Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

 
Jinsiy organlarning tuzilishi 
Jinsiy hujayra va jinsiy gormon ishlab chiqaruvchi bezlar, jinsiy bezlar yoki 
gonadalar deb ataladi. Gonada grekcha "gonao" – tug‘uvchi, tug‘diruvchi, degan 
ma‘noni bildiradi. 
Bulutlarning
ko‘pchiligi germafrodit bo‘lib, ba‘zi turlari ayrim jinslidir. 
Bulutlarning ayrim jinslilarining biri faqat tuxtim xujayra, boshqasi faqat 
spermatozoid hosil qiladi. Bulutlaning jinsiy bezlari bo‘lmaydi. Ularda jinsiy 
hujayralar mezogliyadagi arxeositlardan hosil bo‘ladi. Spermatozoid suvga chiqib, 
qo‘shni koloniyadagi tuxum hujayraga kiradi va urug‘lanish sodir bo‘ladi. 
Kovakichlarniag 
ham ko‘pchilik turlari germafrodit bo‘lib, cho‘ntaksimon 
jinsiy bezlari entodermada, ba‘zi turlarida ektoderma va mezogliya o‘rtasida 
joylashgan. 
Kiprikli 
chuvalchanglarning
erkaklik jinsiy organlari ko‘plab 
urug‘donlardan iborat bo‘lib, ulardan urug‘ olib chiquvchi kanallar boshlanadi. Bu 

---

45 
kanallar yig‘ilib, ikkita urug‘ kanalini hosil qiladi. Urug‘ kanalining kengaygan 
joyi, urug‘ saqlovchi xalta deyilib, uning oxiri jinsiy qo‘shilish organ bilan 
birlashgan. 
Urg‘ochilik jinsiy organlari bir juft tuxumdondan iborat. Tuxumdonlardan 
bir juft tuxum yo‘li boshlanib, ular birlashadi va jinsiy qo‘shilish organning 
yonidan tashqariga ochiladi. Juft tuxum yo‘li kanaliga ko‘pIab sariqlik bezidan 
sariq hujayra quyiladi va zaxira moddaga boy bo‘ladi. 
Trematodlaming
jinsiy organlari, juda murakkab tuzilgan. Tashqi jinsiy 
teshik, organizmning har xil qismida joylashgan. Erkaklik va urugochilik jinsiy 
teshigi birashib, umumiy jinsiy kloakani hosil qiladi. Ba‘zilarida 2 ta so‘rgich 
o‘rtasida 2 ta jinsiy teshik yomna-yon joylashgan bo‘lishi mumkin (21-rasm). 
21-rasm. Trematodalar jinsiy organlarining tuzilishi (J.Smit, 1956 bo‘yicha). 
1-og‘iz so‘rg‘ichi; 2-tomoq; 3-qizilo‘ngach; 4-linsiy teshik; 5-qorin so‘rg‘ichi; 6-
sfriqlik bezi; 7-laurerov kanali; 8-ootip; 9-sariqlik kanali; 10-ichak tarmog‘i; 11-
urug‘don; 12-ayiruv xaltasi; 13-bachadon; 14-urug‘ yo‘li; 15-po‘choq bezi; 16-
urug‘ qabul qiluvchi xalta; 17-tuxumdon; 18-qo‘shilish organi.
Erkaklik jinsiy bezlari 2 ta, 1 ta, ba‘zan ko‘p urug‘donlardan iborat, Uning 
bar biridan urug‘ yo‘llari boshlanib, ular qo‘shilib, yagona urug‘ yo‘lini hosil 
qiladi. Urug‘ yo‘li o‘z yo‘lida bir necha urug‘ xaltasini hosil qiladi. urug‘ yo‘li 
urug‘ saqlovchi xalta bilan tugaydi. Urug‘ xaltasidan qo‘shilish organ sinish 
boshlanadi. Sinish muskulli jinsiy xalta, bursada joylashgan. Bursada bir hujayrali 
prostata bezlari ham joylashgan. 

---

46 
Urug‘don oval, aylana shaklda bo‘ladi. Uning yo‘lida kiprikli epiteliy 
Hujayralari, tashqarisida muskullar joylasligan. 
Jinsiy bursada urug‘ saqlovchi xalta, prostata bezi, urug‘ xalta, sirnis 
joylashgan. Ba‘zi (urlarida jinsiy bursa yo‘q. Umuman, bursa jinsiy qo‘shilish 
vaqtida urg‘ochi individni ushlab turish vazifasini bajaradi. 
Urugchilik jinsiy organlari, nisbatan murakkab tuzilgan bo‘lib, ootipga 
tuxumdon, laurerov kanali, melis tanachasi. sariqlik bezi, urug‘ qabul qiluvchi 
xalta, bachadon (qin) ochiladi. Tuxumdon asosan bitta bo‘lib, oval, aylana shaklda 
bo‘ladi. Tuxum yo‘li qisqa va voronkasimon bo‘lib, qisqaruvchi muskurdan iborat. 
Bu muskullarning qisqarishi tufayli, tuxum ootipga chiqadi.Tuxum yo‘li kiprikli 
epiteliy hujayralari bilan qoplangan. 
Melis tanachasi juda ko‘plab bir hujayrali bezlardan iborat bo‘lib, uning 
yo‘li ham ootipga quyiladi. 
Laurerov kanali Ham ootipga quyiladi.Bu kanalning vazifasi Haqida2 xil 
fikr bor: 1. Bu kanal qin vazifasini bajaradi. Chunki bachadon urug‘langan tuxum 
bilan to‘lib, qo‘shilishga va spermatozoidning urug‘ xaltasiga o‘tishiga yo‘l 
qo‘ymaydi. 2. Bu kanal ortiqcha sariqlik moddasini tashqariga chiqaradi. Chunki 
ortiqcha sariqlik, tuxum hosil bo‘lishiga halaqit beradi. 
Unig‘ qabul qiluvchi xalta, jinsiy qo‘shilgan paytda almashtirib olingan 
spermatozoidni o‘zida saqlaydi. 
Sariqlik bezi ichak atrofida joylashadi va ko‘plab alohida folekkulalardan iborat. 
Sariqlik bezi juft, toq bo‘lishi mumkin. Sariq bezining yo‘li bilan sariqlik ootipga 
chiqadi-Undan tuxum po‘st hosil bo‘ladi va bir qismi tuxum uchun ozuqa 
hisoblanadi. 
Bachadon uzun naysimon kanaldan iborat bo‘lib, ootipdan boshlanadi va 
tashqi jinsiy teshik bilan tugaydi. Ootipdan boshlangan bachadon bir qancha 
burilishlar hosil qiladi va shunday qilib uzayadi. Ba‘zi turlarida bachadon butunlay 
bo‘lmaydi-Unda ootip metratermga, ya‘ni bachadonning oxiriga tutashadi. U 
muskul bilan qoplangan bo‘ladi. 
Trematodlarning bachadoni ikkita vazifani bajaradi: 1. Urug‘langan tuxumni 
saqlaydi va yetilganlarini tashqariga chiqaradi. Shunday qilib, bachadon vazifasini 
bajaradi. 2. Yosh individlarda spermani qabul qilish va urug‘ qabul qiluvchi 
xaltaga o‘tkazisli, ya‘ni qin vazifasini bajaradi.