Innovaciyalar ministirligi

II.BAP. ATMOSFERANÍŃ PATASLANÍW AQÍBETLERI HÁM ONÍ SAPLASTÍRÍW ILAJLARÍ
2.1. Atmosferanı pataslanıwınıń aqıbetleri
Atmosferanıń pataslanıwınıń aqıbetleri tómendegilerden ibarat:
1. Tiri organizmler ushın zárúr bolǵan hawanıń sapası buzıladı;
2. Insanlar den sawlıǵınıń jamanlasıwı hám kesellikler túrlerin artıp baradı;
3. Kislotalı jawınlardıń jawıwı nátiyjesinde hákli, mıramır, metall qatlamlı qurılıs imaratlarınıń jemiredi;
4. Karbonat angidriddiń (CO₂) kóbiyip barıwı nátiyjesinde klimatdıń jılıwı (parnik effekti) júz beredi;
5. Kúkirt (IV) oksidin (SO₂) artıp barıwı esabine klimatdı suwıp ketiwi júz beredi;
6. Freon gazın hawaǵa túsiwi nátiyjesinde ozon qatlamınıń jemiriliwi baqlanadı.
Atmosferada pataslantıratuǵın elementlerdiń tarqalıwına meteorologiyalıq faktorlardıń tásiri:
- Tútin trubaları, oshaq yamasa avtomobillerdiń shıǵarıw trubalarınan ajıralıp atırǵan gazler atmosfera hawasına aralasıp ketedi. Onıń dárejesi tek ǵana aralıqqa emes, bálki samal hám hawa rayı sharayatlarına da baylanıslı bolıp tabıladı.
- Sanaat kárxanasın jaylastırıw ushın aymaq tańlawda shıǵındı derekleri menen xalıq punkti arasındaǵı aralıqtı joǵalıp ketiwi yamasa azayıwı qáwpin esapqa alıw kerek.
- Xalıq tıǵız jaylasqan jerler qasında, pataslantırıw menen baylanıslı bolǵan sanaat kárxanası jaylastırılsa, texnikanıń zamanagóy rawajlanıw dárejesin esapqa alınǵanda da, insanlar ushın álbette túrli qolaysızlıqlardı payda qılıwı anıq bolıp tabıladı.
- Kóbinshe shıǵındı gazler mórılarına málim joqarılıqtaǵı tútin trubaları ornatıladı, olar shıǵındı gazlerdıń qosımsha sorılıwın hám olardı truba arqalı atmosfera hawası menen aralasıp ketiwin táminlerdi.
- Ádetde hawa temperaturası joqarıǵa kóterilgen tárepke páseyedi, bunıń nátiyjesinde jer maydanı qabatındaǵı hawa menen onıń ústinde jaylasqan suwıqlaw hám awır hawa ortasında vertikal hawa almasınıwı júz beredi. Buǵan teris jaǵday, jer maydanındaǵı suwıq hawa qatlamı ústinde ıssılaw hawa jaylasıp, suwıq hawa-nıń kóteriliwine qarsılıq qilsa, bul process - inversiya dep ataladı. Kópshilik jaǵ-daylarda inversiya jıldıń suwıq máwsiminde hám turaqlı joqarı atmosfera basımda hám dárya aldı oypatlarında baqlanadı. Bunday jaǵdaylarda jer qatlamında toplanıp atırǵan shıǵındılar jetkiliklishe azaymay atırǵanınan ásirese, tútin gazlerındaǵı kúkirt gazı hám kúyiklerdiń kumulativ tásiri áqibetinde, den sawlıq ushın saldamlı qáwip tuwdırıwı múmkin.
- Jawın hám qar hawanı tazalawǵa ádewir nátiyjeli tásir kórsetedi. Sol sebepli jawıngershilik waqtında yamasa, jawınlar máwsiminde, hawa quramın tekseriw tuwrı nátiyjeler bermeydi.
- Meteosharayatlarǵa (hawa ızǵarlıǵı, quyash radiaciyası) baylanıslı túrde atmosferada hawanı pataslantıratuǵın elementler ortasında túrlishe reaksiyalar júz berip turadı. Nátiyjede kópǵana záhárli elementler atmosfera hawasınan bólek ajralıp shıǵadı (mısalı shań, SO₂ NO₂) bolıwı bunda záhárli ónimler de payda bolıwı múmkin.