Innovatsiya va intergatsiya

189

---

IN T E G R A T S IY A - F A N IN I О Q IT ISH D A
TA’L IM FA L SA FA SI
So'nggi o'n yilliklar ichida ta’lim falsafasi shunday ilmiy yokna» 
lishga aylandiki, u insonning ta’lim olish jaravonida yaxlit intellektual 
rivojlanishi borasidagi savolga javob taklif etmoqda. Ta’lim olayotgan 
yosh insonning rivojlanish sharoitidagi qarama-qarshilikni amaliyot- 
dagi pedagoglar aniqlashgan. Fan o’qitishdagi integratsiya bo‘yieha 
ularning taklifi tashqi birikish xarakteriga ega, aslida esa fanlarni 
integratsiyalashni chuqur metodologiya asosida o'tkazish zarur. Yangi 
rivojlanayotgan fan mazmunida turli falsafiv oqimlarda paydo boigan 
g‘oya va metodlar birlashuvi ehtimoli bor, Ta’lim falsafasi tomo- 
nidan nafaqat tabiiy moslashuv, balki kontinental moslashuv ham 
o‘zlashtirilmoqda. Olimlardan T.Kun va V.S.Styopin bu boradagi 
ishlari natijasida falsafa, tabiat va madaniyat haqidagi fanlarni birlash- 
tirdi. Shunday qilib, fizika modellariga zamonaviy inson ongi murojaat 
etuvchi ilgkor fanga aylandi. XX asr o'rtalarida ilg‘or fanlar orasida 
kibernetika yuqori o'rin egalladi. Kibernetikada o'zlashtirilgan prin- 
siplar o‘z qo‘llanishini anorganik olamdagi hodisalarni tushuntirish- 
da biologiya, texnikadan topdi. Noklassik fizikadagi N. Bornning 
qo'shimchalilik prinsipi avval oiimlar tomonidan umumiy tabiat qonu- 
niyatlarini ifodalovchi falsafiv prinsip, deb aniqlangan edi. Bu esa 
kelgusida boshqa fanlar rivojlanishiga asos soldi. Qonuniyatlar majmuasi 
shakllanish vaqtiga kelib. fan ko*p qirrali bo'la boshlaydi. inson 
tasviri ko'proq gavdalanadi. Integratsiya jarayonini kuchaytirishga, 
insoniyat tajribasini tartiblashtiruvchi madaniyat toifalarini izlashga 
zaruriyat tug'iladi. Zamonaviy falsafa taqdim etgan integratsiyaning 
poydevor tarkibiy elementlariga dunyoqarash omillari kiradi. Ular 
ma’noni anglash, tushunish va insonning dunvoni ko'rish usulini 
belgilavdi. Ta’lim falsafasi dunvoni m anaviy o'zlashtiradi. Adabiyot, 
madaniyat faoliyat yo'nalishlari kabi m a’naviy ishlab chiqarish va bir 
necha qobiliyatlarni aniqlab berishdek murakkab jarayonlarni amalga 
oshiradi. Farq shundaki. ta’lim falsafasida bu hodisa yetuklik darajada, 
metodologik jihozlangan tartibda ro‘y beradi. Kundalik fikrlash, m a’na- 
viy anglash falsafiv madaniyat-qobiliyatlarning birlamchi shaklida

---

paydo bo‘ladi. Tahiiliy ishlar mobaynida universal toifalar mazmuni 
murakkablashadi. Bu asosda yetarli murakkab va o'ziga xos falsafiy 
g'oya komplekslari rivoj lanadi. Bo la anglash dunvosi orqali falsafa 
maydonida turib qoidalar obyektiga aylanadi. Tabiat, jamiyat, inson 
o'zining real dunvosi ma'naviy tahlili uchun ideal obyektlar bilan 
ishlash zaruriyati shunga olib keladiki, bu obyekt fikrlash. metodlariga 
bog'liq boiadi. Universal (ko'p xossali) toifalar anglash jarayonida 
moddiy ta'sirlanishga uchraydi. Hozirgi vaqtda pedagogik amaliyotda 
fanlararo bog'lanish asosida ta l im jarayoni integratsiya yollarida izla- 
nishlar davom etmoqda. Olib borilayotgan ishning foydaliligini tan 
olgan holda uning xarakterini belgilab o‘tamiz. Bund ay tarbiyaviy ish 
katta samaraga ega. Mazmun va ta’lim maqsadi integratsiyasi bo'yicha 
masalani faqat ta’lim falsafasi asosida yechish mumkin. Metodologik 
apparat asosidagi ta’lim falsafasi boshida fanning ideal shakllari, 
universal toifalar turishi kerak.
Integratsiya rusum ham, navbatdagi kompaniya ham emas. U 
shunday an’analar aksiki. ular bugun inson faoliyatining barcha 
sohalarini ta’riflab beradi. Bu faoliyat kengliklari o4zgardi, davrning 
dolzarb muammolari tug'ildi. Zamonaviy tabiatshunoslik odamzod 
faoliyatining barcha turlarini o*z ichiga olgan bu fanlarning metodo- 
logiyasini yangiliklar bilan bog‘lash kerak, Fanni anglash jarayonida 
ijtimoiy-insonparvarlik, tabiiy-ilmiy, texnik bilim metodologiyalari 
o4zaro bog'lanishda ko*rinadi. Aynan integratsiya asosida tabiiy fanlar 
bioolam ko'rsatmalaridagi, inson faoliyat ini o'rganishdagi, davr­
ning dolzarb muammolarini yechishda ko'rinadi. Xullas, bu tafovut 
munosabatlar o'zgarishida va barcha maktab talablarining umum- 
madaniy bilimlarida namoyon bo'ladi. Integratsiya tabiiy-ilmiy ta ’lim 
mazmuni insonparvarlashuvining asosiy mexanizmi bo'lib chiqadi. 
Hozirgi kunda tabiiy-ilmiy ta’lim ahamiyatini baholab xulosalash 
mumkinki, u tabiiy-ilmiy haqqoniylik va insonparvar ideallar birga 
bolishiga da'vat etadi. Integratsion yondashuv qo'llanishi tabiat- 
shunoslik va tevarak-atrof bilan tanishuv kursida ko‘rsatilgan.
191

---