsiya tushunchasining ma’nosi va uning tarixiy ildizlari.
2. Dunyo bo’yicha korrupsiya holatining tasnifi.
3. Korrupsiyaning shakllari va sabablari. Korrupsiyaning turlari.
4. Dunyo va O’zbekistonda korrupsiyani bartaraf etish mexanizmlari

10-mavzu: Korrupsiyaga qarshi kurashning mexanizmlari

Reja:

1. Dunyo va O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi kurashda tizimli yondashuvning zarurati.

1. Korrupsiyaga qarshi kurash bo’yicha xalqaro qonunlar va qarorlarning O’zbekistonda ratifikatsiya qilishning ahamiyati.

   
   

   1. Korrupsiyaga qarshi kurashning tarixiy an’analari.

Tayanch tushunchalar: huquqiy davlat, qonun ustuvorligi, korrupsiya, jinoyatchilik, xalqaro hujjatlar, fuqarolik jamiyati institutlari.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi tomonidan 9 dekabr “Korrupsiyaga qarshi kurash kuni” deb e’lon qilingan va har yili ushbu sana keng nishonlanadi. 2003 yilning ushbu sanasida BMTning Korrupsiyaga qarshi kurash konvensiyasi imzolangan.

Mazkur hujjat uni imzolagan davlatlardan pora olish, byudjet mablag‘larini talon-taroj qilish va korrupsiya ortidan boylik orttirish kabilarni jinoyat deb belgilashni talab etadi.

Ushbu Konvensiyada korrupsiyaga shunday ta’rif beriladi: “Korrupsiya — bu jamiyatni turli yo‘llar bilan iskanjaga oladigan dahshatli illatdir. U demokratiya va huquq ustuvorligi asoslariga putur etkazadi, inson huquqlari buzilishiga olib keladi, bozorlar faoliyatiga to‘sqinlik qiladi, hayot sifatini yomonlashtiradi va odamlar xavfsizligiga tahdid soladigan uyushgan jinoyatchilik, terrorizm va boshqa hodisalar ildiz otib, gullashi uchun sharoit yaratib beradi. Ushbu zararli hodisa katta va kichik, badavlat va kambag‘al bo‘lishidan qatiy nazar, barcha mamlakatlarda uchraydi. Korrupsiya past iqtisodiy ko‘rsatkichlarning asosiy sabablaridan biri bo‘lib, kambag‘allik darajasini kamaytirish va rivojlanishni ta’minlash uchun eng katta to‘siq hisoblanadi”.
“Korrupsiya” so‘zining lug‘aviy ma’nosi (lotin tilidan olingan) Sindirmoq, zarar yetkazmoq, buzmoq, bekor qilmoq. Rim huquqiga ko‘ra, yagona predmet bo‘yicha majburiyat munosabatlari tomonlaridan biridagi bir necha ishtirokchilar tushuniladi. Hozirgi kunda “korrupsiya” lotincha “corruptio”, ya’ni “buzish, sotib olish, pora evaziga og‘dirish” degan ma’noni anglatadi. Korrupsiya albatta bugun paydo bo‘lgan illat emas, u qadimdan buyon mavjud bo‘lib kelmoqda. Qadimgi yunon faylasufi Aristotel shunday degan: “Har qanday davlat tizimida qonunlar va boshqa farmoyishlar orqali ishni shunday tashkil qilish kerakki, unda mansabdor shaxs-larni noqonuniy yo‘l bilan boyishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim.” G‘arb mutafakkirlaridan biri Sharl Mon-teskye korrupsiyani quyidagicha talqin etgan. “Asrlar tajribasidan ma’lumki, har qan- day hokimiyat vakolatiga ega bo‘lgan shaxs, uni suiiste’mol qilishga moyil bo‘ladi va u ma’-lum bir maqsadga erishmaguncha shu yo‘nalishda yuradi.” Korrupsion qilmishlarga oid munosabat Vatanimiz tarixida ham ancha qadimdan mavjud. Xususan, buyuk bobomiz Amir Temurning “Temur tuzuklarida” ham amaldorlar xalqdan o‘lpon(soliq) yig‘ishda ham, “Ipak yo‘li” dan o‘tayotgan savdogarlar karvonlaridan olinadigan yig‘imlarni olishda adoltli va insof bilan yondoshishlari bel-gilab qo‘yilgan. O‘z davrining mutafakkirlari bo‘lmish A.Navoiy, Mirzo Ul- ug‘bek, Ahmad Donishlarning asarlarida ham amaldorlar tomonidan oddiy xalqni ishonchini suistemol qilish holatlari qattiq tanqid ostiga olingan. O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimov mazkur turdagi jinoyatni shunday: “Jinoyatning yopiq va eng qabih turi bor. Bu korrupsiya va poraxo‘rlik. Bu illat nafaqat islohotlar yo‘liga jiddiy to‘siq, balki o‘tish davrida belgilangan maqsadlarga erishishga bevosita tahdid tug‘diradi” deb ta’riflab, bu jinoyatchilikning oldini olish bo‘yicha bir qator tavsiyalar bergan edi. Davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoyev Oliy Majlis palatalrining qo‘shma majlisidagi “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz ”mavzusidagi ma’ruzasida: “Jamiyatimizda korrupsiya, turli jinoyatlarni so-dir etish va boshqa huquqbuzarlik holatlariga qarshi kurashish, ularga yo‘l qo‘ymaslik, jinoyatga jazo, albatta, muqarrar ekani to‘g‘risidagi qonun talablarini amalda ta’minlash bo‘yicha qat’iy choralar ko‘rishimiz zarur” deb ta’kidladi.