Instituti

Leonardo da Vinchi
(mexanika, fizika, gidravlika), 
Nikolay Kopernik
(Quyosh sistemasi tuzilishining 
geliotsentrik nazariyasi), 
Iogann Kepler
(astronomiya, kosmologiya, samoviy 
mexanika qonunlari) singari mutafakkirlar o`zlarining genial tabiiy ilmiy asarlarini 
yaratdilar. 
XVI-XVII asrlarda G’arbiy Yevropada ishlab chiqarish munosabatlarining 
jadal rivojlanishi fan (matematika, mexanika, fizika, optika, gidrodinamika) va 
texnikaning faol rivojlanishiga olib keldi. Bu davrda 
G.Galiley, I.Nyuton, R.Guk, 
L.Eyler
va boshqa olimlarning daho asarlari va betakror ijodiy faoliyati natijasida 
izchil, mantiqiy, tajribalarda ko`p karra o`z tasdig’ini topgan klassik mexanika 
vujudga keldi.
Yangi davr faylasuflari 
F.Bekon, T.Gobbs, J.Lokk, D.Yum
ijodga inson 
tomonidan yangi mexanizmlar, mashinalar, qurilmalar va agregatlarning kashf 
etilishi deb qaradi. Fan va texnika yutuqlari va kashfiyotlari falsafa va fanda 
dunyoning mexanistik manzarasi, metafizik dunyoqarash hukmronlik qilishiga olib 
keldi.
Buyuk frantsuz faylasufi 
R.Dekart
materiya mustaqil ijodiy kuchga ega deb 
e`tirof etdi, mexanik harakatga esa borliq, bilish va ijodning negizi bo`lgan materiya 
hayotining ifodasi deb qaradi. R.Dekart metod muammosiga alohida e`tibor berdi, 
ratsionalizmni, tafakkurning aniq va qat`iyligini bilimning haqqoniyligi sharti deb 
e`tirof etdi. Uningcha, bilish va ijodda sezgi va his-tuyg’ular emas, aql, idrok, mantiq 
etakchi rol o`ynaydi. Bu davrda hozirgi vaqt tabiatshunosligining asoslari 
yaratilgan. Hunarmandlar, tabiblar, alximiklar tomonidan qo`lga kiritilgan ayrim
dalillar tizimli tahlil qilinib, umum-lashtirila boshlagan. Ilmiy bilim tuzishning 
tabiat qonunlarini matematik ta`riflash, nazariyalarni tajribada sinash, tajribada 
asoslanmagan diniy va naturfalsafiy dogmalarga tanqidiy qarash bilan bog’liq 
bo`lgan yangi me`yorlari va ideallari vujudga kelgan.
Fan o`z metodologiyasini yaratgan va amaliy faoliyat ehtiyojlari bilan bog’liq
bo`lgan masalalarni echishga tobora faolroq yo`naltirilgan.

---

12 
Biroq fan o`zining yangi metodologiyasini yaratib, amaliyot ruhi bilan
sug’orilgani sari u o`z tarixiy vatani– falsafa qirg’oqlaridan uzoqlasha boshlaydi.
Ko`rib chiqilayotgan davr oxiriga kelib u falsafiy, diniy, texnologik aqidalardan 
qat`i nazar rivojlanishi mumkin bo`lgan bilimlar tizimi sifatida tushunila
boshlaydi. Natijada fan faoliyatning alohida, mustaqil sohasiga aylanadi. 
Professional olimlar paydo bo`ladi, ularni tayyorlash amalga oshiriluvchi universitet 
ta`limi tizimi rivojlanadi. O`z faoliyati, muloqot va axborot ayirboshlashning 
alohida shakllari va qoidalariga ega bo`lgan ilmiy hamjamiyat vujudga keladi.
XVII asrda dastlabki ilmiy akademiyalar: Rimda (1603) birinchi ilmiy 
akademiya Dei Licheya Akademiyasi (bu akademiyaning a`zolaridan biri G. Galiley 
bo`lgan), London qirollik jamiyati (1660), Parij Fanlar akademiyasi (1666) tashkil 
topadi. Keyinroq Berlinda (1700), Sankt-Peterburgda (1724), Stokgol’mda (1739)
va Evropaning boshqa poytaxt shaharlarida ilmiy akademiyalar ta`sis etiladi.
Bu akademiyalarning eng yirigi– London qirollik jamiyati bo`lib, u tashkil
etilgan paytda 55 a`zodan iborat bo`lgan. Parij Fanlar akademiyasi 21 kishidan 
iborat tarkibda ish boshlagan. Sankt-Peterburg akademiyasining a`zolar shtatida
dastlab 11 kishi belgilangan. Yevropa mamlakatlarida XVIII asr boshiga kelib 
olimlar soni bir necha ming kishiga etgan bo`lsa kerak, chunki ilmiy jurnallarning 
(bu davrda bir necha o`n ilmiy jurnallar nashr etilgan) tirajlari ming nusxagacha 
borgan.
3.