Intellektual tizimlar

Algoritm - bu har qanday masalani yechish uchun aniq ketma - ketlik yo‘lini 
aniqlab va ko‘rsatib beruvchi qoida hisoblanadi. 
Intellektual masalalar - bu shunday algoritm yaratish yoki topish kerakki, u 
aniq fikrlash, mantiqiy isbotlangan va juda yuqori darajali aniqlik bilan yechimini 
topish kerak bo‘lgan masalalar hisoblanadi. 
Intellektual tizim (IT) - bu dasturiy ta’minotga ega bo‘lgan texnikaviy 
qurilma (kompyuter) bo‘lib, tashqi xolat va ta’sirlarga qarab o‘z parametrlarini 
sozlab, masalani yechish qobiliyatiga ega bo‘lgan qurilma hisoblanadi. 
Intellektual informatsion tizim (IIT) - bu vositalar, usullar va inson bir-biri 
bilan bog‘langan uyushma bo‘lib, ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va uzatish 
qobiliyatiga ega bo‘lgan, hamda qo‘yilgan masalani yechish uchun o‘z 
parametrlarini tashqi xodisalarga qarab sozlay oladigan vosita hisoblanadi. 
Hammaga ma’lumki, texnikaviy - dasturiy vositalar juda tez - tez o‘zgarib va 
yangilanib turadi (o‘rtacha har 2 - 3 yilda), a intellektual tizimlar esa ancha sekin 
tarzda o‘zgaradi (o‘rtacha 15 - 20 yillar ichida). 
Intektual informatsion tizimlar asosan oddiy informatsion tizimlar natijasida 
tabiiy hosil bo‘lgan hisoblanib, ilmiy texnologiyalar asosida natija olish uchun 
kerakli ma’lumotlarni tayyorlash jarayonlari avtomatlashtirilgan darajada bajariladi. 
1.2. Informatsion intellectual tizimning (IITning) iqtisodiyotdagi vazifalari. 
Informatsion intellectual tizimning (IITning) iqtisodiyotdagi vazifalari 
quyidagilardan iborat: 
- 
Korxonaning xolatini diagnostika asosida aniqlash; 
- 
Antikrizis boshqaruvda yordam berish; 
- 
Optimal qaror yechimini tanlab berish; 
- 
Korxonaning iqtisodiy faoliyatini tahlil qilib berish; 

---

8 
- 
Strategik rejalashtirish; 
- 
Investitsion tahlil etish; 
- 
Qimmat qog‘ozlar portfelini ishlab chiqish va boshqalar. 
Yuqorida keltirilgan masalalarni yechish uchun intellektual informatsion 
tizim quyidagi imkoniyatlarga ega bo‘lishligi kerak: 
- Yengil va oson modellar asosida va asosiy ko‘rsatmalar aniq bo‘lmagan har qanday 
masalalarni yechish; 
- 
Dinamik ravishda o‘zgarib turadigan ma’lumotlar bilan ishlay oladigan va 
qayta ishlash davrida kirib kelayotgan yangi ma’lumotlarni hisobga oladigan 
bo‘lish; 
- 
Yig‘ilgan tajriba asosida kerak bo‘lgan bilimlarni ajratib olib, tizimni 
rivojlantirish qobiliyatiga ega bo‘lish; 
- 
Umumiy saqlanayotgan ma’lumotlarning xajmini oshirib yubormaslik uchun, 
boshqa yerda saqlanatgan ma’lumotlar omboridan foydalanish va boshqalar. 
IIT larga quyidagi xususiyatlar kiradi: 
- 
Kommunikativ imkoniyatini rivojlantirish, dialog rejimda inson tiliga 
maksimal yaqin xolatda har qanday so‘rovlarni qayta ishlay olish (tabiiy til interfeys 
tizimi - TTIT); 
- 
Bo‘sh strukturlangan va yetarli formallashtirilmagan masalarni (engil 
modellar asosida) yechishga mo‘ljallangan bo‘lish; 
- 
Noaniq va dinamik ma’lumotlar bilan ishlay oladigan qobiliyatga ega bo‘lish; 
- 
Konkret situatsiyalar asosida yig‘ilgan bilimlarni ajratib olib, tizimni 
rivojlantirish; 
- 
Ma’lumotlar omboridan kerakli ma’lumotlarni olish hususiyatiga ega bo‘lish 
va boshqalar. 
Intellektual informatsion tizimlarni oddiy informatsion tizimlardan farqi 
quyidagilardan iborat: 
- 
Interfeys foydalanuvchi bilan tabiiy tilda bajarilishini ta’minlash; 
- 
Har qanday ob'yektlarni va uning atrofidagilarni bilim bazasi modeli shaklida 
ko‘rish, ya’ni noaniq va to‘liq bo‘lmagan ma’lumotlar paytida to‘g‘ri hulosa 
chiqarish; 
- 
IITning yechimi “ochiq - oydinligi” bo‘lishligi, ya’ni foydalanuvchiga yuqori 
darajada tushuntura olish; 

---

9 
- 
Ekspert tizimlari o‘z bilimlarini ekspertlar bilan muloqotda bo‘lib to‘ldirib 
borish; 
- 
Avtomatik ravishda yig‘ilayotgan faktlar asosida bilim bazasini to‘lg‘azib 
borish; 
- 
IIT foydalanuvchisiga “tayyor” javob beraolish, ekspert - inson bergan 
javobga to‘g‘ri kelishligini ta’minlash; 
- 
Bilim bazasini spetsifik komponent sifatida ishlatilishini ta’minlash va 
boshqalar.