İnformatika (MÖvzular və testləR) yeniDƏN İŞLƏNMİŞ NƏŞR

İ N F O R M A T İ K A 
____________________________________________________________ 
114 
PROSESSORLARIN ƏSAS XARAKTERİSTİKALARI 
 
Prosessor və ya mərkəzi prosessor anakartın “
ürəyi
” sayılır. Prosessor fərdi 
kompüter şəbəkəyə qoşulduğu zaman ərzində ana kartın bütün elementləri ilə 
qarşılıqlı informasiya əlaqəsindədir. 
IBM PC uzlaşan kompüterləri üçün prosessorlar istehsal edən Intel şirkəti 
1968- ci ilin iyun ayında təsis edilmişdir (ilk adı “NM Electronics” olan şirkətin adı 
sonralar onun təsisçiləri Robert Noys və Qordon Mur tərəfindən dəyişdirilərək 
“Intel - İnteqral Elektronika” adlandırılmışdır). 
Prosessorlar tiplərinə görə bölünür. Prosessorun nişanlanması 80 rəqəmi ilə 
başlayır. Sonra iki və ya üç rəqəmdən istifadə olunur. Rəqəmlərdən sonra gələn 
hərflər və ya rəqəmlər prosessorun takt tezliyini əks etdirir. Prosessorun tipindən 
əvvəl onu hazırlayan firmanın adı əks olunur. Məsələn, i80486DX-50 nişanlanması 
prosessorun Intel firması tərəfindən hazırlandığını və 80486 tipinə malik 
olduğunu, 50 rəqəmi isə prosessorun 50 Mhers takt tezliyində işləməsini göstərir. 
AMD firmasının istehsalı olan prosessorlar AMD kimi, Cyrix firmasına aid olan 
prosessorlar isə CX kimi nişanlanır. Fərdi kompüteri işə salan zaman bu hərflər 
monitorun ekranında prosessorun tipindən əvvəl görünür. 
İstehsal olunan prosessorun kristalında aşağıdakı elementlər yerləşir: 

prosessor - əsas hesablama qurğusu olub verilənlər üzərində riyazı və 
məntiqi əməliyyatları yerinə yetirir. Prosessor milyonlarla (hətta milyardlarla) 
məntiqi elementdən – tranzistorlardan ibarətdir; 

soprosessor – “sürüşən vergüllü” (və ya nöqtəli) rəqəmlər üzərində 
əməliyyatlar yerinə yetirən xüsusi blokdur. Əsasən dəqiq və mürəkkəb 
hesablamalarda, həmçinin bəzi qrafik proqramlarla iş zamanı istifadə edilir; 

birinci səviyyəli keş-yaddaş – hesablama zamanı istifadə ediləcək aralıq 
nəticələri yadda saxlamaq üçün istifadə olunan yüksək sürətli yaddaşdır; 

ikinci səviyyəli keş-yaddaş. 
Bütün bu qurğular ölçüsü 6 sm
2
-dan çox olmayan kristal sahədə yerləşir. 
Mikroprosessorun elementlərinə baxış keçirmək üçün yüksək səviyyəli 
mikroskopdan istifadə etmək lazımdır. 
CPU-ların məhsuldarlığı aşağıdakı parametrlərdən asılıdır: 

inteqrasiya dərəcəsi; 

emal olunacaq verilənlərin mərtəbəliyi; 

takt tezliyi; 

CPU-nun ünvanlandığı yaddaş; 

Keş-yaddaşın tutumu. 
Bu parametrlərlə yanaşı CPU-lar hazırlanma texnologiyasına, qidalanma 
gərginliyinə, form-faktorlara və s. görə bir-birindən fərqlənir. 
QEYD
: Form-faktor dedikdə hazırlanmış texniki məhsulun parametrləri 
toplumunu təsvir edən standart başa düşülür.

---