"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bazar riski yanaşmaları
- İkinci sütun – prudensial nəzarət prosesi
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 9
- Üçüncü sütun – bazar intizamı
- Bazel II-nin potensial təsirləri
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 10
- Açar sözlər
- Keywords
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 11
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 12
|
Kredit riski yanaşmaları: Standarlaşdırılmış yanaşma (standardised approach) – müxtəlif institutlara fərqli risk çəkiləri verilir (əsasən beynəlxalq reytinq agentliklərinin göstəricilərindən istifadə edilir). Daxili reytinq (İRB - internal rating approach) yanaşması – banklar hər bir müştəri üzrə özlərinin müəyyən etdiyi defolt ehtimalından (probability of default (PD)) istifadə edirlər. Əlavə risk faktorlar – defolt halında itki (loss given default) və defolt halında təsir (Exposure at Default – EAD) nəzarət orqanları tərəfindən müəyyən edilir. Banklar nəzarət orqanları tərəfindən verilən bu göstəricilərdən istifadə etməlidirlər.
daxilində ölçülür. Bu metoddan ən sərt tələblərə cavab vermək istəyən institutlar istifadə edir. Banklar tərəfindən daha çox standartlaşdırılmış yanaşma tətbiq edilir, lakin adları çəkilən digər iki modelə keçən bankların sayında da artım müşahidə edilir. Bazar riski yanaşmaları Bazar riskini ölçmək üçün Bazel komitəsi tərəfindən 1996-cı ildə Bazel I-ə düzəliş olaraq irəli sürülən metodlar Bazel II-də də qüvvədə saxlanılmışdır.
müəyyən edilən əmsal tətbiq edilir. Standarlaşdırılmış yanaşma – bankın fəaliyyəti bir neçə biznes seqmentinə bölünür, hər bir seqment üzrə sadə indikatorlar seçilir və nəzarət orqanı tərəfindən müəyyən edilən əmsal tətbiq edilir. Təkmil ölçmə yanaşması-daxili risk proqnozlaşdırma modelləri nəzarət orqanı ilə razılaşdırmaq- la istifadə edilir.
Bazel II əsasən, bankın menecmenti bankın risk profilinə uyğun olaraq risklərin idarə edilməsi və kapitalın adekvat səviyyədə saxlanılmasına görə birbaşa məsuliyyət daşıyır. Eyni zamanda, nəzarət orqanları düzgün nəzarət mühiti yaratmalı və onun effektivliyinə nəzarət etməlidirlər (potensial nata- razlığı tənzimləmək üçün zəruri kapital adekvatlığı səviyyəsi müəyyən edilməli və əlaqəli tədbirlər həayata keçirilməlidir). Bu kontekstdə Bazel II bir neçə prinsip müəyyən edir: 1) Hər bir bank kapital səviyyəsinin ölçülməsi üçün risk profillərinə müvafiq olan daxili proses və prosedurlara malik olmalı və meydana çıxa biləcək gözlənilməz halların idarə edilməsi üçün strategiyaya malik olmalıdırlar; 2) Nəzarət orqanları qeyd edilən daxili prosedur və prosesləri, eləcə də bankın komplayens və monitorinq sahəsindəki resurslarını qiymətləndirməlidirlər; 3) Nəzarət orqanı bütün banklarda minimum kapital səviyyəsində əməl edildiyini monitorinq etməlidirlər. Bu baxımdan bütün sistem üzrə, ayrı-ayrı kateqoriyalar üzrə və s. minimum kapital səviyyəsi müəyyənləşdirilməlidir; THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 9 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 4) Nəzarət orqanları kapitalın səviyyəsində neqativ trend müşahidə edilən kimi erkən müdaxilə etməli və bankdan lazımi tədbirlər görməyi tələb etməlidirlər.
Optimal bazar intizamının təmin edilməsi üçün Bazel II bankın fəaliyyəti ilə bağlı müəyyən tezlikdə ictimaiyyətə açıqlanmalı hesabatlılıq tələbləri müəyyən edir. Qeyd edilən hesabatlılıq tələbləri bankın cari və potensial müştərilərinə bankın riskləri və fəaliyyəti barədə etibarlı məlumat vermək məqsədi daşıyır. Bazel II-nin tam tətbiq edilməsi üçün hər üç sütun tətbiq olunmalıdır. Minimum tələb isə minimum birinci sütunun tətbiqidir. Hüquqi cəhətdən Bazel II beynəlxalq banklar üçün tövsiyyə xarakteri daşıyır və prinsiplərə əməl edilməməsi rəsmi olaraq sanksiyalaşdırıla bilməz. Bu məqalənin məqsədi olmasa da qeyd edilməlidir ki, 2008-ci il Qlobal Maliyyə Böhranı bankların kapitallarının keyfiyyət və kəmiyyətinin yetərli olmadığını göstərdi. 2010-cu ildə təqdim edilən Bazel III prinsipləri əhəmiyyətli dəyişikliklər gətirdi: 1) Minimum kapital səviyyəsi artırıldı; 2) Kapitalın potensial itkilərə dayanaqlılığını təmin etmək üçün keyfiyyətinin artırılması tələbi müəyyən edildi; 3)
(Qeyri-risk əsaslı) Leverec əmsalı müəyyən edildi; 4)
Likvidlik örtülmə əmsalı müəyyən edildi (Liquidity Coverage Ratio); 5)
Xalis stabil maliyyələşdirmə əmsalı müəyyən edildi (Net Stable Funding ratio). Bazel II-nin potensial təsirləri Bazel II prinsiplərinin tətbiqi risk dərəcəsi üzrə ölçülmüş aktivlərinin məbləğinin artımına gətirməklə daha çox kapital tələbli yarada bilər. Bu da banklarda aktivlərinin həcminin azalmasına və ya daha az riskli aktivlərə üstünlük verilməsilə nəticələnə bilər. Kapital artırılmasının bahalı və çətin olduğunu nəzərə alsaq, bu iki seçim qaçılmaz ola bilər. Bazel II prinsiplərinin tətbiqi məcmu kapital, kredit təklifi və iqtisadi aktivlik arasında birbaşa həlqə yaradır. Digər tərəfdən həddən artıq tənzimlənmə mənfi təsirlər yarada bilər. Belə ki, nəticədə maliyyə vasitəçiliyinin dəyəri arta və bank sektorunun mənfəətliliyi aşağı düşə bilər. Eyni zamanda, sərt qaydalar bankları kreditləşməni daraltmağa məcbur edə bilər ki, bunun da sabitlik dövrlərində iqtisadi artıma təsiri neqativ olacaqdır. Daha çox kapital vəsaiti əldə etməyə məcbur olan banklar kreditləşmə marjasını artıra bilər. Digər tərəfdən sərt prudensial tənzimləmə tələbləri iqtisadi və maliyyə böhranlarının bank sisteminin stabilliyinə təsiri minimalladırmaqda müsbət rol oynayacaqdır. Nəticə Bazel II standartının tətbiqinin ölkənin bank sektorunun stabilliyinə və dayanıqlılığına müsbət təsiri kifayət qədər açıqdır. Banklar üzrə məcmu kapital tələblərinin onların fəaliyyətlərinin risk dərəcəsi ilə əlaqləndirilməsi mövcud qaydaların təkmilləşdirilməsi baxımından əhəmiyyətli addımdır. Bazel II prinsipləri risklərin müəyyən edilməsi və ölçülməsinə daha təkmil və əsnək yanaşma qəbul edərək banklara risklərin idarə edilməsini daha effektiv həyata keçirməyə imkan verir. Xüsusilə banklar tərəfindən daxili reytinq modellərinin kimi təkmil alətlərin tətbiq edilməsi kredit risklərini daha düzgün ölçməyə imkan verə və ölkəmizin bank sistemində risklərin idarəedilməsini növbəti mərhələyə yüksəldə bilər.
1.
J.Atik, Basel II and Extrem Risk Analysis, WP, 2009 2.
F.Cannata, M.Quagliariello, Basel III and Beyond, Publisher Risk Book, ISBN 978 1906348 60 1, UK, 2011 3.
L.Ranjit, Why Basel II Failed and Why Basel III is Doomed, Working Paper, 2009 4.
Ghanem, A., “The impact of Basel II on the banking strategies in the Middle East and North African (MENA) region”, Journal of Banking Regulation, Macmillan Publishers Ltd. 1745-6452, 2016 5. T.Hartmann-Wendels, P.Grundke, W.Spörk, Basel II and the Effects on the Banking sector, Risk Management, 3-24, Springer 6.
Basel Committee on Banking Supervision - Basel II: International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards: A Revised Framework - Comprehensive Version, Jun 2006, http://www.bis.org/publ/bcbs128.htm 7. Basel Committee on Banking Supervision - An Explanatory Note on the Basel II IRB Risk Weight Functions, 2005, http://www.bis.org/bcbs/irbriskweight.htm 8.
Basel Committee on Banking Supervision – Studiu de impact 5, 2006, http://www.bis.org/bcbs/qis/qis5.htm 9.
Basel Committee on Banking Supervision, “Basel III: A global regulatory framework for more resilient banks and banking systems”, Bank for International Settlements, 2011, http://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf 10. Basel Committee on Banking Supervision - Status of Basel II adoption (as of end March 2012), http://www.bis.org/publ/bcbs/b2prog_rep_table.htm
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 10 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan AZƏRBAYCANDA KƏND TƏSƏRRÜFATI SAHƏLƏRİNDƏ ƏHALİ MƏŞĞULLUĞU, PERSPEKTİVLƏRİ VƏ İDARƏ EDİLMƏSİ (Böyük Qafqaz timsalında) c.ü.f.d. Hacıyeva Afaq Zakir qızı c.ü.f.d. Cəfərova Firuzə Mübariz qızı Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti afaq.adiu@mail.ru; jafarova_firuza@mail.ru XÜLASƏ Respublikamızda bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı aqrar sahədə həyata keçirilən islahatlar kənd təsərrüfatında böhran vəziyyətini nibətən dayandırmışdır. Dövlətin aqrar investisiya siyasəti kənd təsərrüfatına maliyyə resurslarının axınının artırılmasına əlverişli şərait yaratmağa başlamışdır. Bu da regionda yeni iş yerlərinin açılmasına və əhalinin məşğulluq səviyyəsinin qalxmasına səbəb olmuşdur. Ümumiyyətlə, aqrar-sənaye kompleksi respublika iqtisadiyyatının başqa sahələri ilə dialektik əlaqədə olan mürəkkəb bir orqanizmdir. Əhalinin ərzaq məhsulları ilə, emal sənayesinin isə xammalla təmin olunmasında aqrar- sənaye kompleksi müstəsna rol oynayır. Bütün bunları nəzərə alaraq göstərilən ərazidə əsasən əhalinin məşğull- uq səviyyəsi və son illərdə açılmış yeni iş yerləri tədqiq olunmuşdur.
Reforms led in the agrarian sector of Azerbaijan, related to the transition to a market economy, have mitigated the crisis situation present in agriculture. Investment policy of the state in agrarian sector has facilitated the opportunities for increasing the flow of financing into this field. This has led to the creation of new jobs and the increase in employment rate in the region. In general, the agro-industrial complex is a complicated organism, being in dialectical relations with other sectors of the economy of the republic. Agro-industrial complex plays an exceptional role in supplying the population with foodstuffs, as well as the processing industry with raw materials. Taking into account all the mentioned, the employment level and the new jobs created in recent years in the region have been studied.
Giriş Azərbaycanın müstəqilliyi illərində istehsal obyektlərinin fəaliyyətində olan geriləmələr maddi istehsal sahələrində məşğul olanların sayının azalmasına səbəb olmuşdur. Eyni zamanda yeni xidmət sahələri yaranmış, əmək ehtiyatlarının təsərrüfat sahələrində yenidən bölünməsi prosesi getmişdir [5]. Buna səbəb, özəlləşdirmə siyasətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar olaraq bir çox istehsal obyektlərinin şəxsi mülkiyyətə keçməsi və yeni kəndli-fermer təsərrüfat sahələrinin yaradılması olmuşdur. Nəticədə qeyri-neft sektorunda çalışanların xüsusi çəkisi artmışdır. Ümumiyyətlə, son illər yüksək ixtisaslı kadrların iştirakı ilə istehsal və xidmət sahələrinin yaradılması, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalına əsaslanan əməktutumlu sahələrin təşkilinə xüsusi önəm verilir. Bu, ölkənin xarici bazardan asılılığının azalmasına, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsənə, təsərrüfat sahələrində müasir və mütərəqqi texnologiyanın tətbiqinə, əhalinin sosial- mədəni həyat şəraitinin yaxşılaşmasına imkan yaradır. Apardığımız tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, respublikamızda bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı aqrar sahədə həyata keçirilən islahatlar kənd təsərrüfatında böhran vəziyyətinin dayandırılmasına və məhsul istehsalının artırılmasına əlverişli şərait yaratsa da, yeni yaradılmış mülkiyyət formalarının maliyyə imkanları məhdud olduğu üçün davamlı inkişafın təmin edilməsində müəyyən problemlər yaranır. Bununla yanaşı, aparılan araşdırmalar göstərir ki, iqtisadiyyata yönəldilən məcmu investisiyaların (kapital qoyuluşlarının) strukturunda aqrar sahənin xüsusi çəkisi olduqca azdır. Bu da aqrar-sənaye komplekslərinin inkişafında Elmi-Texniki Tərəqqinin (ETT) ən yeni nəaliyyətlərindən istifadəni məhdudlaşdırır və xarici bazardan asılılıq yaradır. Problemin aradan qaldırılması üçün aqrar sahəyə həm daxili, həm də xarici investisiyaların cəlb edilməsi məqsədilə dövlətin aqrar siyasəti ön plana çəkilməlidir. Yalnız bu zaman aqrar sahədə dövlətin strateji maraqlarının qorunması ilə milli ərzaq təhlükəsizliyinin təminatından danışmaq olar. Çünki investisiya qoyuluşu gələcəkdə məhsulun həcmini və iqtisadiyyatın strukturunu müəyyən edir. THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 11 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Dövlətin aqrar investisiya siyasəti kənd təsərrüfatına maliyyə resurslarının axınının artırılmasına əlverişli şərait yaratmalı, bank sektoru ilə istehsalçıların inteqrasiya münasibətlərinin dərinləşməsini özündə ehtiva etməlidir. Aqrar investisiya siyasətinin prioritetlərini şərtləndirən ən mühüm məqamlardan biri də kənd təsərrüfatında kooperasiya və inteqrasiya əlaqələrinin yeni istehsal münasibətlərinin xarakterinə uyğun olaraq təkmilləşdirilməsidir. Kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçıları arasında kooperasiya əlaqələrinin dərinləşməsi nəticə etibarilə istehsalçı birliklərin, kredit ittifaqlarının, satış şəbəkələrinin yaradılması ilə müşayiət olunur ki, bu da son nəticədə kənd təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının kapital resurslarına olan tələbatının ödənilməsində daxili resursların xüsusi çəkisinin yüksəldilməsinə əlverişli şərait yaradır [4]. Bütövlükdə, makroiqtisadi tənzimləmə tədbirləri sosial-iqtisadi proseslərin dövlət tənzimlənməsinin tərkib hissəsi olub, ümummilli maraqlar baxımından dayanıqlı inkişaf kontekstində qiymətləndirilir. Belə ki, makroiqtisadi tənzimlənmə ərzaq bazarında yerli istehsalın xüsusi çəkisinin yüksəldilməsinə və idxaldan asılılığının azaldılmasına xidmət edir. Aqrar-sənaye kompleksi respublika iqtisadiyyatının başqa sahələri ilə dialektik əlaqədə olan mürəkkəb bir orqanizmdir [6]. Əhalinin ərzaq məhsulları ilə, emal sənayesinin isə xammalla təmin olunmasında aqrar-sənaye kompleksi müstəsna rol oynayır. Aqrar islahatın məqsədi kimi aqrar bölməni böhran vəziyyətindən çıxarmaq, iqtisadiyyatı sabitləşdirmək, əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, onun vəzifələri kimi torpaq və əmlak üzərində mülkiyyət münasibətlərini formalaşdırmaq, bazar iqtisadiyyatına uyğun istehsal və infrastruktur sahələrində müxtəlif formalı təsərrüfatların yaradılması və inkişafı ilə istehsal münasibətlərinin dəyişdirilməsindən və təkmilləşdirilməsindən ibarət olub aqrar sahənin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının artırılmasına, torpaqdan daha səmərəli istifadəyə xidmət edir [2]. Aqrar islahat təkcə kənd təsərrüfatını deyil, eyni zamanda onunla qarşılıqlı əlaqəyə malik digər sahələri də əhatə etməklə bütövlükdə aqrar bölmədə yeni mülkiyyət münasibətlərinin formalaşması; torpaq, meliorasiya və su təsərrüfatının islahatı; dövlət təminatı islahatını da özündə əks etdirir. Buraya dövlətin investisiya siyasətini və onun gələcəkdə yerli sahibkarlara göstərdiyi dəstəyi də qeyd etmək yerinə düşərdi. Respublikamızda torpaqların meliorasiyası və irriqasiyası ilə bağlı məqsədyönlü proqramların hazırlanması və həyata keçirilməsi, bazar infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi və aqrar-sənaye komplekslində əhali məşğulluğunu stimullaşdırmaq üçün neft sektorundan əldə edilən gəlirin bir hissəsinin aqrar sektora cəlb edilməsi, bununla da kənd təsərrüfatının maddi-texniki bazasına olan tələbat qismən də olsa ödənilər, əsas fondların yerləşdirilməsinə vəsait qoyuluşu artar və nəticədə aqrar sahədə davamlı inkişafa nail olmaq olar. Bu problemin aradan qaldırılması üçün ilk növbədə aqrar sahədə investisiya qoyuluşunun mahiyyəti və ölkə iqtisadiyyatının inkişafında rolu öyrənilməli, onun zəruriliyi və spesifik xüsusiyyətləri tədqiq edilməli, dövlətin aqrar investisiya siyasətinin prioritet istiqamətləri müəyyən olunmaqla, müvafiq proqramların işlənib həyata keçirilməsi tələb olunurdu. “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramları” çərçivəsində kənd təsərrüfatının inkişafına investisiyaların cəlb olunması, sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması, əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə, ixrac yönümlü məhsul istehsalının artırılması, yeni təsərrüfat sahələrinin yaradılması, yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılması və s. məqsədlərlə, eləcə də regionlarda dayanıqlı iqtisadi inkişafa nail olmaq üçün yeni aqrar-sənaye kompleksinin yaradılması mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Çünki əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının ödənilməsi üçün kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının artırılması ilə yanaşı, eyni zamanda aqrar-sənaye kompleksinin də inkişaf etdirilməsindən bilavasitə asılıdır. Regionlarda kənd təsərrüfatı məhsullarından əldə edilən gəlir onun iqtisadiyyatında və əlverişli şəraitinin qurulmasında mühüm yer tutur. Kənd təsərrüfatında məhsul yığımı səviyyəsinin aşağı düşməsi və emal müəssisələrinin xammalla təmin edilməsi müasir dövrümüzün əsas problemlərindən biridir. Bunun aradan qaldırılması üçün ilk növbədə aqrar islahatların sürətləndirilməsi, yeni aqrar sənaye komplekslərinin tikintisi və kənd təsərrüfatında maddi texniki bazanın gücləndirilməsi tələb olunur. Hazırda respublikamızda həyata keçirilən dövlət proqramlarının əsas mahiyyəti regionlarda miqrasiyanın qarşısını almaq üçün yeni iş yerlərinin yaradılmasıdır. Regionlarda əhalinin kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üzrə ixtisaslaşdığını nəzərə alsaq, bu sahədə azad rəqabət mühitinin
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 12 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan formalaşmasına əlverişli şərait yaratmaqla emal müəssisələrinin sayını və onların istehsal etdikləri məhsulların çeşidinin artırılması tələb olunur. Böyük Qafqaz regionunda aparılan iqtisadi və sosial islahatlar bazar münasibətlərinə uyğun yeni təsərrüfat formalarının yaradılmasına səbəb olmuşdur. Belə bir şəraitdə istehsalın inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirmək və əmək ehtiyatlarını işlə təmin etmək üçün yaşayış məntəqələrinin məskunlaşma sistemində baş verə biləcək dəyişikliklər öyrənilməlidir. Çünki yeni yaradılan mülkiyyət formaları əhali məskunlaşmasına, demoqrafik proseslərə, əmək ehtiyatlarına və s. bilavasitə təsir edir. Lakin hazırkı mərhələdə onlar əmək qabiliyyətli əhalini tam şəkildə işlə təmin etmək iqtidarında deyillər. Böyük Qafqaz regionunda təsərrüfat sahələrinin intensiv surətdə inkişaf etdirilməsi yerli əhalinin həyat tərzində müəyyən dəyişikliklərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, ənənəvi təsərrüfat sahələri ilə yanaşı, regionda müasir texnologiya əsasında işləyən yeni aqrar-istehsal sahələri yaradılmışdır. Bu amil regionda yeni təsərrüfat sahələrinin və aqrar-sənaye müəssisələrinin yaranmasına səbəb olmuş, yerli əhalinin isə işlə təminatına müsbət təsir göstərmişdir.
2005 2010 2012
2014 2016
Yeni açılmış iş yerləri Abşeron 36447 19770 43888 49520 60153 Dağlıq Şirvan 5514 3178 4419 5050 9298 Quba-Xaçmaz 9145 5965 5376 6348 9542 Şəki-Zaqatala 7876 3943 5545 6894 10576 Böyük Qafqaz: 58982 32856 59228 67812 89569 onlardan daimi iş yerləri Abşeron 30554 19432 43405 48884 58636 Dağlıq Şirvan 3139 1418 2665 2850 6963 Quba-Xaçmaz 5460 2472 3247 5162 8743 Şəki-Zaqatala 5704 3086 4569 6121 8831 Böyük Qafqaz: 44857 26408 53886 63017 83173 Mənbə: Azərbaycanın regionları, 2014. Bakı, 2015. ARDSK. s.52-59
2016-cı ildə respublikamızda dövlət proqramları çərçivəsində 196539 yeni iş yerləri açılmışdır ki, onun da 70,8%-i daimi iş yerləri olmuşdur. Tədqiqat apardığımız Böyük Qafqaz regionunda isə 89569 yeni iş yerləri açılmışdır ki, bu göstərici də respublika üzrə açılmış yeni iş yerlərinin 45,6 %-i deməkdir. Həmçinin tədqiqat regionunda 83173 daimi iş yerləri açılmışdır ki, bu da tədqiqat regionunda açılmış yeni iş yerlərinin 92,8%-ni təşkil edir [1]. Dövlət proqramları çərçivəsində yaradılan yeni iş yerləri ölkənin regionları üzrə də qeyri- bərabər paylanır. Onların əsas hissəsi Abşeron, Aran və Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonlarının payına düşür. Bu iqtisadi-coğrafi rayonların birlikdə payı ümumi iş yerlərinin 54,4%, daimi iş yerlərinin isə 46,3%-i təşkil edir. Böyük Qafqaz regionunda yeni açılmış iş yerlərinin əsas hissəsi, yəni 67,2%-i, daimi iş yerlərinin isə 70,5%-i Abşeron iqtisadi-coğrafi rayonunun payına düşür. Abşeron iqtisadi-coğrafi rayonunda açılmış yeni və daimi iş yerlərinin müvafiq olaraq 81,5% və 81,3%-i Bakı şəhərində cəmlənmişdir. Böyük Qafqaz regionunun digər iqtisadi-coğrafi rayonlarda isə yeni açılmış və daimi iş yerlərinin 11,7% və 10,6%-i Şəki-Zaqatala, 10,7% və 10,5%-i Quba-Xaçmaz, 10,4% və 8,4%-i Dağlıq Şirvan iqtisadi-coğrafi rayonlarının payına düşür. Regionların hərtərəfli inkişafının təmin olunmasında, ölkə iqtisadiyyatının ərazi strukturunun təkmilləşdirilməsində, iqtisadi inkişafın əsasını təşkil edən sahibkarlığın yerlərdə tam bərqərar olmasında, yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasında və onun tədricən aradan qaldırılmasında son illər həyata keçirilən dövlət proqramları nəticəsində məşğulluq sahəsində olan bir sıra problemlər aradan qaldırılmış, yeni iş yerləri açılmışdır [7]. Apardığımız təhlillər nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, tədqiqat ərazisində əhali məşğulluğunun təmin edilməsi sahəsində daimi iş yerləri ilə təmin olunmuş işçi qüvvəsi əsas etibarilə fiziki şəxslər tərəfindən yaradılmış müəssisələrdə (69,3%) fəaliyyət göstərir. Yeni yaradılmış və mövcud müəssisələrdə daimi iş yerləri ilə təmin olunma müvafiq olaraq 12,7% və 17,3% olmuşdur.
|