İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

International Busines Machines
) firmasını yaratdı. 
Beləliklə, G.Hollerit maşınları (
perforator
, 
nəzarət
, 
ceşidləyici 
və 
tabulyator
) praktiki olaraq iqtisadi informatika erasının başlanğıcını qoydu. 
German Hollerit maşınları lokal informasiya proseslərini mexanikləşdirdi və Maşın-
hesablama stansiyalarının maddi bazasını təşkil etdi.

---

İ N F O R M A T İ K A
 
 
____________________________________________________________ 71 
G.Hollerit və onun təklifi ilə yaradılmış perfokart informasiya daşıyıcısı
Perfokartları perforasiya etmək üçün G.Hollerit tərəfindən hazırlanmış 
perforator (1897-ci il) 
 
Hesablama maşınlarında informasiya daşıyıcısı kimi istifadə edilən perfolent 

---

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
72 
50 ildən artıq istifadə edilən German Hollerit maşınları tədricən öz yerini 
elektrik, sonra isə elektron maşınlarına verdi. İlk elektron maşın 20-ci əsrin 40-cı 
illərində Almaniyada FAU ballistik raketlərin uçuş trayektoriyasını hesablamaq 
zərurətindən yarandı. Bu maşınlar son dərəcə mürəkkəb və baha olduğundan, 
yalnız hərbi və elmi məqsədlər üçün tətbiq edilirdi. 
1938-ci ildə məşhur avstriyalı biznesmenin oğlu Kurt Hertsştark dörd riyazi 
əməliyyatı yerinə yetirən və cibdə gəzdirilə bilən mexaniki kalkulyator yaradır. 
Kalkulyatorun küllü istehsalı İkinci Dünya Müharibəsinin başlanması ilə təxirə 
salınır. 1947-ci ildən başlayaraq kalkulyatorun külli istehsalı həyata keçirilir. “Curt” 
adlanan kalkulyator o dövrdə hazırlanan bütün mexaniki kalkulyatorlardan 
xarakteristikalarına görə üstünlük təşkil edirdi. Qurğu 100 qram ağırlığında idi. İlk 
yaradılan “Curt I” qurğusu 11 mərtəbəli, 1954-cü ildə istehsal olunan “Curt II” isə 
15 mərtəbəli ədədlər üzərində əməliyyatlar aparmağa imkan verirdi. Bununla 
yanaşı qurğudan ədədlərin kvadrat kökünün alınmasında da istifadə edirdilər.
Nəzərə almaq lazımdır ki, o ərəfədə istehsal olunan kalkulyatorlar ya 
Leybnisin “pilləvari barabanları”, ya da ki, Odnerin “dişli təkərcikləri” prinsipi ilə 
işləyirdi. Kurt hər iki prinsipi təkmilləşdirərək qurğuya yeni pilləvari barabanlar 
əlavə etdi. Nəticədə müxtəlif əməliyyatların yerinə yetirilmə müddəti azaldı 
(məsələn, çıxma əməliyyatını toplama əməliyyatı kimi eyni alqorimlə aparmaq 
mümkün idi). Qeyd etmək lazımdır ki, müasir kalkulyatorlarda da hesablama 
əməliyyatlarını eyni alqoritmlə yerinə yetirirlər. Fərq elektron qurğularında ikilik 
say sistemindən istifadə edilməsindədir.
K.Hertsştarkın çertyojları ilə hazırlanan kalkulyator müasir elektron 
kalkulyatorları ilə rəqabətə davam gətirə bilmədiyi üçün 1970-ci ildən sonra 
istehsal olunmadı.
Kurt Hertsştark və onun çertyoju ilə hazırlanan cib kalkulyatorları 

---