İlk Yardım Yusuf Fikret umur ilk Yardım

Aşağıda sınıflandırılmış bilgiler karışık olarak verilmiştir. Tabloda bilgilerin ait oldu-
ğu sütunlar numaralandırılmıştır. Numaraları uygun olan bölümlere yerleştirin.
Ne?
Tanımı
Belirtileri
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Ağır Derecede Soğuma
Hafif Derecede Soğuma 
Orta Derecede Soğuma
Vücut sıcaklığının 35-33 derece arasında olduğu durumlardır.
Vücut sıcaklığının 33-30 derece arasında olduğu durumlardır.
Vücut sıcaklığının 30 derecenin altında olduğu durumlardır.
o  Titremenin azalması
o  Kas ve eklemlerde sertleşme
o  Deride mavileşme ve şişkinlik
o  Düşünmede yavaşlama
o  Anlamsız hareketler
o  Nabız ve kan basıncında düşme
o  Solunumda yavaşlama
o  Titreme
o  Deride soğukluk ve beyazlık
o  Ellerde duyu kaybı ve uyuşukluk
o  Nabız ve kan basıncında artış
o  Koma hâli oluşur.
o  Solunum ve dolaşım durabilir.

D o n m a l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
127
Yine Numaraları Yerleştir
Bu etkinlikte de sınıflandırılmış bilgiler karışık olarak verilmiştir. Tabloda bilgilerin ait 
olduğu sütunlar numaralandırılmıştır. Numaraları uygun olan bölümlere yerleştirin.
Bol miktarda sıvı alın.
Sigara, alkol ve sakinleştirici ilaç kullanmayın
Isıtıcıyı soğuyan bölgeye doğrudan uygulamayın.
Masaj yapmayın.
Deri üzerinde sıvı toplanmış bölümler var ise patlatmayın.
Özellikle yaşlı kişileri hızla ısıtmayın. Bu uygulama kalp ve beyin gibi 
organların hasar görmesine neden olabilir.
Elleri ve ayakları kuru tutun.
Deri ile doğrudan temas hâlinde olan metal eşyalar kullanmaktan kaçı-
nın.
Soğuk ve rüzgârlı ortamdan kişiyi uzaklaştırın. Ancak sıcak değil, ılık 
bir ortama alın (20 derece civarı). 
El ve ayaklarda duyarsızlaşma başlamışsa ısıtmak için battaniyeye sarın 
veya koltuk altları, karın gibi sıcak yerlere temas ettirin.
Soğuk ısırığı olan bölgeyi sıcaklığı 37,5-40 derece arasındaki suya en 
az 30 dakika süre ile sokun. Uygulama sırasında kontrol ederek suyun 
sıcaklığının sabit kalmasını sağlayın. Deri rengi veya sıcaklığı normale 
dönerse ısıtmayı bırakın.
Soğuk ısırığının olduğu bölgeyi, imkân dâhilinde, kalp seviyesinin 
yukarısında tutun.
Kişiye sigara ve alkollü içecekler vermeyin.
Vücudun bütününde soğumaya soğuk ısırığının eşlik ettiği durum-
larda, öncelikle vücudun bütünündeki soğumaya yönelik ilk yardım 
basamaklarını uygulayın.
Ağrı varsa ağrı kesici ilaçlar (paracetamol) kullanılabilir. 
Yünlü, pamuklu vb. soğuğu geçirmeyen kıyafetleri tercih edin.
Sıkı kıyafetler giymekten kaçının.
Çok soğuk havalarda dışarıda yalnız gezmeyin.
Soğuk Isırığında İlk Yardım 
İçin Ne Yapabiliriz?
Bunları Asla  
Yapmayın!
Soğuktan Korunmak 
İçin…
1
2
3

İ l k   Y a r d ı m
128
S A Ğ L I K

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
129
Kemikler vücudumuzun sert ve dayanıklı yapıları 
olmalarına rağmen darbe, çarpma, zorlama, düşme gibi 
çeşitli sebeplerle kırılabilirler. Bulunduğu bölgeye göre 
kırığın yanı sıra iç organlarda hasar, şiddetli kanama 
gibi ciddi sağlık sorunları da görülebilir.
Bu bölümde;
•  kırık çeşitleri,
•  kırık belirtilerinin nasıl tanınabileceği,
•  yaralının zarar görmeden sağlık merkezine ulaşması 
için yapılması gerekenler
hakkında bilgi verilmektedir.
ünite
 
12
Kırıklarda
İlk Yardım

İ l k   Y a r d ı m
130
Kemikler vücudumuzun sert ve dayanıklı yapıları 
olmalarına rağmen doğrudan kuvvetli darbelere maruz 
kaldıklarında veya üzerlerine güçlü bir yük bindiğinde 
ancak bir noktaya kadar dayanabilirler. Darbe, çarpma, 
zorlama, düşme gibi çeşitli sebeplerle kemikler kırılabilir.
Kırık Çeşitleri
Kırıklar çeşitli şekilde sınıflandırılabilirler. Kırılan 
kemiğin üzerinde yer alan cildin durumuna göre iki 
çeşit kırık vardır:
•  Açık kırık: Kırık kemiğinin uçları, dokuları delerek 
ciltten dışarı çıkmıştır. Kırık kemik uçları görülebilir.
•  Kapalı kırık: Kırık kemik uçları cilt bütünlüğünü 
bozmamıştır. Kemik uçları görülemez.
Kırığın tek yerden olup olmamasına göre de kırıklar 
ikiye ayrılır:
•  Basit kırık: Kemik tek bir yerinden kırılmıştır.
•  Parçalı kırık: Kemik birden fazla parçaya ayrılmıştır.
Kırıklarda İlk Yardım

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
131
Kırık Belirtileri
•  Ağrı
•  Hassasiyet
•  Şişlik
•  Kızarıklık veya morarma
•  Şekil bozukluğu
•  Harekette kısıtlılık
Kırıklarda Genel İlk Yardım Prensipleri
•  İlk yardımın temel basamaklarını dikkatli bir şekilde 
uygulayın.
•  Tıbbi yardım isteyin. Bunun için telefonla 112’yi 
arayabilirsiniz.
•  Güvenlik için tehlike oluşturmadığı müddetçe yara-
lıyı hareket ettirmeyin.
•  Hayatı tehdit edebilecek durumlara öncelik verin. 
Gerekliyse temel yaşam desteği basamaklarını uygu-
layın.
•  Kanama kontrolü yapın.
•  Şok tablosu varsa gerekli tedbirleri alın.
•  Kırığın olduğu bölge şişmeden önce varsa saat, yü-
zük, bileklik vs. takı ve aksesuarları çıkarın.
•  Hastanın elbiselerini çıkarmayın. Mutlaka çıkarma-
nız gerekiyorsa keserek çıkarın.
•  Kırığın hareket ederek çevre dokulara zarar vermesi-
ni engellemek için kırığı sabitleyin.
•  Sabitlemede parmakları görülecek şekilde açıkta 
bırakarak sargı uygulayın. Böylece parmaklardaki 
hareketin ve renk değişikliklerinin takip edilmesi 
kolaylaşacaktır.
•  Sabitleme sırasında ani hareketlerden kaçının.
•  Açık kırıklarda tespit işleminden önce yarayı temiz 
bir bez ile kapatın.
•  Kırık bölgesinden sık aralıklarla nabzı, derinin ren-
gini ve sıcaklığını kontrol edin.

İ l k   Y a r d ı m
132
Bunları Asla Yapmayın!
•  Kırığı düzeltmeye çalışmayın. Kırık olduğu gibi 
sabitlenmelidir.
•  Açık kırıklarda kemiğin dışarıda kalan parçasını 
içeriye sokmaya çalışmayın, üzerinde kemik parça-
ları varsa almayın.
El Bileği – Ön Kol Kırıklarında İlk 
Yardım İçin Neler Yapabiliriz?
•  Yaralıyı oturtun ve kolunu kıpırdatmaması için uyarın.
•  Kırık kemiğin, çevresinde yer alan kas, sinir, damar 
gibi dokulara zarar vermesini engellemek için kemiği 
sabitleyin.
•  Yaralının bir sağlık kuruluşuna ulaşmasını sağlayın.
El Bileği – Ön Kol Kırıklarında Kemiği 
Nasıl Sabitleyebiliriz?
•  Parmak ucundan dirseğe kadar olan bölgeyi içine 
alabilecek şekilde ve boyutta, kırığın oynamasını en-
gelleyecek bir atel malzemesi (tahta parçası, mukav-
va, sert karton, esnemeyecek cetvel vb.) bulun. 
•  Bulunan malzemeyi bir beze sararak kolun konula-
cağı yüzeyin yumuşak olmasını sağlayın.
•  Yaralının avucunun içine rulo yapılmış bir sargı bezi 
ya da normal bir bez yerleştirin. 
•  Önkolu, kırık bölge üzerinden olmamasına dikkat 
ederek atel ile sarın. 
Kırığa yapıla-
cak yanlış müdahale 
kemiğin eğri olarak kay-
namasına, kısmi felçlere, 
kangrene vb. yol 
açabilir. 

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
133
•  Sargının düğümlerinin kol üzerine değil, atel üzerine 
gelmesine dikkat edin.
•  Ön kolu, dirseğin 90 derecede durması sağlana-
cak şekilde üçgen bez ile boyun askısına alın. 
Kol Kırıklarında İlk Yardım İçin 
Neler Yapabiliriz?
Omuzdan dirseğe kadar olan kol kırıklarında ilk yar-
dım için şunlara dikkat edilmelidir:
•  Yaralıyı oturtun ve kolunu kıpırdatmaması için uyarın.
•  Kırık kemiğin, çevresinde yer 
alan kas, sinir, damar gibi do-
kulara zarar vermesini engel-
lemek için kemiği sabitleyin.
•  Kırığın bulunduğu kolun 
fazla hareket etmemesine 
dikkat ederek yaralıyı bir 
sağlık kuruluşuna ulaştırın. 
Mümkünse tıbbi yardım 
çağırarak yaralının onların 
uygun müdahalesiyle nakle-
dilmesini sağlayın.
Kol Kırıklarında Kemiği Nasıl 
Sabitleyebiliriz?
•  Kırık olan kolu gövdeye yaslayın.
•  Üçgen bir bezin ucuna düğüm atın.
•  Düğüm atılan kısmı dirseğe gelecek şekilde yerleştirin.
•  Serbest kalan uçları diğer kolun tarafından koltuk 
altından bağlayın ve böylece kolu gövdeye sabitleyin.
Köprücük Kemiği Kırıkları
El üzerine düşmelerde, trafik kazalarında, ezici tarzda 
göğüs yaralanmalarında köprücük kemiği kırıkları 
Karıştırmayın!
Kanamalı durumlarda 
sargıya atılacak düğüm 
yaranın üzerine gelmelidir. 
Kırıklarda ise tam tersine yara-
lanan yerin üzerine düğüm 
gelmemelidir.
Dirseğin 
hareket ettirilemediği 
durumlarda (kırığın dirsek 
bölgesinin altında olduğu 
durumlar) dirseği hareket et-
tirmeye veya katlama-
ya zorlamayın.

İ l k   Y a r d ı m
134
oluşabilir. Köprücük kemiği kırıklarında yaralının 
omuz bölgesinde ağrı, şişlik ve hassasiyet olur. Köprü-
cük kemiğinin hemen deri altında bulunması sebebiyle 
kemikte şekil bozukluğu hissedilebilir.
İlk yardımda üst kol kırıklarında uygulanan teknik 
uygulanmalıdır. Sabitleme yapıldıktan sonra yaralının 
bir sağlık kuruluşuna ulaşması sağlanmalıdır.
Kaburga Kemiği Kırıkları
Doğrudan göğse gelen darbeler veya ezilme sonucu 
kaburga kemiği kırıkları ortaya çıkabilir. Yaşlılarda 
hafif darbeler sonucu dahi kaburga kırıkları oluşabilir.
Kaburga kemiği kırıklarını dışarıdan tanımak genel-
likle mümkün değildir. Yaralı, kaburga bölgesinde, 
nefes aldıkça hissedilen batıcı tarzda ağrı hissediyorsa 
kaburga kemiği kırığından şüphelenilmelidir.
Kaburga kırılmalarında endişe duyulması gereken du-
rum, kırık kemik uçlarının akciğer dokusuna batarak cid-
di solunum sıkıntısına yol açmasıdır. Ayrıca kırık kemik 
uçlarının göğüs duvarını yırtıp deriyi delerek hava kanalı 
oluşturduğu durumlar da ortaya çıkabilir. Bu durum ak-
ciğerlerin sönmesi ve solunumun durması ile sonuçlanır.
Kaburga kırığından şüphelenildiği durumlarda, yaralı 
en rahat ettiği pozisyonda, yarı oturur şekilde derhal 
bir sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır.
Ayak Bileği – Bacak Kırıklarında İlk 
Yardım İçin Neler Yapabiliriz?
•  Yaralıyı fazla hareket ettirmemeye dikkat ederek 
yatırın ve bacağını kıpırdatmaması için uyarın.
•  Kırık kemiğin, çevresinde yer alan kas, sinir, damar 
gibi dokulara zarar vermesini engellemek için kemiği 
sabitleyin.
•  Kırığın bulunduğu bacağın hareket etmemesine dik-
kat ederek yaralının bir sağlık kuruluşuna ulaşmasını 
sağlayın.

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
135
Bacak Kırıklarında Kemiği Nasıl 
Sabitleyebiliriz?
•  Ayak bileğinden dize kadar olan bölgeyi içine alabi-
lecek şekilde ve boyutta, kırığın oynamasını engel-
leyecek bir atel malzemesi (tahta parçası, mukavva, 
sert karton, esnemeyecek cetvel vb.) bulun.
•  Sabitleme işine başlamadan önce bacağı sıkan ve 
sabitlemenizi engelleyebilecek giysileri, yaralı böl-
geye hasar vermeden çıkarmaya çalışın. Çıkartamı-
yorsanız zorlamayın ve sabitleme işlemini bunların 
üzerinden uygulayın.
•  Sabitleme için kullanacağınız atel malzemesini baca-
ğın yanlarına yerleştirin.
•  Bacak ve sabitleme malzemesi arasında oluşabilecek 
boşlukları yumuşak bezlerle destekleyin.
•  Sargı bezini vücudun dış tarafına gelecek şekilde, 
atelin üzerinden bağlayın.
•  Sabitlemenin dolaşımı engelleyecek kadar sıkı olma-
masına özen gösterin.
•  Sabitleme için uygun bir malzeme bulamadıysanız 
ince bir havlu ya da bezi rulo yaparak iki bacak 
arasına yerleştirin. Sargı bezi yardımı ile kırık olan 
bacağı sağlam olan bacağa sabitleyin.
Ayak Bileği Kırıklarında Kemiği Nasıl 
Sabitleyebiliriz?
•  Genel olarak bacak kemiği kırıklarındaki gibi sabit-
leme işlemini yapın.
•  Sargı bezi ile sararken sargı ile bilek üzerinden iki tur atın.
•  Sonra sargıyı bir tur da ayak tabanı etrafından sarın.
•  En son yeniden bir tur daha bilek üzerinden sarın. 

İ l k   Y a r d ı m
136
Üst Bacak (Uyluk) Kırıkları
Üst bacak kırıklarında tehdit oluşturan husus, büyük 
damarların hemen uyluk kemiğinin üzerinden sey-
retmesidir. Bu sebeple kırık uçlarının hareket etmesi 
sonucu önemli kanamalar meydana gelebilir.
Üst bacak kırığından şüphelenilen bir yaralı ile karşılaşıl-
dığında, güvenlik adına engel oluşturmadığı sürece yara-
lının hareket ettirilmemesine özen gösterilmelidir. 112’ye 
haber verilerek profesyonel yardım çağırılmalı ve hastanın 
uygun konumda sedye ile nakli sağlanmalıdır.
Yaralının Sedye ve Ambulans İle 
Nakledilmesi Mümkün Değilse…
•  Kanama, şok vb. hayatı tehdit edecek bir durum 
olup olmadığını kontrol edin.
•  Yaralıyı fazla hareket ettirmemeye dikkat ederek 
yatırın ve bacağını kıpırdatmaması için uyarın.
•  Kırık kemiğin çevresinde yer alan kas, sinir, damar 
gibi dokulara zarar vermesini engellemek için kemi-
ği sabitleyin.
•  Bir tanesi koltuk altından ayak topuğuna, diğeri 
bacak arasından ayak topuğuna uzanabilecek şekilde 
ve boyutta, kırığın oynamasını engelleyecek bir atel 
malzemesi (tahta parçası, mukavva, sert karton, 
esnemeyecek cetvel vb.) bulun. 
•  Yaralıyı hareket ettirmekten kaçınarak sabitleme 
malzemesinin sarılacağı sargı bezlerini bacağın 
altından geçirin ve yerleştirin.
•  Sabitleme malzemesi yerleştirildikten sonra bacak 
ile atel arasındaki boşlukları uygun şekilde yumuşak 
bezlerle destekleyin ve atel üzerine gelecek şekilde 
düğümleri bağlayın.
•  Yaralının, sedye pozisyonuna benzeyen uygun bir 
şekilde vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna 
ulaşmasını sağlayın.
Kırıklarda, 
ameliyat edilme 
olasılığından dolayı 
yaralıya yiyecek içecek ve-
rilmemesine dikkat 
edilmelidir.

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
137
Leğen (Kalça) Kemiği Kırıkları
Yaşlılarda sıkılıkla düşmeye bağlı olarak görülür. Ay-
rıca yüksekten düşme veya trafik kazası sonucunda da 
ortaya çıkabilir.
Bu bölge içerisinde pek çok organ bulunur. Bu yüzden 
leğen kemiği kırılmasıyla beraber iç organların hasarı-
na ve şiddetli kanamalara da rastlanılabilir.
Şu durumlarda leğen kemiği kırıklarından şüphelenil-
melidir:
•  Düşme veya trafik kazası vb. sonucu leğen kemiği-
nin darbe alması
•  Ayakta duramama veya yürüyememe
•  Özellikle kalça hareketleriyle artan ağrı
•  Şok bulguları
•  İdrar yapamama
•  Ağrılı ve kanlı idrar yapma
Leğen Kemiği Kırıklarında İlk Yardım 
İçin Neler Yapabiliriz?
•  Kanama, şok vb. hayatı tehdit edecek bir durum olup 
olmadığını kontrol edin.
•  Yaralıyı fazla hareket ettirmemeye dikkat ederek sırt 
üstü yatırın.
•  Yaralının iki bacağının arasını yumuşak bezlerle 
destekleyin ve iki bacağı birbirine bağlayın.
•  Tıbbi yardım isteyin. Bunun için telefonla 112’yi 
arayabilirsiniz.
•  Yaralının dizlerinin altına ince bir yastık koyarak 
tıbbi yardımı bekleyin.

İ l k   Y a r d ı m
138
Kafatası Kırıkları
Kafatası kırıklarında vakit kaybetmeden yaralının bir 
sağlık kuruluşuna ulaşması sağlanmalıdır.
Yaralıda şu belirtiler varsa beyin hasarından şüphele-
nilebilir:
•  Kafatasında şekil bozukluğu
•  Baş dönmesi, hâlsizlik, huzursuzluk
•  Bilinçsizlik
•  Ağrı 
•  Yaygın baş ağrısı, bulantı, kusma
•  Kol, bacak veya yüzde felç
•  Göz bebeklerinde anormallik
•  Kulak, burun veya ağızdan kan ya da şeffaf sıvı 
gelmesi
•  Soluk veya kırmızı yüz
•  Kulak arkası bölgede morluk
•  Göz çevresinde morluk

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
139
Evimi Değerlendiriyorum
Evinizde darbe, çarpma, zorlama, düşme vb. kırık ve kemik zedelenmesi sebebi ola-
bilecek eşyalarınız ve alışkanlıklarınız var mı? Bunları tek tek belirlemeye çalışın. 
Ailece ortak bir karar listesi oluşturun ve gereğini yapın.
Mutfak
Banyo
Tuvalet
Yatak odası
Oturma odası
Diğer oda ve birimler
E T K i N L i K L E R

İ l k   Y a r d ı m
140
Neden
Kırıklarda genel ilk yardım prensipleri aşağıda verilmiştir. Bu prensiplerin neden 
uygulanması gerektiğini açıklayın.
Kırıklarda İlk Yardım Prensipleri
Neden?
İlk yardımın temel basamaklarını 
uygulayın.
Tıbbi yardım isteyin.
Tehlike oluşturmadığı müddetçe yaralıyı 
hareket ettirmeyin.
Gerekliyse temel yaşam desteği basa-
maklarını uygulayın.
Kanama kontrolü yapın.
Şok tablosu varsa gerekli tedbirleri alın.
Kırığın olduğu bölgede varsa saat, yüzük, 
bileklik vs. takı ve aksesuarları çıkarın.
Hastanın elbiselerini çıkarmayın. Mut-
laka çıkarmanız gerekiyorsa keserek 
çıkarın.
Kırığı sabitleyin.
Sabitlemede parmakları görülecek şekil-
de açıkta bırakarak sargı uygulayın.
Sabitleme sırasında ani hareketlerden 
kaçının.
Açık kırıklarda tespit işleminden önce 
yarayı temiz bir bez ile kapatın.
Kırık bölgesinden sık aralıklarla nabzı, 
derinin rengini ve sıcaklığını kontrol 
edin.

K ı r ı k l a r d a   İ l k   Y a r d ı m
141
Bunları Asla Yapmayın!
Aşağıda bir kırıkla karşılaşıldığında yapılmaması gerekenler yazılmıştır. Nedenlerini 
açıklayın.
Kırıklarda Yapılmaması Gerekenler
Neden?
Kırığı düzeltmeye çalışmayın. Kırık ol-
duğu gibi sabitlenmelidir.
Açık kırıklarda kemiğin dışarıda kalan 
parçasını içeriye sokmaya çalışmayın, 
üzerinde kemik parçaları varsa almayın.

İ l k   Y a r d ı m
142
S A Ğ L I K

Z e h i r l e n m e l e r d e   İ l k   Y a r d ı m
143
Zehirlenme, ağızdan alınan gıda veya zehirli maddelerle 
gerçekleşebileceği gibi dokunulan tehlikeli madde ve 
solunan zararlı gazlarla da oluşabilir.
Bu bölümde;
•  zehirlenmeye sebep olabilecek maddeler,
•  zehirlenmenin belirtileri ve
•  zehirleyen maddenin türüne göre uygulanacak ilk 
yardım aşamaları
hakkında bilgi verilmektedir.
ünite
 
13
Zehirlenmelerde
İlk Yardım

İ l k   Y a r d ı m
144
Zehirlenme, vücuda zehirli bir maddenin girmesi 
sonucu vücudun normal işleyişinin bozulmasıdır. Ze-
hirli maddenin etkisi, kişinin yaşına, kilosuna, alerjik 
bünyede olup olmamasına, maruz kalınan maddenin 
dozuna ve maruziyet süresine göre değişir.
Zehirlenme genel olarak üç yolla gerçekleşir:
1.  Sindirim Yoluyla: Dünyada ve ülkemizde en sık 
rastlanan zehirlenme şeklidir. Ağız yoluyla alınan 
zehirler genellikle şunlardır:
•  Evlerde ya da bahçelerde kullanılan kimyasal mad-
deler (böcek ilaçları, çamaşır suyu vs.)
•  Zehirli mantarlar
•  Bozulmuş yiyecekler (özellikle süt ve süt ürünleri, 
konserve yiyecekler, domates suyu ve salçası, tavuk 
eti vs.)
•  İlaçlar
•  Aşırı alkol
2.  Solunum Yoluyla: Solunarak alınan zehirler genel-
likle şunlardır:
Zehirlenmelerde
İlk Yardım

Z e h i r l e n m e l e r d e   İ l k   Y a r d ı m
145
•  Karbonmonoksit (tüp kaçaklarında solunan gaz, 
şofben gazı, gaz sobalarından çıkan gaz, 
kapalı garajlarda veya tünellerde araba 
egzoz gazları vb.)
•  Boyalar
•  Yapıştırıcılar
•  Sinek ilaçları
•  Kokusuz sinek ilaçları (rahatsız edici 
bir kokusu olmadığı için daha tehlike-
lidir)
•  Havuz temizliğinde kullanılan klor
•  Ev temizliğinde kullanılan maddeler (tuz 
ruhu, parfümlü çamaşır suyu vb.)
3.  Cilt Yoluyla: Cilt yoluyla bulaşan zehirler genellikle 
şunlardır:
•  Hayvan zehirleri (arı, örümcek, kene, karınca, akrep, 
yılan vb. hayvanların ısırma ve sokması)
•  İlaçlar
•  Saç boyaları
•  Tarım ilaçları (çıplak elle uygulanması tehlikelidir)
Kaza Geldim Demeden…
•  İlaçları çocukların ulaşamayacağı, mümkünse kilitli 
bir yerde saklayın.
•  İlaçları kullanmadan önce son kullanma tarihini 
mutlaka kontrol edin.
•  Çocuklara ilaç içirirken işinizi kolaylaştırmak için ilaca 
şeker demek vb. özendirici yöntemler kullanmayın.
•  İlaçlarınızı çocukların yanında içmeyin. Sizi taklit 
edebilirler.
•  Doktor tavsiyesi olmadan ilaç kullanmayın. Dokto-
run tavsiye ettiği ilaçları ise söylenen miktardan fazla 
kullanmayın.
•  Çocuklara siz vermediğiniz sürece ilaçlara dokun-
mamaları gerektiğini öğretin.
UZEM Ulusal Zehir 
Danışma Merkezi ücretsiz 
24 saat telefonla danışma hizmeti 
vermektedir.
UZEM’e şu numaralardan ulaşılabilir:
114
 0312 458 24 61
Ayrıntılı bilgi için: 
www.uzem.rshm.gov.tr

İ l k   Y a r d ı m
146
•  Temizlik amacıyla kullanılan maddeleri orijinal kap-
larında saklayın. Kesinlikle boş içecek şişelerine veya 
yiyecek kaplarına koymayın.
•  İlaçlar ve temizlik maddeleri gibi kimyasal ürünleri 
sakladığınız yerleri sık sık temizleyin.
•  İlaçların ve kimyasal madde içeren diğer ürünlerin 
kapaklarının sıkıca kapatılmış olmasına dikkat edin. 
Mümkün olduğunca bu ürünlerin güvenlikli kapaklı 
olanlarını tercih edin.
•  Çocukları hiçbir zaman ilaçlar ve kimyasal madde 
içeren ürünlerle yalnız bırakmayın.
•  Evinizde boya, badana, ilaçlama vb. işler yapılırken 
çocuklarınızı evden uzaklaştırın.
•  Eve alacağınız bitki ve çiçekleri dikkatli seçin. Zehirli 
olmadığı bilinenleri tercih edin.
•  Çocuklara ev bitkilerinin yapraklarını, tohumlarını 
vb. yememeleri gerektiğini öğretin.
•  Kutuları şişmiş, kapakları dışarıya doğru bombe yap-
mış konserveleri kullanmayın.
•  Evde konserve yapmak istiyorsanız yapılış tekniğini 
mutlaka tam ve doğru olarak öğrenin, aksi hâlde 
yapmaktan vazgeçin.
•  Yemekleri veya besin maddelerini uzun süre sıcak 
veya ılık ortamlarda bekletmeyin.
•  Yemeklerin temiz ve sağlıklı ortamlarda hazırlanmış 
olmasına dikkat edin.
•  Yemek hazırlamadan önce ellerinizi temizleyin ve 
sabunla yıkayın.
•  Kümes hayvanlarının etlerini ve balıkları iyice pişir-
meden yemeyin.
•  Dondurulmuş etleri iyice çözülmeden pişirmeyin.
•  Çiğ tüketilen sebze ve meyveleri temiz suyla iyice 
yıkadıktan sonra yiyin.
•  Son kullanma tarihi geçmiş hiçbir gıda maddesini 
almayın.

Z e h i r l e n m e l e r d e   İ l k   Y a r d ı m
147
•  Aldığınız her ürünün üzerindeki açıklamaları dik-
katle okuyun. Özellikle saklama koşullarına uyun.
•  Yiyecekler ile yiyecek olmayan maddeleri hiçbir 
zaman bir arada bulundurmayın.
•  Çöpleri çocukların ulaşamayacağı yerlerde muhafa-
za edin.
•  Herhangi bir ürün alırken tehlikesi ve zararı en az 
olan ürünü tercih edin.
•  Çocuklarınıza herhangi bir şey yemeden ve içmeden 
önce size sorma alışkanlığı kazandırın.
•  Tarım ilaçları ve böcek öldürücülerin çocukların 
kolay ulaşabilecekleri yerlerde kalmamasına dikkat 
edin.
•  Şofbeni bacaya bağlayın. Borularında kırık, delik ol-
mamasını sağlayın. Kontrol ve bakımlarını yaptırın.
•  Gaz sobası kullanılan odalarda sobayı söndürmeden ve 
tamamen güvenli bir şekilde kapatmadan uyumayın.
•  Piknik tüplerini; gazlı, benzinli çakmakları çocuk-
lardan uzak tutun. Onlara bunların oyuncak olma-
dıklarını öğretin.
•  Kültür mantarları haricinde mantar yemeyin.
•  Bozulmuş yiyecekleri yemeyin.
•  Bit, pire, sinek ilaçlarını vücudunuza sürmeyin. 
Vücuda sürülebilir olanların da bazı insanlarda alerji 
veya zehirlenmeye yol açabileceğini unutmayın.
•  Çocuğunuza kurşunlu boya ile boyanmış oyuncak, 
boya kalemleri vb. almayın.
Zehirlenmenin Belirtileri
•  Bulantı
•  Kusma
•  Karın ağrısı
•  İshal
•  Kaslarda ağrı ve kramplar
•  Baş dönmesi
Alacağınız hiç-
bir önlemin çocuk-
larınız için tam koruma 
anlamına gelmeyeceği-
ni unutmayın!
Emekle-
me çağı ile 5 yaş 
arasındaki çocuklarda 
zehirlenmeler sık 
görülür.

İ l k   Y a r d ı m
148
•  Kulak çınlaması
•  Baş ağrısı
• Deride kızarıklık, yanma ve morarma
• Soğuk terleme
• Nefeste değişik kokular
• Sersemlik hâli
•  Bilinç kaybı
•  Nabızda bozulma
•  Kalp durması
Zehirlenmelerde Genel İlk Yardım 
Prensipleri
•  Hastayı yan yatırın. 
•  Ağzını açın, dilini öne doğru çekin. 
•  Ağzında yabancı cisim varsa çıkarın.
•  Zehirlenmenin ne ile ve ne zaman olduğunu öğre-
nin.
•  Zehirlenenin kusmuğundan bir miktarı sağlık kuru-
luşuna götürün. 
Tahriş Edici Madde Zehirlenmelerinde 
İlk Yardım
Çamaşır suyu, kezzap, lavabo açıcı, çamaşır ve bulaşık 
makinesi deterjanları, yağ çözücü gibi temizlik malze-
melerinin ağızdan alınması veya cilde teması yoluyla 
zehirlenme meydana gelebilir. Bu durumda ilk yardım 
için şunlar yapılmalıdır:
•  İlk yardımın temel basamaklarını dikkatlice uygula-
yın.
•  Yardım çağırın. Bunun için telefonla 112’yi arayabi-
lirsiniz.
•  Bilgi almak için 114 UZEM (Ulusal Zehir Danışma 
Merkezi)’i arayın.
Etrafta ağzı 
açılmış ilaç kutuları, 
çocuğunuzun ağzın-
da pil, bitki tohumu vb. 
görürseniz zehirlenme 
ihtimalini mutlaka 
düşünün.

Z e h i r l e n m e l e r d e   İ l k   Y a r d ı m
149
•  Zehirli madde ağız yoluyla alınmış ise hastanın ağzı-
nı çalkalayın. Bulaşmışsa bulaştığı yeri yıkayın.
•  Zehirlenme belirtilerini değerlendirin.
•  Hastayı kesinlikle kusturmaya çalışmayın.
•  Rahat nefes alması için yaka ve kemerini 
gevşetin.
•  Temiz havaya çıkararak oksijen almasını 
sağlayın.
•  Bilinç kaybı varsa koma pozisyonu verin.
•  Yapılacak olan tıbbi müdahaleye yardımcı olmak 
için bilgi toplayın:
•  Zehirli maddenin türü nedir?
•  Hasta ilaç, alkol ya da uyuşturucu madde kulla-
nıyor mu?
•  Hasta bulunduğunda saat kaçtı?
•  Evde bulunan ve zehirlenmeye neden olabilecek 
maddeler nelerdir?
İlaç Zehirlenmelerinde İlk Yardım
•  İlk yardımın temel basamaklarını dikkatlice uygula-
yın.
•  Yardım çağırın. Bunun için telefonla 112’yi arayabi-
lirsiniz.
•  Bilgi almak için 114 UZEM (Ulusal Zehir Danışma 
Merkezi)’i arayın.
•  İlaç ile zehirlendiğinden şüphelenilen kişiyi bir kap 
içine kusturun. Bunu hastanın gırtlağına parmağı-
nızı değdirerek sağlayabilirsiniz. Hastayı kusturmak 
için içinde bol miktarda tuz eritilmiş ılık su da 
içirebilirsiniz.
•  Varsa hastanın kusmuğu içindeki tabletleri sayın ve 
bu bilgiyi not edin.
•  Zehrin vücutta emilmesini geciktirmek için bol süt 
içirin.
•  Zehirlenme belirtilerini değerlendirin.
DDT zehir-
lenmesinde yağlı 
sıvılar vermeyin ve 
bol su içirin.
Çamaşır suyu, 
tiner gibi yakıcı mad-
de içmiş olan hastaları asla 
kusturmayın! Kusturmak yakıcı 
maddenin mideden çıkarak 
sindirim ve solunum yollarına 
zarar vermesine, hatta ölü-
me neden olabilir.

İ l k   Y a r d ı m
150
•  Bilinç kaybı varsa hastaya koma pozisyonu verin.
•  Yapılacak olan tıbbi müdahaleye yardımcı olmak 
için bilgi toplayın:
- Hasta hangi ilaçtan ne kadar içmiş?
- Hasta ilaç, alkol ya da uyuşturucu madde kulla-
nıyor mu?
- Hasta bulunduğunda saat kaçtı?
- Evde bulunan ilaçlar nelerdir?
•  Varsa içilen ilaçların boş kutularını ve prospektüs-
lerini sağlık ekibine teslim edin.
Alkol Zehirlenmelerinde İlk Yardım
Aşağıdaki belirtiler görüldüğünde alkol zehirlenme-
sinden şüphe edilebilir:
•  Nefeste keskin alkol kokusu
•  Yüzde kızarıklık
•  Terleme
•  Hızlı nabız
•  Denge bozukluğu
•  Konuşma bozukluğu ve iletişim kuramama
•  İleri safhalarda bilinç bulanıklığı veya kaybı
Böyle bir durumda ilk yardım için şunlar yapılmalıdır:
•  İlk yardımın temel basamaklarını dikkatlice uygulayın.
•  Yardım çağırın. Bunun için telefonla 112’yi arayabi-
lirsiniz.
•  Bilgi almak için 114 UZEM (Ulusal Zehir Danışma 
Merkezi)’i arayın.
•  Hasta kusuyorsa kusmuğunun soluk yoluna kaçma-
masını sağlayın.
•  Hastanın bilinci kapalıysa kesinlikle kusturmayın.
•  Hastayı soğuktan korumaya çalışın.
•  Bilinç tam kapalıysa hastaya koma pozisyonu verin 
ve tıbbi yardımı bekleyin.
İlaç 4−5 saatten 
daha önce alınmışsa 
hastayı kusturmayın. 
6 aylıktan küçük bebekleri 
ve şuuru bulanık olan has-
taları kusturmayın.

Z e h i r l e n m e l e r d e   İ l k   Y a r d ı m
151
Gıda Zehirlenmeleri
Gıda maddelerinin üretimleri, nakledilmeleri, saklanma-
ları ve tüketimleri sırasında bakteriler, virüsler, parazitler, 
kimyasal maddeler ve ortam koşulları bozulmaya yol 
açabilir. Bu besinleri yiyen kişilerde gıda zehirlenmeleri 
olur. Gıda zehirlenmelerinde belirtiler gıdanın bozulma 
şekline göre değişiklik gösterir. Genellikle bozuk gıdanın 
tüketilmesini takip eden birkaç saat içinde bulantı, kus-
ma, karın ağrısı ve ishal görülür.
Bozuk gıda sebebiyle oluşan zehirlenmelerin etkisi 
yenilmiş miktara, yiyen kişinin bünyesine, yaşına ve 
genel sağlık durumuna göre farklılıklar gösterir. Gıda 
zehirlenmelerinde en fazla etkilenen gruplar şunlardır:
•  Zayıflamış bağışıklık sistemleri hızlı ve etkili bir 
savunma oluşturamadığı için yaşlılar
•  Henüz tam olarak gelişmemiş bir savunma sistemine 
sahip oldukları için bebekler ve küçük çocuklar
•  Süren tedavileri ve zayıflamış bağışıklık sistemleri 
sebebiyle kronik rahatsızlığı olanlar
Bozuk Gıdadan Zehirlenmelerde İlk 
Yardım
Hafif ve orta şiddetli gıda zehirlenmeleri genellikle 
kendiliğinden geçer. Aşağıdaki önlemlerin alınması 
yeterlidir:
•  Zehirlendiğinden şüphelenilen kişiyi kusturun. 
Ancak zehirli gıdayı 4–5 saatten daha önce yemişse 
kusturmayın.
•  Hastanın dinlenmesini sağlayın.
•  Bol miktarda su içirin.
•  Zehirlenmeye sebep olan bakteri, virüs, 
parazit ve kimyasal maddelerin vücut-
tan atılmalarını geciktireceği için ishal 
giderici ilaçlar kullanmayın.

İ l k   Y a r d ı m
152
Ancak bozuk gıdayı yemiş kişi;
•  dışkısını şiddetli bir ishal şeklinde yaparsa,
•  ishali 24 saat içinde kanlı ishale dönüşürse,
•  yaşlı, bebek, çocuk ya da kronik rahatsızlığı olan 
biriyse
ağır gıda zehirlenmesinden şüphelenin. Hemen en 
yakın acil servise başvurarak tıbbi yardım alın.
Solunum Yoluyla Zehirlenmelerde İlk 
Yardım
•  İlk yardımın temel basamaklarını dikkatlice 
uygulayın.
•  Yardım çağırın. Bunun için telefonla 112’yi ara-
yabilirsiniz. Yangında duman zehirlenmesi söz 
konusu ise ayrıca itfaiyeyi (110) de arayın.
•  Bilgi almak için 114 UZEM (Ulusal Zehir 
Danışma Merkezi)’i arayın.
•  Hastayı açık ve temiz havaya çıkarın.
 
Bol 
oksijen almasını sağlayın.
•  Hastayı yürütmeyin, koşturmayın.
•  Yoğun duman varsa hastanın kollarının altından 
bir ip geçirerek bağlayın. Diz üstünde emekleyerek 
hastayı bu ip yardımı ile çekin. Böylece dumandan 
her ikiniz de daha az etkilenirsiniz.
•  Zehirlenmenin olduğu ortamdan hemen çıkamı-
yorsanız maske veya ıslak bezle hem hastanın hem 
de kendinizin solunumunu korumaya alın. Ayrıca 
mümkünse cam ve kapıları açarak ortamın havalan-
masını sağlayın.
•  Hastayı yarı oturur pozisyonda tutun. Bilinci 
kapalı ise hastaya koma pozisyonu verin.
•  Zehirlenme belirtilerini değerlendirin.
•  Zehirli maddenin türünü araştırın ve sağlık ekibi 
geldiğinde onlara bilgi verin.
Gaz veya 
duman olan yerlerde 
elektrik düğmelerini, 
elektrikli ev aletlerini veya 
kıvılcım çıkarabilecek 
herhangi bir şeyi asla 
kullanmayın!

Z e h i r l e n m e l e r d e   İ l k   Y a r d ı m
153
Cilt Yoluyla Zehirlenmelerde İlk 
Yardım
•  İlk yardımın temel basamaklarını dikkatlice uygula-
yın.
•  Yardım çağırın. Bunun için telefonla 112’yi arayabi-
lirsiniz.
•  Bilgi almak için 114 UZEM (Ulusal Zehir Danışma 
Merkezi)’i arayın.
•  Zehirli madde ile teması kesin ve hastayı güvenli bir 
yere taşıyın.
•  Ellerinizin zehirli madde ile temas etmemesine özen 
gösterin. Bunun için eldiven, poşet vs. kullanın.
•  Hastanın zehirli madde bulaşmış bütün giysilerini 
çıkartın.
•  Hastanın zehirli 
madde bulaşmış 
cildini 15-20 dakika 
boyunca bol su ve 
sabun ile yıkayın. 
Tırnak dipleri ile 
cildin kıvrımlı yerle-
rinin iyice yıkanma-
sına dikkat edin.
•  Kimyasal madde 
göze temas ettiyse 
önce, varsa lens veya 
gözlüğü çıkartın. Ar-
dından gözkapağını 
açıp kapatarak bol ılık su ile gözü yıkayın. Ancak 
gözkapağını açmak için zorlamayın.
•  Zehirlenme belirtilerini değerlendirin.
•  Zehirli maddenin türünü araştırın ve sağlık ekibi 
geldiğinde onlara bilgi verin.

İ l k   Y a r d ı m
154
Evimdeki Zehirler