İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

  
   Biomüxtəlifliyin öyrənilməsi,istifadəsi və saxlanılması məsələlərinə əksər 
ölkələrin «Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiya»-nı (BMT-nin ətraf mühit və 
inkişafa dair konfransı,Rio de Janeyro,1992) imzalamasından sonra böyük diqqət 
ayrılmağa başlamışdır. 
    Biomüxtəliflik təbiətqoruyucu diskursda açar rolunu oynayan bir anlayışdır. 
1992-ci il Rio de Janeyroda (Braziliya) BMT-nin ətraf mühit və inkişaf  üzrə 
Konfransı çərçivəsində dünya liderlərinin  ən irimiqyaslı görüşü keçirilmişdir.  
Bu sammitdə atmosferə istixana qazlarının ixracının azaldılmasına yönəldilmiş 
iqlim dəyişiklikləri üzrə Konvensiya,bioloji və landşaft müxtəlifliyinin saxlanması 
və dayanıqlı istifadəsi sahəsində ilk qlobal razılaşma olan  biomüxtəliflik haqqında 
Konvensiya  kimi bir sıra tarixi sənədlər imzalandı. 
    «Biomüxtəliflik haqqında Konvensiya» Rio de Janeyro konfransında 150 ölkə 
tərəfindən imzalandı və hazırda bu Konvensiyanı 175 ölkə tərəfindən ratifikasiya 
edilmişdir. 
    Konvensiyanın üç əsas məqsədi vardır: 
-biomüxtəlifliyin saxlanması; 
-biomxtəliflyin komponentlərinin dayanıqlı istifadəsi; 
-genetik resurslardan kommersiya və digər məqsədlərlə istifadəsindən əldə olunan 
faydanın bərabər və ədalətli əsaslarla paylanması. 
    Bu sammitdə biomüxtəliflik « Yerüstü,dəniz və digər su ekosistemləri və onların 
tərkib hissəsi olduqları ekoloji komplekslərin inter aliasınınnın (lat. «digərləri 
arasında»)  daxil olduğu bütün mənbələrdən olan canlı orqanizmlərin 
müxtəlivliyidir: buraya növ daxilində müxtəliflik,növlərin müxtəlifliyi və 
ekosistemlərin müxtəlifliyi daxildir.» kimi müəyyənləşdirilmişdir. Biomüxtəliflik 
özlüyündə genetik, növ, birlik (biosenoz) və ekosistem müxtəliflikləri kimi bir 
neçə anlayışı birləşdirir. 

---

70 
 
    Bu tərif qanun nöqreyi-nəzərindən rəsmi tərif  kimi qəbul olunmüş və BMt-nin  
biomüxtəliflik məslələri üzrə konvensiyasına daxil edilmişdir.BMT-nin bu 
konvensiyası Andorra,Bruney ,Vatikan,Somali və ABŞ istisna olmaqla dünyanın 
bütün ölkələri tərəfindən qəbul olunmuşdur. BMT  Beynəlxalq Biomüxtəliflik 
Günü müəyyənləşdirmişdir.Biomüxtəlifliyin qorunub saxlanmasının zəruriliyini bu 
zərurətin hansı nöqteyi-nəzərdən qiymətləndirilməsindən asılı olaraq  hər hansı bir 
obyektiv üsulla müəyyənləşdirmək  olduqca çətindir.Lakin,bütün bunlara 
baxmayaraq,biomüxtəlifliyin saxlanmasını zəruri edən üç əsas səbəb mövcuddur:     
Utilitar nöqteyi-nəzərdən, biomüxtəliflik elementləri artıq bu gün insan üçün real 
faydaya malik və ya gələcəkdə faydalı olacaq resursdur.Biomüxtəliflik həm 
iqtisadi,həm də elmi (məsələn,yeni dərman pereparatlarının və ya müalicə 
üsullarının axtarımında) fayda verir.Biomüxtəlifliyin qorunub-saxlanmasının 
xeyrinə edilən seçim etik seçimdir.Bəşəriyyət bütövlükdə planetin ekoloji 
sisteminin bir hissəsi olduğu üçün (mahiyyətcə biz hamımız ondan asılıyıq) 
biosferi qorumalıdır. Təbiət bütün dünyanın  rəssamları, şairləri və musiqiçiləri 
tərəfindən tərənnüm edilmişdir və ediləcəkdir.Çünki,təbiət insan üçün əbədi və 
əvəzolunmaz dəyərdir. 
    Biomüxtəlifliyin bütün tipləri öz aralarında qarşılıqlı əlaqədədir:genomüxtəliflik 
növ müxtəlifliyini təmin edir;ekosistem və landşaft müxtəlifliyi yeni növlərin 
yaranması üçün şərait yaradır;Növ müxtəlifliyinin yüksəlməsi Biosferin canlı 
orqanizmlərinin ümumi genetik potensialını artırır və s.   
    Hər bir növ biomüxtəlifliyə öz töhfəsini verir nöqteyi-nəzərindən yanaşsaq, 
demək olar ki,faydasız və zərərli növ mövcud deyil. 
    Yer səthində növlər qeyri-bərabər  yayılmışdır.Təbii məskunlaşma mühitində  
biomüxtəliflik tropik zonalarda maksimaldır və en dairəsinin artması ilə azalır.Ən 
zəngin biomüxtəlifliyə malik ekosistemlər  planet səthinin 7%-ə qədərini tutan və 
bütün növlərin 90%-indən artığını özündə cəmləyən  yağışlı tropik meşələrdədir.  
    Yerin geoloji tarixi ərzində biosferdə növlərin yaranması və yox olması prosesi 
daim baş vermişdir.Belə ki,bütün növlərin  mövcudluğunun  sonu vardır.Növlərin 
məhv olması yeni növlərin meydana gəlməsi ilə kompensasiya olunmuş və 
nəticədə biosferdə növlərin ümumi sayı artmışdır.Növlərin məhv olması insanın 
müdaxiləsi olmadan da baş verən təbii prosesidir.  
    Hal- hazırda,antropogen amillərin təsirindən eliminasiya ( nəsli kəsilmə,məhv 
edilmə) hesabına biomüxtəlifliyin ixtisarı baş vrir.Son yüzillikdə insan fəaliyyəti 
nəticəsində növlərin məhvolma sürəti təbii sürətdən çox-çox (bəzi 
qiymətləndirmələrə görə 40000 dəfə) yüksəkdir.Planetin nadir genofondunun 
dönməz və kompensasiya olunmayan dağılması prosesi gedir. 
    İnsan fəaliyyəti nəticəsində növlərin eliminasiyası iki istiqamətdə baş verə bilər: 
-birbaşa -qırmaq (ov,təsərrüfat); 

---

71 
 
-dolayı (məskunlaşma mühitinin dağıdılması,trofik əlaqələrin pozulması). 
    Həddindən artıq ovlama növlərin sayının azalmasının birbaşa səbəbi olsa 
da,məskunlaşma mühitinin dəyişməsinin dolayı səbəblərindən (məsələn,çayların 
kimyəvi çirklənməsi,meşələrin qırılması və s.)daha az təsirə malikdir.