"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"


THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES



Yüklə 8,12 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/78
tarix15.10.2019
ölçüsü8,12 Mb.
#29353
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   78
Conferance Book Economy.(3)


 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

26  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

TÜRKİYE’DE 1980 SONRASINDA İHRACATTA ÜRÜN 

ÇEŞİTLEMESİNDE GELİŞMELER 

 

Dr.Öğr.Üyesi. Adem Türkmen 

Erzurum Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

adem.turkmen@erzurum.edu.tr

 

 

Prof.Dr. Murat NİŞANCI 

Erzincan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 

mnisanci@erzincan.edu.tr

 

 

Prof.Dr. Ö. Selçuk EMSEN 

Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 

osemsen@atauni.edu.tr

 

 



ÖZET 

İhracatta çeşitliliği ve bu ürünlere ait teknoloji düzeyi ihracat gelirleri ve ihracatın sürdürülebilirliği açı-

sından büyük önem arz etmektedir. Türkiye’de 1980 sonrasında başlayan dış ticarette serbestleşme politikalarına 

paralel olarak ihraç edilen ürün sayısı, bu ürünlerin sektörel çeşitliliği ve ihraç edilen pazar sayısında ciddi artış 

söz konusu olmuştur. Bu çalışmada Türkiye’de ihracatta ürün çeşitliliğinin 1980-2016 dönemindeki seyri, Nor-

malize Edilmiş HHI ve Mutlak Theil Endeksleri yardımıyla incelenmiş ve Türkiye ihracatında ürün çeşitlemesinin 

anılan dönemde azalarak artan bir seyir izlediği gözlenmiştir. Ayrıca çeşitleme ile artan ürün sayısının, teknolo-

jik altyapısı 1990-2015 dönemi itibariyle incelendiğinde, ihracatı yapılan ürünlerde orta teknolojili ve kaynak te-

melli ürün ihracatında bir artış sağlandığı gözlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Dış Ticaret, Ürün çeşitlemesi, Yoğunlaşma Endeksleri 

DEVELOPMENTS IN PRODUCTS DIVERSITY IN EXPORT AFTER THE 1980 IN TURKEY 

ABSTRACT 

The  product  diversity  and  the  technology  level  of  products  in  export  are  quite  important  in  terms  of 

export revenues and the sustainability of exports.  In Turkey, the number of products exported in parallel  with 

the liberalization policies in foreign trade started in 1980, the sectoral variety of these products and the number 

of exported markets have experienced a significant increase. In this study, the course of product diversification 

in Turkey in the period 1980-2016 was examined by the help of normalized HHI and absolute Theil Index. The 

product  diversification  in  Turkey  has  been  observed  to  be  increased  by  decreasing  in  this  period.  In  addition, 

technological  infrastructure  of  diversificated  exports  was  examined  as  of  1990-2015  period.  The  examination 

results show that medium-technology and resource-based products export increased in this period. 

Key Words: Foreign Trade, product diversification in Turkey, Concentration Indices. 

 

1. Giriş 

Türkiye  ekonomisinin  tarihsel  seyri  izlendiğinde,  1960-1980  arası  dönemde  uygulanan  ithal 

ikameci  politikalar  döneminin  dünya  trendine  de  uygun  olarak  dışarıdan  ithal  edileni  içeride 

benzeşiğini  yapmayı  ve  böylece  “döviz  tasarrufu  sağlamayı”  amaçlayan  uygulamalar  olarak  dikkat 

çekmiştir.  Ancak,  bu  uygulamaların  özellikle  iç  talebi  karşılama  hedefine  bağlı  olarak  kalkınma 

planlarında başarılı uygulama örneği olarak gözükmesine karşılık, ikameci üretimin sürdürülebilirliği 

için  yine  ithal  girdi  temini  zorunluluğu  ve  bu  ithal  girdiyi  karşılama  kapasitesi  olarak  gözüken 

ihracatın gerçekleştirilememezliği ülkenin dış açığının ve borçlanmasının derinleşmesini beraberinde 

getirmiştir. Oysa bu politika uygulamasının temelinde yatan “genç endüstriler tezi” mantığında ithalatı 

yapılan ürünün protipinin ülkede üretilmesi hedeflenirken, bu ürünün uzun dönemde dünya ile rekabet 

edebilecek  konuma  ulaşması  hedeflenmek  zorundadır.  Konuyla ilgili  literatürde en  belirgin  örnekler 

olarak Japonya’dan Lexus ile G. Kore’den Samsung verilebilir (Wang, 2015). Dolayısıyla bu türden 

politika  uygulamalarında  çok  ince  hesaplamalarla  gelecekte  rekabet  gücünün  olacağı  düşünülen 

sektörlerin  seçilmesi  elzemdir.  Veyahut  ta  bu  ince  hesaba  dikkat  edilmiş  olmasına  karşılık  yeni 

kurulan  bu  türden  sanayinin  monopolcü  olması  ve  bunun  da  sahip  olduğu  yüksek  kâr  gücünü  terk 

etmek  istememesi,  kurulan  sanayinin  halkın  refahını  artırıcı  değil,  halktan  beslenen  rant  kapısı 

olmasını  kaçınılmaz  kılabilmektedir.  Gerek  yanlış  hesaplamalar,  gerekse  yüksek  rantı  koruma 

motifleri  bir  süre  sonra  bu  sektörlerin  ülke  ekonomisi  açısından  adeta  “spastik  sektör”  konumuna 



THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

27  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

geçmesi kaçınılmaz olabilmektedir (İrmiş ve Emsen, 2018). Bu da ithal ikameciliğin ithalat bağımlılı-

ğını giderek derinleştirmesi ve hatta Türkiye’ye özgü “70 cent’e muhtaç” bir ekonominin doğmasını 

kaçınılmaz kılabilmektedir. 

İthal ikamecilikte yanlış uygulamalar ve döviz darboğazlarının birer yansıması olarak Türkiye 

ekonomisinde 24 Ocak Kararları olarak da adlandırılan bir takım yapısal değişimi gündeme taşımıştır. 

1980’in  başında  ortaya  çıkan  yapısal  dönüşüm,  Türkiye  ekonomisinde  karşılaştırmalı  üstünlükler 

bağlamında  ihracat  gelirlerini  artırmayı  hedefleyen  ve  böylece  dış  satıma  dayalı  olarak  “döviz 

gelirlerini  artırmak”  suretiyle  dış  açığı  azaltmayı  hedefleyen  liberal  uygulamalara  kaymayı  politika 

hedefi olarak ön plana çıkarmıştır (Pamuk, 2014). Bu türden politika uygulamalarının sürdürülebilirli-

ği  de  ithal  ikameciliğin  yol  açtığı  ithalata  bağımlılığın  bu  kez  de  ihracat  yapabilmek  için  ithalat 

yapmayı, yani dışarıdan girdi teminini zorunlu kılması yine benzeri etkiler doğurarak dış açığı telafi 

etmekten uzak kaldığı, yani “ithalata dayalı ihracat” gibi bir durumu ortaya çıkarabilmektedir (Gerni 

vd., 2008; Gerni vd., 2018). Dolayısıyla ihracata yönelik politika uygulamalarında hem yurtiçi girdi 

kullanımı hem de dış satıma sunulan mal grubunda çeşitliliğin artırılabilirliği önem arz etmektedir. 

Bu  çalışmada  Türkiye  ekonomisinde  önemli  bir  yapısal  dönüşüme  geçilen  1980’den  itibaren 

ithalatta ürün çeşitliliğinde zamana bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler inceleme konusu yapılmıştır. 

Dolayısıyla çalışmanın ikinci kısmında Türkiye’nin ihracatında zamana bağlı gelişmeler betimlenmiş, 

ikinci  kısmında  ürün  çeşitliliğinin  ölçümünde  kullanılan  normalize  edilmiş  Herfindahl-Hirschman 

endeksi (HHI)’nin tanıtımı ve buna bağlı olarak endeks değerinin 1995-2015 yılları arasındaki seyri 

hem  tabloit  olarak  hem  de  grafiksel  olarak  gösterilmiştir.  Dördüncü  ve  son  kısımda  ise  Türkiye 

ekonomisine özgü politika çıkarımlarına gidilmeye çalışılmıştır. 

 

2. Türkiye İhracatın Zamana Bağlı Gelişimi 

Türkiye ekonomisinde 1950’lerde sabit kur rejimi eşliğinde denenen dış ticaret serbestleşmesi 

umulan sonuçları vermeyince, 1980 yılına kadar dünya ekonomisi ile entegrasyon süreci ertelenmiştir. 

24  Ocak  kararları  ile  Türkiye  ekonomisinin  dışa  açılmasını  hızlandıran  bütünleşik  bir  yapı  kabul 

edilmiştir. Mayıs 1981’de esnek kur politikasına ve akabinde 1984’te serbestçe dalgalanan döviz kuru 

sistemine  geçişle  son  bulan  kambiyo  denetimi  de  bu  süreci  pekiştirmiştir  (Serin,  2001:  308).  İthal 

ikameci politikaların yerini serbest dış ticaret politikalarına bıraktığı 1980’li yıllar, Türkiye ekonomisi-

nin dünyaya entegrasyon sürecini hızlandırmıştır. Fakat bu entegrasyon süreci beraberinde dış ticaret 

politikalarının  etkinliğini  ve  uluslararası  ekonomik  hareketliliğin  iç  yansımalarındaki  hassasiyetini 

arttırmıştır. 1990’larda internetin ortaya çıkışı, ulaşım ve haberleşme ağında ortaya çıkan gelişmelerle 

büyüyen uluslararası pazar, hem fırsatları hem de sorunları beraberinde getirmiştir. Türkiye ekonomisi 

de  dünyadaki  bu  ivmeden  istifade  ederken,  dışa  açılmaya  paralel  olarak  dünya  piyasalarına  mal 

sunabilme yeteneğini artırma yönünde önemli aşamalar kat etmiştir. 

Tablo 1. Ülke Gruplarına Yönelik İhracatın GSYİH İçindeki Payı 

Yıllar 

Türkiye 

Dünya 

Üst Orta Gelir Gurubu 

OECD 

Yüksek Gelirli Ülkeler 

1960 


2,06 

11,94 


9,41 

11,76 


12,91 

1960-1969 

4,15 

12,15 


8,54 

11,83 


13,48 

1970 


4,43 

13,41 


8,13 

12,96 


15,17 

1970-1979 

4,90 

15,76 


10,20 

14,97 


17,54 

1980 


5,16 

18,86 


12,04 

17,90 


20,92 

1980-1989 

13,30 

18,75 


14,25 

17,94 


20,31 

1990-1993 

13,82 

20,01 


19,50 

17,97 


20,18 

1994 


21,36 

21,05 


21,06 

18,88 


21,02 

1995-1998 

21,65 

22,77 


21,77 

21,00 


22,99 

1999 


18,58 

23,93 


24,48 

21,61 


23,63 

2000 


19,45 

26,18 


26,72 

23,44 


25,79 

2001 


26,58 

25,49 


25,64 

22,97 


25,29 

2002 


24,46 

25,45 


27,35 

22,33 


24,76 

2003 


22,24 

26,00 


29,50 

21,99 


24,79 

2004 


22,75 

27,60 


31,62 

23,12 


26,22 

2005 


21,02 

28,71 


32,91 

23,91 


27,26 

2006 


21,65 

30,01 


33,89 

25,28 


28,74 

2007 


21,22 

30,17 


32,60 

26,08 


29,49 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

28  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

2008 


22,83 

30,73 


31,31 

26,96 


30,57 

2009 


22,57 

26,54 


25,87 

23,81 


26,83 

2010 


20,45 

28,84 


27,37 

26,13 


29,48 

2011 


22,26 

30,53 


28,13 

27,88 


31,46 

2012 


23,67 

30,54 


27,26 

28,36 


31,88 

2013 


22,27 

30,40 


26,40 

28,47 


32,00 

2014 


23,76 

30,27 


26,14 

28,69 


31,98 

2015 


23,33 

29,37 


25,24 

28,47 


31,21 

Kaynak: Dünya Bankası, Dünya Kalkınma Göstergeleri (WDI) 

 

Türkiye  ve  çeşitli  ülke  gruplarında  ihracatın  GSYİH  içindeki  payı  Tablo  1’de  verilmiştir. 



Tabloya  göre  1960’lı  yıllarda  Türkiye’de  ihracatın  GSYİH  içindeki  payı  yaklaşık  %100  artmasına 

karşılık  tüm  gurupların  gerisinde  kalmakta,  1970’li  yıllarda  ivmesini  kaybetmekte,  nihayet  1980 

sonrası  dönemde  serbest  dış  ticaretle  birlikte  ciddi  bir  artış  sağlayarak,  üst  orta  gelir  gurubundaki 

ülkelere  yaklaşmıştır.  1990  sonrası  bu  ivmeyi  koruyan  Türkiye,  1994  ve  1999  krizlerinin  etkileri 

dışında  ihracatının  payını  sürekli  artırmıştır.  1994  yılında  tüm  gurubun  paylarını  yakalarken,  2001 

yılında  yüksek  gelirli  ülkelerden  bile  daha  yüksek  bir  paya  ulaşmıştır.  Tüm  guruplar,  ihracatlarının 

GSYİH  içindeki  payını  -2008  krizinin  etkilerinin  görüldüğü-  2009  yılına  kadar  arttırmakta  iken; 

Türkiye’de ihracatın payı 2001’den 2005 yılına kadar sürekli düşmüş, 2010 yılına kadar da bir nevi 

durgunluğa  girmiştir.  2010  sonrası  Türkiye,  yeniden  toparlanmaya  çalışsa  da  örnek  alınan  tüm 

gurupların gerisinde kalmaktadır. Dolayısıyla Türkiye, küresel pastadan daha fazla pay alabilmek için 

önümüzdeki dönemlerde ihracatını arttırmak zorundadır. İhracattaki artışın kaynağını inceleyen birçok 

çalışma, artışın yoğun ve yaygın marjlar vasıtası ile gerçekleştiğini, yani ülkelerin ya mevcut ülke ve 

ürün  yelpazesini  korurken,  ihracat  hacimlerini  arttırdığı  veya  ülke  ve  ürün  çeşitliği  vasıtasıyla  yeni 

ürünleri eski veya yeni ülke pazarlarına satarak ihracatını artırdığı sonuçlarına ulaşmaktadırlar (Ekmen 

ve  Erlat,2013:  37-38;  Amiti  ve  Freund;  2010:  40).  Bu  durumda  hem  ülke  hem  de  ürün  bakımından 

ihracat  çeşitliliği,  tüm  dünya  ülkeleri  için  önem  arz  ettiği  gibi  Türkiye  için  de  üzerinde  durulması 

gereken önemli konulardan biri haline gelmektedir. 

3. Ürün Çeşitliliğinin Seyrinin Ölçümü ve Çeşitlilikte Gelişmeler 

Çeşitlemeyi 

ölçmek 

için 


kullanılan 

endekslerin 

çoğu 

çeşitlemeden 



ziyade 

uzmanlaşmayı/yoğunlaşmayı  ölçmek  için  geliştirilmiş  endeksler  olmakla  birlikte  bu  endeksler  ile 

hesaplanan sonuçlar hem uzmanlaşma/yoğunlaşmayı hem de tersten bakılınca çeşitlemeyi ifade etmek 

için  kullanılmaktadır.  Bu  endeksler  hesaplanırken  kullanılacak  verilerin  ortak  bir  sistemi  içermesi 

açısından  Uluslararası  Standart  Ticaret  Sınıflandırması  (SITC)  gibi  kabul  görmüş  verilerle 

hesaplanması gerekmekte ve birçok çalışmada da buna riayet edilmektedir (Türkmen, 2018: 17). 

Al-Marhubi (2000) ve UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı) (2005), 

normalize edilmiş Hirschman endeksi olarak anılan ve çoğu çalışmada direkt Herfindahl-Hirschman 

endeksi  ya  da  normalize  edilmiş  Herfindahl-Hirschman  endeksi  olarak  anılan  bir  endeksi 

kullanmışlardır. Endeks formülü aşağıdaki şekildedir: 

𝐻𝐻𝐼

𝑁

=



√∑

(

𝑋



𝑖

𝑋

)



2

 

𝑛



𝑖=1

− √


1

𝑛

1 − √



1

𝑛

 



Endeks değeri 0 ile 1 arasında değerler almaktadır. 0’a yaklaştıkça çeşitlemeyi göstermekte ve 

ihraç paylarının homojen dağılıma yakınsadığını; 1’e yaklaştıkça ülkenin az sayıda malın ihracatında 

yoğunlaştığını ifade etmektedir (UNCTAD,2005: 405 ve 414). 

Türkiye’nin ihracatta ürün çeşitlemesinde nerede olduğunu görmek için önce Türkiye’nin içinde 

bulunduğu  veya  hedefinde  olan  ülke  gurupları  ile  karşılıklı  durumunun  nasıl  seyrettiğinin 

bilinmesinden  fayda  bulunmaktadır.  Bu  durumun  daha  iyi  gözlenebilmesi  açısından  ilk  etapta 

yukarıdaki  formül  kullanılarak  oluşturulan  Tablo  2’deki  gelişimin  izlenmesi  yararlı  olacaktır. 

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından SITC revizyon 3’e göre 3 

basamaklı  mal  gurupları  ile  normalize  edilmiş  HHI  indeksi  kullanılarak  hesaplanan  yoğunlaşma 

katsayıları  bu  tabloda  yer almaktadır.  Buna  göre Tablo  2’de  yer alan  değerler, küçüldükçe  ihracatta 

ürün çeşitlemesini, değerler büyüdükçe ihracatta ürün yoğunlaşmasına göstermektedir. 


THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

29  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

Tablo 2. Türkiye ve Çeşitli Ülke Guruplarında HHI Ürün Yoğunlaşma Katsayıları 

Yıllar 


Türkiye 

Dünya 


Üst Orta Gelir 

gurubu Ülkeler 

Yüksek 

Gelirli 


Ülkeler 

Seçilmiş petrol 

ihracatçıları 

Endüstrileşmiş 

ekonomiler 

(UNIDO) 


OECD 

1995 


0,111 

0,052 


0,084 

0,055 


0,461 

0,056 


0,055 

1996 


0,107 

0,055 


0,097 

0,056 


0,484 

0,057 


0,056 

1997 


0,102 

0,057 


0,088 

0,059 


0,471 

0,060 


0,059 

1998 


0,107 

0,055 


0,068 

0,060 


0,416 

0,061 


0,062 

1999 


0,102 

0,062 


0,090 

0,065 


0,487 

0,066 


0,066 

2000 


0,098 

0,074 


0,122 

0,073 


0,549 

0,074 


0,072 

2001 


0,091 

0,068 


0,106 

0,069 


0,517 

0,070 


0,069 

2002 


0,097 

0,068 


0,107 

0,070 


0,515 

0,071 


0,070 

2003 


0,095 

0,068 


0,109 

0,070 


0,528 

0,071 


0,070 

2004 


0,096 

0,070 


0,119 

0,070 


0,537 

0,070 


0,069 

2005 


0,091 

0,076 


0,137 

0,071 


0,567 

0,071 


0,067 

2006 


0,091 

0,079 


0,141 

0,072 


0,578 

0,071 


0,066 

2007 


0,090 

0,077 


0,137 

0,071 


0,564 

0,070 


0,065 

2008 


0,098 

0,086 


0,155 

0,075 


0,586 

0,074 


0,064 

2009 


0,083 

0,074 


0,126 

0,070 


0,532 

0,071 


0,064 

2010 


0,074 

0,077 


0,127 

0,071 


0,539 

0,073 


0,064 

2011 


0,074 

0,083 


0,133 

0,075 


0,551 

0,074 


0,062 

2012 


0,092 

0,087 


0,137 

0,079 


0,545 

0,078 


0,066 

2013 


0,069 

0,084 


0,124 

0,079 


0,531 

0,079 


0,066 

2014 


0,069 

0,078 


0,111 

0,076 


0,509 

0,076 


0,065 

2015 


0,073 

0,064 


0,082 

0,069 


0,403 

0,071 


0,066 

Kaynak: UNCTAD, UNCTADSTAT 

Tablo  incelendiğinde  petrol  ihracatçısı  ülkelerin  çok  yüksek  bir  yoğunlaşma  katsayısı  olduğu 

görülmekte ve bu katsayının yıllar itibariyle düşmediği de dikkat çekmektedir. Bu durum literatürde 

Hollanda  Hastalığı  olarak  bilinen  olguya  işaret  etmekte  (Özdemir  vd.,  2018)  ve  buna  bağlı  olarak 

doğal  kaynak  zenginliği  ile  yoğunlaşma  arasındaki  pozitif  ilişkiyi  destekler  nitelikte  bir  veri  ortaya 

koymaktadır. UNCTAD verilerine göre Türkiye’de ihracatın ürün yoğunlaşması, 1995 yılında petrol 

ihracatçısı ülke gurubu dışındaki diğer tüm guruplardan yüksek değerlere sahiptir. Yıllar geçtikçe bu 

yoğunlaşma  eğiliminin  azaldığı,  yani  çeşitlemenin  sağlandığı  ve  bunun  da  Tablo  2’de  yer  alan  tüm 

ülke guruplarından daha hızlı gerçekleştiği görülmektedir. 2015 yılına gelindiğinde Türkiye’nin ürün 

çeşitlemesi,  içinde  bulunduğu  üst  orta  gelir  gurubundan  daha  iyi  bir  noktada  olduğu;  yüksek  gelirli 

ülke  gurubu,  OECD  ve  sanayileşmiş  ülke  gurubuna  oldukça  yakınlaştığı  görülmektedir. 

Karşılaştırmalı olarak tespit edilen Türkiye’nin ihracatta ürün çeşitlemesi konusundaki bu başarısının, 

ihracatına da olumlu katkılar sağlayabileceği önem arz etmektedir. 

Türkiye’de  ürün  çeşitlemesi,  öncelikle  literatürdeki  çalışmalarda  sıklıkla  kullanılan  Mutlak 

Theil endeksi ve normalize edilmiş HHI endeksi ile seyri ile incelenmiş olup, bunlar TÜİK’den alınan 

SITC  revizyon  3,  üç  basamaklı  mal  gurubu  verileri  ile  hesaplanmıştır.  Şekil  1’de  Türkiye’de 

yoğunlaşma katsayılarının durumu, hem HHI endeksi hem de Theil endeksine göre benzer bir eğilim 

göstermektedir.  Şeklin  sol yanında  kalan  dikey  eksen  Theil  endeks  değerlerini  ve  sağ  yanında  kalan 

dikey  eksen  ise  HHI  endeks  değerlerini  göstermektedir.  Her  iki  yoğunlaşma  endeksi  de  Türkiye’de 

1980-2016  döneminde  ürün  yoğunlaşmasının  giderek  azaldığını,  yani  ihracatta  ürün  çeşitlemesinin 

sağlandığına  dair  bir  eğilimi  göstermektedir.  Diğer  taraftan  her  iki  endekste  de  görülen  çeşitli 

dalgalanmalar  olmakla  birlikte  2013  sonrasında  ihracatta  ürün  yoğunlaşmasına  doğru  bir  eğilimin 

ortaya çıkmaya başladığı söylenebilir. 

Literatürdeki  ayrımlar  dikkate  alındığında,  çeşitlemenin  yatay  ve  dikey  olarak  iki  farklı  yönü 

olduğu ve bunlardan yatay çeşitlemenin aynı sektörde ihraç edilen mal çeşitliliğini artırmak olduğu, 

dikey çeşitlemenin ise sektörel değişimi ve ilerlemeyi ifade ettiği bilinmektedir. Bu iki farklı açıdan 

Türkiye’nin ihracattaki ürün çeşitliliğinin seyri de Şekil 2 ve Şekil 3’de yer almaktadır. 


THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

30  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

Şekil 1. 1980-2016 Türkiye HHI ve Theil Yoğunlaşma Endeksleri

 

  



Kaynak: TÜİK’den alınan verilerle hesaplanan endeksler yardımıyla hazırlanmıştır. 

 

Şekil 2. Türkiye’de SITC Revizyon 3’e Göre 3 Basamaklı Mal Gurubunda İhraç Edilen Ürün Sayısı 

  

Kaynak: TÜİK’den alınan veriler yardımıyla hazırlanmıştır. 

 

Şekil  2’de  Türkiye’nin  ihraç  ettiği  ürün  sayısı,  SITC  revizyon  üçe  göre  üç  basamaklı  mal 



gurubu  itibariyle  yatay  çeşitleme  göstergesi  olarak  alınmaktadır.  Al-Marhubi  (2000),  Herzer  ve 

Nowak-Lehmann  (2006),  Değer  (2010),  Kenji  ve  Alemu  (2009)  çalışmalarındaki  gibi  ürün  sayıları 

hesaplanırken,  100.000  doları  aşan  ya  da  toplam  ihracat  içinde  %  0,3’ten  büyük  paya  sahip  mallar 

dikkate alınmıştır. Şekil 2’de Türkiye’nin yatay ihracat çeşitlemesinde sürekli artış olmasına rağmen, 

bu artışın 1980’den 2016 yılına geldikçe azalan seyirde olduğu görülmektedir. Şekilde özellikle 2006-

2016  dönemindeki  durgunluk  dikkat  çekmekte,  fakat  bu  kısım  yatay  çeşitlemenin  durduğunu 

göstermekten ziyade, 3 basamaklı sınıflandırma için yeterli mal sayısına ulaşıldığını ifade etmektedir. 

Dolayısıyla  daha  alt  basamaklı  mal  sayısı  ile  yapılan  ölçümlerde,  diğer  yıllardan  daha  az  olmak 

kaydıyla bu dönemde de ürün sayısındaki artışın gözlemlenmesi söz konusu olabilecektir. 

Dikey çeşitleme göstergesi olarak kabul edilen imalat sanayi ihracatının toplam ihracat içindeki 

payı Şekil 3’de verilmektedir. Türkiye’de ihracatın dikey çeşitlemesi 1980’den 2004’e kadar ciddi bir 

artış göstermekle beraber 2004 sonrasında durgunluğa girmiştir. Fakat 1980’lerde % 20’lerde seyreden 

bu  pay,  2004  ve  sonrası  dönemde  %  80’in  üstündedir.  Bu  bağlamda  dikey  çeşitleme  ile  tarımsal 

ihracattan sanayi malı ihracatına dönüşüm olarak kastedilen olgunun Türkiye açısından başarıldığına 

işaret  ettiğini  söylemek  mümkündür.  Ayrıca  durgunluğa  geçişin  altındaki  sebep  olarak  da,  dünyada 

giderek  artan  hizmet  sektörü  ve  hizmet  ticareti  yükselişinin  Türkiye’ye  yansıması  olduğu  da 

düşünülebilir. 

ısı


Ür

ün 


Sa

yısı


 

Th

eil



 

H

HI



 


Yüklə 8,12 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   78




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin