Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

To’qima differensiasiyasi. 
Zigota organizmini tashkil etadigan barcha 
hujayralarning boshlang‘ich moddiy asosi hisoblanadi. Embriogenez davrida 
hujayralarning bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘payishi, o‘sishi migrasiyasi va 
differensiallanishi sodir bo‘ladi va buning natijasida organism shakllanadi.
Organism embrional rivojlanishining dastlabki bosqichlaida irsiyat va mihit 
omillari ta‘sirida embrion hujayralari differensiallashadiva o‘ziga xos murakkab 
tuzilishga ega bo‘ladi. Natijada bu hujayralardan to‘qima elementi shakllanadi. 
Embrion murtagidan hujayralarning tabaqalanishi tufayli to‘qima paydo bo‘lishi 
jarayoni gistoginez deyiladi .gistogenez yunoncha gistos-to‘qima, genesis-kelib 
chiqish degan ma‘noni bildiradi. 
Ma‘lumki, hujayralar differensiallshib borishi bilan ularning soni ham ortib 
boradi, hajmi kattalashadi. Bu o‘sish jarayoni deyiladi. Demak organizmning 
embrional rivopjlanishi davrida hujayralar doimiy ko‘payib boraveradi, o‘sadi 
vatakomillashib boradi. Bu esa har xil hujayralarning tarkib topishga va 
organismning shakllanishiga sababchi bo‘ladi., ya‘ni takomillashish natijasida 
embrion hujayralarida to‘qimqga xos tuzilish va xususyatlar hosil bo‘la boshlaydi. 
Jinsiy hujayralar qo‘shilib zigota xosil qilishidan to‘qima shakllanguncha to‘rtta 
davrni bosib o‘tadi: 1)ooptik davr; 2)blastomer davri; 3)murtak davri; 4)to‘qima 
(gistogenez) davri. 
Ootipik davrda 
to‘qima hosil bo‘ladigan materiallar tuxum yoki zigota 
sitoplazmasining ma‘lum qismida joylashgan bo‘ladi
. (ooptik yunoncha 
oop 
tuxumga xos degan ma‘noni bildiradi). Masalan, xorda, mezoderma materiallari 
tuxum hujayra sitoplazmasining o‘roqsimon qismida joylashgan bo‘ladi. Hozirgi 
paytda tuxum hujayra yoki zigotaning rivojlanishi davrida kelajakda hosil 
bo‘ladigan to‘qimani aniqlash mumkin. Hujayraning anashu qismi takomillashib 

---

190 
borib kelajakda undan ma‘lum to‘qima shakllanadi. Bunga to‘qimaning 
prezumptiv urchig‘i deyiladi. Keyingi yillarda gistogenez jarayoni zamonaviy 
radioavtografiya usulida, ya‘ni radioaktiv moddalar yuborib anashu moddalarga 
qarab tadqiq qilish orqali o‘rganilmoqda.