"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 14
- THE ROLE OF OIL PRICE IN EXCHANGE RATE MOVEMENTS: EVIDENCE FROM THE OIL-EXPORTING COUNTRIES OF THE FORMER SOVIET UNION
- Key word
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 15
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 16
- THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 17
|
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 13 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Regionda daimi iş yerləri ilə daha az təmin olunma isə fəaliyyəti bərpa edilmiş müəssisələrin (0,7%) payına düşür (Şəkil 1).
Azərbaycan Respublikasında olduğu kimi, Böyük Qafqaz regionunda da kənd təsərrüfatı sahəsində əhalinin işlə təminatı bir qədər fərqlidir. Belə ki, tədqiqat regionunda kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan müəssisələrdə 190 yeni iş yeri açılmışdır. Respublika üzrə bu göstərici 19,1% təşkil edir ki, onunda əsas hissəsi, yəni 63,7%-i təkcə Bakı şəhərinin payına düşür. Lakin kənd təsərrüfatının inkişafı əsas etibarilə bölgələrdə yaradılmalıdır ki, bu da yalnız emal müəssisələrini əhatə etməməlidir. Emal müəssisələri ilə yanaşı, kəndli və fermer-təsərrüfatları sahəsində çalışan işçilərin sayı artırılmalı, onlara ayrılan kreditlər artırılmalı və uzunmüddətli olmalıdır. Yalnız bu halda yeni yaradılan iş yerlərinin səmərəli fəaliyyətindən və gələcək perspektivlərindən danışmaq olar. Hazırda Quba-Xaçmaz iqtisadi-coğrafi rayonunda 36, Dağlıq Şirvanda 20, Şəki-Zaqatalada isə 13 kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan sahələrdə yeni iş yerləri açılmışdır ki, bu da kənd təsərrüfatı regionları üçün olduqca aşağı göstəricidir. Aparılan tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, kənd təsərrüfatında çalışanların sayı digər təsərrüfat sahələrinə nisbətən üstün olsa da, yeni açılmış müəssisələrdə kənd təsərrüfatı təyinatlı iş yerlərinin sayı çox aşağıdır. Buna baxmayaraq aqrar sektorda həyata keçirilən islahatlar nəticəsində yaradılmış yeni iş yerləri kənd əhalisinin maddi rifahı və sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasında xüsusi rol oynamışdır.
1.
Azərbaycanın regionlar, 2015. ARDSK, Bakı: 9 №-li kiçik müəssisə, 2015, 834 s. 2.
Abbasov T. Aqrar bazarda tələb və təklifin mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsi // Naxçıvan Dövlət Universitetinin Elmi əsərləri, Naxçıvan: Qeyrət, 2015, № 2, s. 175-180. 3. Budaqov B.Ə. Azərbaycanda regional inkişafın əsas coğrafi problemlərinə dair // Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyətinin əsərləri. IX cild, Bakı: 2004, 15-19 s. 4.
Cəfərova F.M. Böyük Qafqaz regionunda aqrar sənaye müəssisələrinin inkişaf etdirilməsi yolları // Azərbaycan Regionlarının coğrafi problemləri elmi-praktik konfrans. Bakı: 2016, s. 126-128. 5. Eminov Z.N. Azərbaycanın əhalisi. Bakı: Çıraq, 2005, 560 s. 6.
Həsənova A.S. Aqrar islahatlar və sosial-iqtisadi inkişaf. Bakı: Qanun, 2007, 128 s. 7. Məmmədov X.N. Azərbaycan Respublikasında məşğulluq sahəsində bəzi problemlər // Bakı Biznes Universitetinin “Audit” jurnalı, №2. Bakı: 2010, s. 73-77.
17,3 0,7 69,3 yeni yaradılmış mövcud fəaliyyəti bərpa edilmiş fiziki şəxslərdə THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 14 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan POST -SOVYET PETROL İHRAÇ EDEN ÜLKELERDE PETROL FİYATLARININ DÖVÜZ KURU HARAKETLERİ ÜZERİNDE ETKİSİ Doç.Dr.Elçin Süleymanov Bakü Mühendislik Universitesi Azerbaycan elsuleymanov@beu.edu.az Prof.Dr.Cihan Bulut Canada Doç.Dr.Fahri Hasanov King Abdullah Petroleum Studies and Research Center, Saudi Arabia THE ROLE OF OIL PRICE IN EXCHANGE RATE MOVEMENTS: EVIDENCE FROM THE OIL-EXPORTING COUNTRIES OF THE FORMER SOVIET UNION ABSTRACT Undoubtedly, oil price plays a great role in the macroeconomic performance of the oil-exporting developing countries. In this regard, exchange rate is one of the key macroeconomic indicators of these countries to investigate in the backdrop of oil price dynamics. The aim of our study is to examine the impact of the oil price on the exchange rate of oil-exporting countries of the former Soviet Union: Azerbaijan, Kazakhstan and Russia and to make policy suggestions based on the obtained findings. We apply co-integration and error correction method to the about two decades’ data of the exchange rate, oil price, net foreign assets and Balassa- Samuelson effect of these selected countries. We try to answer the research questions of: (a) Is there a long-run relationship between the oil price and exchange rate; (b) Whether oil price dynamics influences the exchange rate fluctuations in the short-run; (c) What is the magnitude of speed of adjustment from the short-run fluctuations towards long-run equilibrium path. Our preliminary results show that oil price is one of the drives of exchange rate of movements in the countries, which is consistent with theoretical predictions and prior studies. Results of the study are helpful in understanding exchange rate movements in the selected countries and therefore, have useful policy implications especially for the recent period of oil price slowdown in world markets and exchange rates devaluations in the mentioned countries.
Şüphesiz, petrol fiyatı gelişmekte olan petrol ihracatçı ülkelerin makroekonomik performansında büyük rol oynamaktadır. Bu bağlamda, döviz kuru, petrol fiyat dinamikleri temelinde bu ülkelerin araştırması gereken temel makroekonomik göstergelerden biridir. Çalışmamızın amacı, petrol fiyatının eski Sovyetler Birliği'nin petrol ihraç eden ülkelerinin döviz kuru üzerindeki etkisini incelemektir: Azerbaycan, Kazakistan ve Rusya ve elde edilen bulgulara dayanarak politika önerileri verilmiştir. Yirmi yıl boyunca, bu seçilmiş ülkelerin döviz kuru, petrol fiyatı, net yabancı varlıkları ve Balassa-Samuelson etkisine ilişkin yirmi yıllık verilere eş bütünleşme ve hata düzeltme yöntemini uygulanarak hesaplanılmıştır.. Araştirmada şu sorularına cevap vermeye çalışılmıştir: (a) Petrol fiyatı ile döviz kuru arasında uzun vadeli bir ilişki var mı? (b) Petrol fiyat dinamiğinin kısa vadede döviz kuru dalgalanmalarını etkileyip etkilemediği; (c) Kısa süreli dalgalanmalardan uzun dönemli denge yoluna doğru ayarlanma hızının büyüklüğü nedir? İlk sonuçlarımız, petrol fiyatının, ülkelerdeki teorik tahminler ve önceki çalışmalarla tutarlı olan döviz kuru hareketlerinin sürücülerinden biri olduğunu göstermektedir. Çalışmanın sonuçları, seçilen ülkelerdeki döviz kuru hareketlerinin anlaşılmasında yardımcı olmaktadır ve bu nedenle, özellikle son dönemde dünya piyasalarındaki petrol fiyatlarındaki yavaşlama ve söz konusu ülkelerdeki döviz kuru devalüasyonları açısından yararlı politika etkilerine sahiptir.
1 Giriş Post Sovyet petrol ihracatçısı ülkeler Rusya Kazakistan ve Azerbaycan SSCB nin dağılması sonrası kendine özğü ekonomik yapı oluşturmağa başlamışlardır. Piyasa ekonomisine geçiş sürecinde diğer ittifak ülkelerinden farklı olarak bu üç ülke bir çok geçit süreci sıkıntısını petrol ihrac gelirleriyle rahatlıkla çözmişlerdir.Özellikle Kazakistan ve Azerbaycan 70 yıl gelirlerinden mahrum kaldıkları doğal kaynak kazanclarını kendi ekonomileri için kullanmaya başlamıştır.Her üç ülke THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 15 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan özellikle 2000 sonrası artan petrol ihrac gelirlerinin bir kısmını gelecek nesiller için biriktirmeye ve diğer kısmıylaysa altyapı kalkınma ve sosyal yönümlü bir çok problemi çözmeyle yanaşı kendi paralarının yabancı paralara kurunun korunmasına harcamışlardır. Petrol gelirleri bu ilkelerin makroekonomik performansı üzerinde belli bir etkiye sahiptir . Merkezi Bankların döviz rezervinin hızla artması bu ülkelerin parasının sürekli değer kazanmasına getirib çıkarmıştı.Fakat bu rahatlama 2014 sonlarında dünya piyasasında petrol fiyatının hızlı düşüşünden sonra tehlükeye girmiştir.İki yıllık fiyat düşüşü sürecinde her üç ülke ilk başlarda kendi para birimini korumak için Merkezi Bank rezervlerini kullanmış ve bu sürecin bu rezervlerin yüzde 40 lara kadarlık erimeye götürdüyü görülünce develvasyonlara gedilmiştir. Literaturda Hollanda Hastalığı adlandırılan "Kaynak Laneti" her ülke için kaçınılmaz olmuştur. Her üç ülkenin de ihrac yapılarının büyük kısmının petrol ürünlerinin olmasının tehtit olduğu ortaya çıkınca devalvasyon sonrası ihrac yapısının çeşitlendirilmesi politikalarına gidilmişdir. Bu çalışmanın amacı, reel döviz kuru reel petrol fiyatı etkisini araştırmaktır. Bu çalışmayı yaparak aşağıdaki araştırma soruya cevap aranmıştır. Petrol fiyatının reel döviz kurunun dengede olmasında herhangi bir rol oynar mı? Böylece, Hollandalı Hastalığı ve teorik çerçeveye dayalı ampirik çalışmalar, özellikle Cihan-Parvar ve Mohammadi (2008), Koranchelian yukarıda bahsedilen aşağıdaki (2005), Zalduendo (2006), Habib ve (2007) Kalamova, Oomes ve (2007) Kalcheva, Korhonen ve Juurikkala(2009) ve Hasanov (2010) reel döviz kuru reel petrol fiyatı etkisini analiz eden çalışmalardır. Araştırmaların çokunda petrol fiyatı ve reel döviz kuru arasında istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif bir ilişki olduğu ortaya çıkarmışlardır. Çalışmada uygun teorik ve ampirik literatür gözden geçirilmiş metodoloji ve veri bölümü ekonometrik yöntem ve gerekli veriler tanımlamıştır.Ülkelerin dış ticaret işlemlerinde mal ve hizmet değişimini sağlayacak döviz kurları arz ve talepteki gelişmelere göre farklı seviyelerde dengeye gelmektedir. Ancak ülkeler arasındaki enflasyon farklılığı, faiz farklılığı, gelir seviyesinin değişikliği ve devlet müdahaleleri gibi faktörler de döviz kurları üzerinde belirleyici olmaktadır (Madura, 1992). Nominal döviz kuru, hem ülkeler arasındaki sermaye hareketlerini, aynı zamanda ülkelerin dış ticaret hacmini belirleyen önemli bir fonksyon taşımaktadır.
Reel döviz kuru ise ülke ekonomisi ile ilgili daha gerçekçi ve anlamlı bir data ve bilgi içermektedir. Ülkelerin ekonomik değerlendirilmesi yapılarken sadece reel döviz kuru dikkata alınarak değerlendirme yapmak yeterli degildir. Bunun için aynı zamanda ülke ekonomisinin temel dinamikleri göz önünde bulundurularak reel döviz kurunun hesaplanması ve realleşen döviz kurunun denge düzeyinden ne kadar farklı olduğu da ölçülmelidir. Kurlar kısa dönemde beklentilere dayalı olarak değişmektedir. Diğer faktörler daha çok uzun dönemde etkili olmaktadır.
Döviz kurunda gözlemlenen sapmaların orta ve uzun dönemde düşük oranlı ekonomik büyümeye yol açtığı ve sürekli olarak değer kazanan reel döviz kurunun mali krizlere neden olduğu konusunda literatürde genel bir kanı bulunmaktadır. Geleneksel denge döviz kuru modellerinin ilkini bugünden yaklaşık doksan yıl önce formüle edilen satın alma gücü paritesi (purchasing power parity, PPP) oluşturmaktadır. PPP, esas olarak, her bir malın her bir ülkede aynı para birimi cinsinden tek bir fiyat üzerinden satılması esasına dayanmaktadır(Alper,2010). Geleneksel modeller PPP ile yetinmemiş, son otuz beş yıla kadar geçen zaman sürecinde bu kapsamda bir çok model geliştirilmiştir. Bu modellerden biri ülkeler arasındaki verimlilik farklarını dikkata alan Balassa-Samuelson modeli, ticari olmayan emtaa üreten sektöre nazaran ticari ürün üreten sektörün daha da verimli olması nedeniyle, PPP’den strukturel ve kalıcı sapmalar olabileceğini ileri sürmektedir. PPP’nin ardından uluslararası ekonominin ikinci temel yapı taşı sayılan kapsanmamış faiz oranı paritesi, nominal döviz kurundaki beklenen değişimin, nominal faiz oranlarının iki ülke arasındaki farkı kadar olması zaruretini ifade etmektedir. Günümüzün modern ekonometrik yöntemleri de dahil olmakla kaydıyla, Balassa-Samuelson modeli haricindeki reel değişkenleri göz ardı eden modellerin geçerliliğine yönelik güçlü kanıtlar elde edilememiştir. Modern denge döviz kuru modelleri, temel tarazılık döviz kuru (fundamental equilibrium exchange rate) ve davranışsal denge döviz kuru (behavioural equilibrium exchange rate) modelleri olarak son otuz beş yıllık zaman diliminde önümüze çıkmaktadır. Orta dönemli bir model olan FEER modelinde, cari işlemler ile reel değişkenler arasındaki denge ilişkisi tahmin edilmekte ve döviz kuru dengesizliği reel döviz kuru ile cari işlemler hesabını dengeye ulaştıran reel döviz kuru arasındaki fark yardımıyla elde edilmektedir. FEER modelinden farklı olarak uzun dönemli bir model olan BEER modelinde ise, reel değişkenler ile denge reel döviz kuru arasında yapısal ilişki tahmin edilmekte ve reel döviz kuru ile denge reel döviz kuru karşılaştırılarak döviz kuru dengesizliği hesaplanmaktadır(Alper,2010) . Kısa
dönemdeki etkilerin yönünü tam olarak belirlemek zor olmaktadır. Uzun dönemde ise bu gelişmelerin THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 16 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan yönünü ve etkisini anlamak BEER z daha kolay olmaktadır. Mesela, uzun dönemde döviz kuru ulusal fiyat seviyesi ile aynı yönde artarken, kısa vade de bu ilişki bozularak sapmalar gösterebilmektedir. Bu etkiler nedeniyle ülke parasının değerinde oluşan hareketliliğin geçici mi, yoksa devamlı mı olduğunu belirlemek BEER yönteminde zor olmaktadır. Herhangi bir ülkenin belli bir dönemde dış ekonomik ve malî ilişkilerinin genel durumu ödemeler bilânçosu ile gözlemlenebilmektedir. Dış ekonomik ilişki- ler kesiminde mal, hizmet ve sermaye hareketleri ele alınmaktadır. Mal ve hizmet hareketleri, genellik- le ithalat, ihracat, görünmeyen kalemler, işçi dövizi havaleleri ve navlun gibi değişkenlerle ilgilidir. Sermaye hareketleri ise, doğrudan yabancı sermaye yatırımları, portföy yatırımları, krediler, bağış ve yardımlar ile diğer fon hareketlerinden oluşmaktadır. Dış ekonomik kesim, ekonominin uluslararası re- kabet gücünün de yansıdığı kesimdir. Dış kesimin yapısı ve ilişkileri ekonominin dış dengesini oluş- turmaktadır. Birçok gelişmekte olan ülkede uluslar arası sermaye akımları ve enflasyon farkları nede- niyle belirlenen döviz kurlarının nominal ve reel değerleri arasındaki ilişki iyice karmaşıklaşmıştır. Bu karmaşık ortamda genelde yerli paraların yabancı paralar karşısındaki değerleri fazlalaşarak ticari faaliyetleri olumsuz etkilemektedir. Bu olumsuzluğun giderilmesi için yerli paraların yabancı paralar karşısında devalüe edilmesi gerekmektedir. Golfajn ve Valdes gibi birçok araştırmacının yaptığı uygulamalı çalışmalarda da ücret ve fiyatlardaki yapışkanlık gibi nedenlerle aşırı değerlenmiş yerli paraların denge değeri için bu uyarlamayı hızlandıracak nominal devalüasyonlara gereksinim olmaktadır (Ghei, Hinkle, 1999). Üretimdeki artışla beraber ülkedeki maliyet avantajı ile de dış ticarette rekabetçi üstünlük sağlamaktır(Edwards,1998).Buna göre bir devalüasyonun gerçekleştirilme- si ve başarısı şu iki şarta bağlı bulunmaktadır. 1) Devalüasyon öncesi yerli para gerçekten reel olarak aşırı değerli ise yapılan devalüasyon mevcut kurları denge noktasına getirecektir. 2) Gerçekleştirilen devalüasyon diğer makro talep yönetim politikaları ile desteklenmelidir(Ghei, E. Hinkle, 1999). Özellikle 1992–93 Batı Avrupa, 1994–95 Latin Amerika ve 1997–98 Güneydoğu Asya gelişmeleri ile bu çabaların önemi iyice artmıştır.Çünkü küreselleşen dünyada ekonomik değerlerin belirleyicisi olan kurların ne olacağı belli değildir. Bu noktada devletin kurları korumak için kısa vadeli faiz oranlarını arttırması, nakit akışını bozarak genel üretim seviyesi ve istihdam düzeyini düşürecektir. Hatta, Güney- doğu Asya ülkelerinde olduğu gibi MB’ları kurları sürdüremeyecek duruma bile gelebilmektedir. Eğer bu maliyetlerle beraber beklentiler hala giderilemezse devlet yeni bir devalüasyona gitmek durumunda kalacaktır. Bütün bu gelişmeler sürecinde ekonomide belli bir istikrar olmadığından makroekonomik büyüklükler olumsuzlaşmakta, beklentileri doğru çıkan spekülatörler kazançlı çıkarken genel olarak toplum zararlı çıkmaktadır. Üretimi, istihdamı ve ihracatı arttırarak cari açığı kapatmada yararlı olan devalüasyon, eğer olması gerekenden daha fazla gerçekleştirilirse (overshoting) bu faydalarının yanında önemli bazı ekonomik olumsuzluklara da neden olabilir. Bu olumsuzluklarla döviz kurlarının aşırı değerlenmesi, ülke ekonomileri açısından zararlı olmaktadır(Corden .2001).Farklı döviz rejimle- rinde belirlenen kurlardaki gelişmeler, kısa ve uzun dönemde değişik faktörlerin etkisinde kalarak oluşmaktadır. Kısa dönem döviz kurları birçok değişken faktör tarafından etkilenmekte olup, bu faktörle-rin etki yönünü tam olarak kapsayan bir model geliştirmek oldukça zordur. Uzun dönemde ise bu gelişmelerin yönünün ve etkisinin ne olacağını BEERz daha iyi anlamak mümkün olmaktadır. Me- sela, uzun dönemde nominal döviz kuru ulusal fiyat seviyesi ile aynı yönde artarken kısa dönemde bu ilişki ba-zen bozularak reel döviz kuru uzun dönem meylinden sapmalar gösterebil-mektedir. Uzun dönem dengesinden sapmaların nedeni, kısa vadede varlık piyasası fiyatlarının bir özelliği iken, uzun vadede ticari dengesizlikleri gide-rici politikalar veya ticari şartlardaki orta vadede oluşan değişiklik- lerdir. Bu etkiler nedeniyle bir ülke parasının değerinde oluşan hareketin geçici mi yoksa devamlı mı olduğunu önceden (exante) belirlemek oldukça zordur. Ancak değişik araştırmalardan elde edilen de- lillerin gösterdikleri ortak sonuçlardan birisi de, kısa dönem kur hareketlerinin ticari dengeler üzerin- deki direkt etkisinin göreceli olarak daha küçük olduğu olmuştur. Denge döviz kurunun oluşumunda etkili olan faktörlerin neler olduğu ve kurların değer kazanıp-kaybetmesi ile ilgili açıklamalar daha önce yapılmıştı. Buna göre bir ülke parasının değerli veya değersiz olması göreceli bir kavramdır. Çünkü ülke para kurunun artıp/azalması, eskisine göre kendi değerindeki ve diğer ülke para kurları karşısındaki değişikliklerden kaynaklan-maktadır. Paranın kendi satın alma gücündeki değişiklik Tüketici Fiyat Endeksi gibi ölçülerle değerlendirilirken diğer ülke paraları karşısındaki deği-şiklik Satın Alma Gücü Paritesi ile değerlendirilmektedir. Kurların değer kazanmasının ve değer kaybetmesi- nin görece farklı avantajları ve dezavantajları vardır. Bu avantaj ve dezavantajlarlardaki gelişmeye göre kurlardaki gelişmeye karşı gerekli ekonomik önlemler alınmaktadır.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES Baku Engineering University 17 26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan Post Sovyet petrol ihraçatçısı ülkeleri olan Rusya Kazakistan ve Azerbaycan ekonomik gelişmelerini esas olarak petrol sektöründen bağımlı olduğu açıktır ve özellikle 2000 sonrası petrol gelirleri ile hızlı bir ekonomik kalkınmayı gerçekleştirdiler. Petrol çıkarma ve ihracat, dünya pazarlarında da artan petrol fiyatlarından kaynaklanan sürecde bu ülkelere petrol paralarının büyük girişi olmuştur. Bu petrol gelirleri her üç ülkenin makroekonomik performansı üzerinde belli bir etkiye sahiptir. Bu çalışmada petrol ihraç eden post Sovyet ülkelerinde petrol fiyat deyişmelerinin dövüz kuruna etkisi inçelenmiştir.
Bu çalışmanın temel sonucu her üç ülkede de petrol fiyatı uzun vadede reel efektif döviz kuru üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif bir etkiye sahip olduğu tüm belirtiler olmasıdır.
Gözlemlenen testler paralelinde Hollanda Hastalığı tüm belirtilerini kontrol etmek, sadece reel kur ve bu konuda gerçek petrol fiyatlarının etkisini tahmin bu ülke ekonomilerinde "kaynak laneti" olarak literaturda yer alan Hollanda Hastalığı belirtilerinin olduğu gözlemlenmiştir.
Çalışmanın sonuçları petrol gelirleri ve kur politikası yönetimi ile ilgili politika uygulama açısından politikacılar için yararlı olabilir.
Kaynak laneti teorisi, özellikle de Hollanda hastalığı, reel döviz kuru yükselmesiyle kaynak fiyatı arasında ilişki kurmaktadır. Corden (1984), Wijnbergen(1984), Buiter and Purvis (1982), Bruno and Sachs (1982), Enders and Herberg (1983), Edwards (1985) kimi bir çok araştırmacının çalışmasında bu cür ilişki ortaya konulmuştur. Bu teori kapsamında, ticari olmayan fiyatın ve genelde ise fiyat düzeyinin artmasını açıklayan üç yaklaşım vardır[Egert (2009), Algozina (2006)].Bunlardan ilki, ticari olmayan fiyatların, bu sektorden işçilerin çıxmasıyla alakalıdır. İkincisi, ticari sektörlerde verimliliğin artması ücretlerin artmasına neden oluyor ki, bu da ticari olmayan sektörde de ücretlerin yükselmesine götürmekte ve sonuçta ticari olmayan sektörlerde fiyatların yükselmesine neden olmaktadır. Üçüncüsü, ticari olmayan sektörlerde fiyatların artması, gelirliliyi ve ücretleri artırmakta ve buradaki vergi gelirleri ticari olmayan mallara yönelmekte ve bu mallara talebin gelir esnekliği pozitif olmaktadır.Öte yandan, Koranchelian (2005) Elcezair; Zalduendo (2006) Venezuela; Issa et al. (2006) Kanada; Korhonen ve Juurikkala (2009) dokuz OPEC ülkesinde; Jahan-Parvar ve Mohammadi (2008) on dört petrol ihracatçı ülke örneklerinde petrol fiyatları ile reel döviz kuru arasında pozitiv ilişki bulmuşlardır. Petrol gelirlerin harcanma mekanizmasına dikkat edersek görürüz ki, kamu harcamaları daha çok ticari olmayan alanlara yönelmişdir. Bunun da sonucunda, bu alanda fiyatların yükselmesine ve yüksek enfilasyona neden olmuştur. Bunun beraberinde ise, petrol gelirleri yerel para birimine çevrilmesiyle, yabancı paranın artmasına neden olarak nominal kurun yükselmesine getirmiştir. Böylece, hem fiyatların yükselmesiyle, hem de nominal kurun artmasıyla reel döviz kuru yükselmektedir. Böyle bir araştırmanın teorik kaynağı kaynak laneti teorilerinden olan “Hollanda Hastalığı” teorisinden gelmektedir.Corden(1982) ve Corden ve Nearly (1984) çalışmalarına göre, bu teorireel döviz kurunun ekzogen olaraq petrol fiyatlarının yükselmesi veya kaynak ihracının ciddi artması sonucu,diğer sektörlerden sermaye ve işgücü akışına, özellikle tarım ve imalat yönlü ihracatın azalması ve ticari olmayan malların masraflarının artmasına neden olmaktadır. Hollanda hastalığı`nın bazı yönleri Buiter ve Purvis (1982), Wijnbergen (1984), Bruno ve Sachs (1982), Enders ve Herberg (1983), Edwards (1985) ve diğerleri tarafından geliştirilmiştir.Habib ve Kalamova (2007), üç petrol ihracatçı ülkeNorveç, Suudi Arabistan (1980-2006 yılları) ve Rusya (1995-2006 yılları) örnkelrinde petrol fiyatlarınınreel döviz kuru özerinde baskı olup-olmadığını belirlemiştir. Burada Rusya örneğinde reel petrol fiyatlarıyla reel döviz kuru arasında uzun dönem pozitif ilişki ortaya çıkmış, fakat Norveç ve Suusi Arabistan örneklerinde hiçbir bulguya rastlanmamıştır. Kalcheva and Oomes (2007), 1997-2005 yıllarında petrol ihracatçı ülkelerde, reel döviz kuru yükselmesi, imalat sanayisinin yavaşlaması, hizmet sektörünün artması, yüksek ücretler gibi Hollanda hastalığı göstergelirini test etmiştir.Rusya örneğinde tüm göstegeler üzre, petrol fiyatlarının reel döviz kuru üzerinde uzun dönem istatistik önemli ve pozitiv ilişki bulunmuştur. Korhonen and Juurikkala (2009), 1975-2005 yılları OPEC ülkelerinde,denge reel döviz kurunun belirleyici faktörlerini araştırmış ve petrol fiyatlarının bu petrol ihracatçı ülkelerde döviz kuru üzerinde açık ve istatiksel önemli pozitiv etkisi vardır. Şöyle ki, reel döviz kurunun petrol fiyatlarına esnekliği 0.4-05 arası olmuştur. Öte yandan, reel kişi başı GSYİH-nın reel döviz kuru üzerinde etkisinin olmadığı görülmüştür. Jahan-Parvar and Mohammadi (2008), 1970-2007 yılları on dört petrol ihracatçı ülke örneğinin hepsinde, reel petrol fiyatları ile reel döviz kuru arasında, Hollanda hastalığını destekler nitelikde ciddi ilişki olduğunu saptamıştır. Hasanov, (2010) Azerbaycan manatın reel döviz kuru reel petrol fiyatı etkisini analizini yapmıştır.
|