"İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir". "Biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik"

14.8

 

13.9

 

12.4

 

11

 

9

 

7

 

6.7

 

5.6  6.1

 

5.5

 

5

 

5.1

 

5.4

 

5.3

 

6.2

 

5.6

 

5.63

 

SƏNAYE 

KƏND TƏSƏRRÜFATI 

TİKİNTİ

NƏQLİYYAT 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

153  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

Azərbaycanda  rəsmi  olaraq  2015-2016  cı  illərdə  də  kənd  təsərrufati  məhsullarının  idxalında 

qadağa və məhdudiyyət yoxdur. Sadəcə il ərzində quş qripi (H5N8) xəstəliyinin yayılması ilə əlaqədar 

Turkiyə  və  İrandan  diri  quş  və  quşçuluq  məhsullarının  idxalına  müvəqqəti  olaraq  məhdudiyyətlər 

qoyulmuşdur.  Azərbaycan  Respublikasında  idxal-ixrac  əməliyyatlarının  Azərbaycan  Respublikası 

Prezidentinin 24 iyun 1997-ci il tarixli, 609 nömrəli Fərmanı və Nazirlər Kabinetinin 15 dekabr 2005-

ci il tarixli, 230 nömrəli qərarı ilə tənzimlənməkdədir. Bu qərara görə heyvanlar, baytarlıq təbabətində 

tətbiq olunan dərman, bioloji preparatlar və baytarlıq ləvazimatları, bitkilər, heyvan və bitki mənşəli 

xammal  idxal    zamanı  Azərbaycan  Respublikasının  gömrük  sərhədində  Dövlət  Baytarlıq  və  Dövlət 

Fitosanitar  Nəzarəti  xidmətlərinin  müvafiq  sənədi  tələb  edilir.  Bitkilərin  mühafizəsi  üçün  istifadə 

edilən  kimyəvi  vasitələr  idxal  edilirkən  isə  Azərbaycan  Respublikası  Kənd  Təsərrüfatı  Nazirliyinin, 

Baytarlıq təbabətində tətbiq edilən dərman, bioloji preparatlar isə Dövlət Baytarlıq Komitəsinin icazəsi 

ilə idxal olunur. 

Bundan başqa, ölkə prezidentinin tərəindən 11 aprel 2016-ci ildə imzalanan sərəncamı ilə Kənd 

Təsərrüfatı  Nazirliyinin  tabeliyində  “Ərzaq  məhsullarının  tədarükü  və  təchizatı”  Açıq  Səhmdar 

Cəmiyyətinin  yaradılması  qərarlaşdırıldı.Qeyd  olunmalıdır  ki,  bu  təşkilatın  yaradılması  qida 

sektorunun  rəqabətə,  kiçik  istehsalçılara,  kənd  təsərrüfatının,  kiçik  və  xırda  biznesin  inkişafına, 

səhmlərin  Bakı  Fond  Birjasında  kütləvi  təklifə  çıxardılması  ilə  kapital  bazarında  yeniliklərə,  dövlət 

büdcəsindən  birbaşa  maliyyələşmənin  azaldılmasına  səbəb  olacaq.   Eyni  zamanda,  “Ərzaq 

məhsullarının tədarükü və təchizatı” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti alınacaq  mal və məhsulların standartını 

da müəyyən edəcək ki, bu da  şübhəsiz ki, ixrac və idxal obyekti olan kənd təsərrüfatı məhsullarında 

keyfiyyətin yüksəldilməsinə gətirib çıxaracaq.  

2015-2016-cı illər Azərbaycanda gömrük sistemində fəaliyyətlərin təkmilləşdirilməsi ilə yadda 

qaldı. Xüsusən də idxal zamanı qarşılaşılan maneələr aradan qaldırıldı. Ümumi götürdükdə isə, qeyd 

olunmalıdır ki, ərzaq təhlükəsizliyi siyasəti Azərbaycan üçün əsas prioritetlərdəndir və kənd təsərrüfatı 

məhsulları  ilə  bağlı  idxal  siyasətində  əlavə  məhdudiyyətlər  qoyulmamaqdadır.  İdxalatçıların 

Azərbaycan  Respublikası  Gömrük  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  olunmuş  miqdarda  gömrük  rüsumu 

ödəyərək  ölkəyə  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  gətirməsində  hüquqi  olaraq  bir  problem  yoxdur.  Sadəcə 

icra  hakimiyyəti  orqanları  və  dövlət  büdcəsindən  maliyyələşən  təşkilatlar  tərəfindən  2018-ci  il  1 

yanvar  tarixinədək  Azərbaycanda  istehsal  olunan  malların  alınmasının  valyuta  ehtiyatlarının 

qorunması  məqsədi  ilə   idxal  mallarının  satın  alınması  müəyyən  müddətə  dayandırılıb. Məqsəd icra 

hakimiyyəti  orqanlarının  və  dövlət  büdcəsindən  maliyyələşən  təşkilatların  fəaliyyətində  səmərəliliyi 

artırmaq,  ölkədə  sahibkarlıq  fəaliyyətini  genişləndirmək,  habelə  biznes  və  investisiya  mühitinin 

əlverişliliyini və rəqabət qabiliyyətini daha da artırmaqdır. Məhdudiyyət dövlət zəmanəti ilə alınmış 

xarici  kreditlər,  xarici  qrantlar,  ölkənin  müdafiəsi  və  dövlət  təhlükəsizliyi  ehtiyacları  ilə  bağlı  idxal 

olunan malların dərman və tibb vasitələrinin satın alınmasına şamil edilmir,  

Qeyd  olunan  dövr  ərzində  əsas  diqqət  ölkənin  ixrac  potensialının  artırılmasına,  başqa  sözlə 

təşviqedici  ixrac  siyasətinin  izlənilməsinə  yönəldilmişdir.  Bu  çərçivədə  atılan  ən  böyük  addımlardan 

biri  1  mart  2016-cı  ildə  ölkə  prezidenti  tərəfindən  imzalanan  “Qeyri-neft  məhsullarının  ixracının 

təşviqi  ilə  bağlı  əlavə  tədbirlər  haqqında  Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  Fərmanı”  nəzərə 

alınmalıdır.  Bu  fərmanda  qeyri-neft  sektoru  məhsullarının  ixracının  2016-2020-ci  illərdə  təşviqi 

istiqamətində  əlavə  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  məqsədilə  Azərbaycan  Respublikası  ərazisində 

istehsal olunan və istehsal prosesində istifadə olunan yerli komponentlərin və ölkə ərazisində yaradılan 

qeyri-neft məhsullarının dəyərinin xüsusi çəkisindən, həmçinin də ixrac olunan məhsulların növündən 

asılı  olaraq,  Azərbaycan  Respublikasının  ərazisində  qeyri-neft  məhsullarının  ixracı  ilə  məşğul  olan 

şəxslərə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına ixrac təşviqinin ödənilməsi barədə qərar verilir. Fərmana 

əsasən  ödəniləcək  ixrac  təşviqinin  baza  məbləği  ixrac  əməliyyatlarına  görə  faktiki  ixrac  olunmuş 

malın ixrac gömrük bəyannaməsində nəzərdə tutulan gömrük dəyərinin 3%-ni təşkil edir. 

Azərbaycan  Respublikası  1997-ci  ildən  bəri  Ümumdünya  Ticarət  Təşkilatı  (ÜTT)  ilə  üvlük 

danışıqlarını davam etdirməsinə baxmayaraq hələ də bu təşkilata üzvlük haqqı əldə edə bilməmişdir. 

Əvvəlki  dövrlərdə  neft  istehsalı  və  ixracatına  əsaslanan  sürətli  iqtisadi  böyümə  tendensiyası  ÜTT-ə 

üzvlük və ticarət müqavilələrinin imzalanmasını ikinci plana keçirdiyini söyləmək olar. Bu baxımdan, 

ölkənin  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  ticarəti  ilə  bağlı  imzalanan  və  aktiv  olaraq  istifadə  olunan 

ticarət müqavilələrinin mövcud olmadığını qeyd etmək olar.  

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

154  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

3.Azərbaycanda kənd təsərrüfatına dəstək siyasəti 

2017-ci  il  ərzində  kənd  təsərrüfatında  institusional  potensialın,  kənd  təsərrüfatının  dövlət 

tənzimlənməsi  sisteminin  təkmilləşdirilməsi  istiqamətində  geniş  işlər  görüldü.  Ölkə  prezidentinin 

müvafiq fərmanı ilə ölkənin 52 rayonunda kənd təsərrüfatının rayon, şəhər, idarələri yaradıldı. 

Azərbaycan  Respublikasında  kənd  təsərrüfatı  sektoru  dövlət  tərəfindən  rəsmi  olaraq  ciddi 

şəkildə  dəstəklənməkdədir.  Dövlət  dəstəyi  vergi  güzəştləri  xaricində  həm  maddi,  həm  də  texniki 

dəstəyi  əhatə  edir.Kənd  təsərrüfatı  sektoruna  verilən  subsidyalar  Azərbaycan  Respublikası  Nazirlər 

Kabinetinin  15  fevral  2007-ci  il  tarixli  32  nömrəli  qərarı  və  18 avqust  2015-ci  il  tarixli  283  nömrəli 

qərarı ilə təsdiq edilmiş qaydalarla tənzimlənir. Bu qaydalara uyğun olaraq istehsalçıya mülkiyyətində, 

icarəsində və ya istifadəsində olan əkin təyinatlı torpaq sahələrində qanunla əkilməsinə icazə verilən 

bitkilərin  becərilməsində  istifadə  etdiyi  yanacaq  və  motor  yağlarına  görə  dövlət  büdcəsinin  vəsaiti 

hesabına hər hektar hesabı ilə 50 manat, buğda və çəltik səpininə görə isə əlavə 40 manat məbləğində 

yardım verilirdi.  

2015-ci ildən isə fermer təsərrüfatlarına verilən dəstəyin həcmi daha da genişləndirildi. Belə ki, 

yanacaq-motor  yağlarına  görə  ayrılan  subsidiyanın  həcmi  2017-ci  ildən  25%,  gübrənin  güzəştli 

satışına görə, güzəştin həcmi isə 50%-dən 70%-ə qədər artırıldı. Kənd təsərrüfatı texnikasının satışına 

40%  güzəşt  tətbiq  olundu.  İlk  dəfə  olaraq  təkrar  əkinlərə  görə,  subsidiyalaşma  siyasəti  müəyyən 

olundu. Qeyd edilməlidir ki daha əvvəlki dövrlərdə subsidyalar əkin sahəsinin həcminə görə verilirdi. 

2015-ci  ildən  isə  subsidiyaların  artıq  əldə  edilən  məhsula  görə  verilməsi  qərara  alınmışdır.Bu  isə 

dolayısıyla məhsuldarlığın artmasını zəruri edir. 

Heyvandarlıq  sahəsində  süni  mayalanma  yolu  ilə  alınan  balalara  görə,  subsidiyanın  verilməsi 

tədbirləri  müəyyən  olundu.  Prezidentin  2015-ci  il  avqust  ayının  19-da  imzaladığı  “Heyvandarlığın 

inkişafına dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi haqqında” sərəncamı ilə əhalinin heyvandarlıq məhsulları 

ilə  təminatının  daha  da  yaxşılaşdırılması,  yüksək  məhsuldar  genetik  potensialı  olan  heyvanların  baş 

sayının artırılması və bu sahəyə marağın gücləndirilməsi üçün süni mayalanma yolu ilə alınmış hər baş 

buzova görə heyvan sahiblərinə 100 manat həcmində subsidiya müəyyən edildi. 

Eyni  zamanda  ölkəyə  iribuynuzlu  damazlıq  heyvanların  idxalının  və  heyvandarlıqla  məşğul 

olan  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalçılarına  50%  güzəştlə  lizinq  yolu  ilə  satışının  həyata  keçiril-

məsi üçün 10 milyon manat vəsait ayrılmışdır. 2015-ci il avqust ayının 21-də imzalanmış “Heyvandar-

lığın maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlər haqqında” prezident sərəncamı da 

ölkədə aqrar sektorun ümumi inkişafını sürətləndirmək baxımından olduqca əhəmiyyətli bir sənəddir. 

Sözügedən  sərəncamda  Azərbaycan  Respublikasında  heyvan  mənşəli  məhsulların  istehsalının 

artırılması,  mal-qaranın  cins  tərkibinin  yaxşılaşdırılması,  süni  mayalanma  tədbirlərinin  həyata 

keçirilməsinin  sürətləndirilməsi  və  yerli  at  cinslərinin  damazlıq  özəyini  qorumaq  üçün  seleksiya-

damazlıq işlərinin elmi əsaslarla aparılmasının daha da təkmilləşdirməsi məqsədiylə 5,8 milyon manat, 

o cümlədən Respublika Süni Mayalanma Mərkəzinin müasir tələblərə uyğun yenidən qurulması üzrə 

işlərin  başa  çatdırılması  və  mərkəzin  zəruri  avadanlıqlarla  təchiz  edilməsi  üçün  2,8  milyon  manat, 

Qarabağ  atı  cinsinin  inkişaf  etdirilməsi  üzrə  həyata  keçirilən  tədbirlərin  yekunlaşdırılması  üçün  1,5 

milyon manat və Dilbaz atı cinsinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı tədbirlərin görülməsi üçün 1,5 milyon 

manat  ayrılmışdır.  Azərbaycanın  2015-ci  ilin  dövlət  büdcəsində  kənd  təsərrüfatı,  meşə  təsərrüfatı, 

balıqçılıq,  ovçuluq  və  ətraf  mühitin  mühafizəsinə  596  milyon  152  min  manatdan  artıq  vəsait 

ayrlmışdır ki, bunun da 568 milyon 688 min 675 manatı bilavasitə kənd təsərrüfatı xərclərinə aiddir.  

2015-  ci  il  mövsümündə  yanacaq-motor  yağları,  buğda  və  gübrənin  güzəştli  satışına  görə, 

ümumilikdə   büdcədən  ayrılmış  vəsaitin  həcmi  2014-cü  ilin  müvafiq  dövrü  ilə  müqayisədə  26-27% 

yüksəkdir.  Azərbaycan  Prezidentinin  1  mart  2016-cı  il  tarixli  sərəncamı  ilə  2016-2020-ci  illərdə 

Azərbaycan  Respublikasında  istehsal  olunan  qeyri-neft  məhsullarının  ixracının  təşviqi  istiqamətində 

əlavə tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədilə yuxarıda da qeyd olunduğu kimiilk dəfə olaraq qeyri-

neft  məhsullarının  ixracı  ilə  məşğul  olan  şəxslərə  dövlət  büdcəsinin  vəsaiti  hesabına  ixrac  olunmuş 

malın ixrac gömrük bəyannaməsində nəzərdə tutulan gömrük dəyərinin 3%-i həcmində ixrac təşviqi 

ödənilməsinə qərar verildi.  

Bundan əlavə kənd təsərrüfatı istehsalçılarına tətbiq olunan vergi güzəştləri də bu sektora dövlət 

dəstəyinin  əsas  göstəricilərindən  biridir.  2015-ci  ildə  bu  istiqamətdə  mühüm  dəyişikliklər  olmasa  da 

əvvəlki illərdə tətbiq olunan güzəştlər qalmaqdadır. Başqa sözlə, 22 noyabr 2013-cü ildə 2001-ci ildən 

kənd  təsərrüfatına  tətbiq  olun  vergi  güzəştləri  5  il  daha  artırılaraq    2019-cü  il  yanvarın  1-ə  qədər 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

155  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

uzadılmışdır.  Belə  ki,  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalçıları  torpaq  vergisi  istisna  olmaqla 

vergilərdən tamamən azad edilmişdir.  

Hesablamalara  görə  vergi  güzəştləri  nəticəsində  kənd  təsərrüfatında  xərclərin  10%-dək 

azalmasına  imkan  yaranmışdır.  Ümumilikdə  isə  kənd  təsərrüfatı  ilə  məşgul  olanlar  9  növ  verginin 

yeddisindən azaddırlar. Belə ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan hüquqi şəxslər 

Vergi  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  edilən  hüquqi  şəxslərin  mənfəət  vergisini,  əlavə  dəyər  vergisini, 

sadələşdirilmiş sistem üzrə vergini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak 

vergisini  ödəməkdən  azaddırlar.  Bundan  başqa,  fiziki  şəxslər  Vergi  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  edilmiş 

əlavə  dəyər  vergisini  və  həmin  fəaliyyət  prosesində  istifadə  olunan  obyektlərdən  əmlak  vergisini 

ödəməkdən  azad  ediliblər.  Ümumilikdə  isə  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalçılarına  2015-cü  ildə 

dövlət  büdcəsinin  vəsaiti  hesabına  verilən  subsidiya  miqdarı  yanacaq  və  motor  yağlarına  görə  51.83 

milyon manat, buğda və çəltik səpininə görə 17,05 milyon manat, mineral gübrəyə görə 32,5 milyon 

manat, I və II reproduksiyalı toxumlara görə 5,05 milyon manat və elmi-tədqiqat təşkilatlarına orijinal, 

superelit və elit toxumlara çəkilən xərclərin ödənilməsinə görə 908,1 min manat olmaqla cəmi 107,3 

milyon manat, 2007-2018-cü illər üzrə cəmi isə 1 milyard manatı ötmüşdür.  

Dövlət  dəstəyinin  digər  forması  isə  texniki  dəstəkdir.  Azərbaycanda  fermer  və  sahibkarlar 

güzəştli  şərtlərlə  kredit,  toxum,  “Aqrolizinq”  Açıq  Səhmdar  Cəmiyyəti  tərəfindən  lizinqə  verilən  və 

lizinq yolu ilə satılan gübrə, texnika, damazlıq mal-qara almaq imkanlarına malikdir.  

2015-ci  ilin  əvvəlində  ciddi  şəkildə  hiss  edilən  iqtisadi  problemlər  dövlət  səviyyəsində  kənd 

təsərrüfatında ənənəvi sahələrin yenidən inkişaf etdirilməsini gündəmə gətirdi. 1970-1980-ci illərdəhər 

il  təxminən  1  milyon  tona  yaxın  pambıq  istehsal  olunan  Azərbaycan  post  sovet  ölkələri  içində 

əhəmiyyətli  istehsalçı  ikən  keçid  dövründə  yaranan  ümumi  problemlərlə  birlikdə  sonrakı  dövrdə  bu 

məhsulun  istehsalı  böyük  miqdarda  azalmış  2015  ci  ildə  bu  istehsal  təxminən  100  min  ton 

olmuşdur.Bu sahənin yenidən dirçəldilməsi və pambıq istehsalının artırılması məqsədiylə 22 sentyabr 

2016-cı  il  tarixli  Azərbaycan  Respublikasında  pambıqçılığın  inkişafına  dövlət  dəstəyi  haqqında 

prezidet  sərəmcamı  ilə  emal  müəssisələrinə  satılmış  hər  kiloqram  xam  pambığa  görə  pambıq 

istehsalçılarına  0,1  manat  subsidiya  verilməsi  nəzərdə  tutulmuşdur.  Bundan  başqa,  fermerlərin 

özlərinin  satışını    reallaşdırmalarının  çətin  olduğu  bəzi  məhsullar  üçün  dövlət  tərəfindən  yaradılmış 

qəbul məntəqələrində hər il əvvəlcədən müəyyənləşdirilən qiymətlərlə satınalmanın həyata geçirilməsi 

də bu sahəyə əlavə dəstək kimi nəzərə alınmalıdır.  

4. Azərbaycanda makroiqtisadi göstəricilərin inkişafəna kənd təsərrüfatına yönəlik dəstək 

siyasətinin təsiri 

Azərbaycan iqtisadiyyatında 2014-cü ilin sonundan başlayaraq müşahidə olunan makroiqtisadi 

problemlərin  kənd  təsərrüfatı  sektorunda  istehsal,  həmçinin  də  ixcac  və  idxal  əməliyyatları  həcmi 

üzərində  əhəmiyyətli  təsiri  olduğunu  söyləmək  olar.  Çünki,  2005-ci  ildən  bəri  ölkə  iqtisadiyyatında 

qeydə  alınan  neft  bumu  və  nəticədə  xarici  valyutalara  qarşı  dəyəri  yüksək  olan  ölkə  valyutası  digər 

qeyri-neft  sektorlarında  olduğu  kimi  kənd  təsərrüfatının  da  nisbətən  arxa  planda  qalmasına  səbəb 

olmuşdur.  Bu  konteksdə,  yuxarıda  qeyd  olunan  dövlət  dəstəyi  formalarının  da  əvvəlki  illərdə 

effektivliliyi  açıq  müzakirə  mövzusudur.  Bu  vergi  güzəştlərinin  nəticəsində,  kənd  təsərrufatı 

məhsulları istehsalcılarına 2001-2014-cu illərdə 1,4 milyard manat vəsait güzəşt edilmişdir. Həmçinin, 

2001-ci  ilə  qədər  olkə  uzrə  cəmi  1,3  milyard  manatlıq  kənd  təsərrufatı  məhsulu  istehsal  edilirdisə, 

2014-cu ildə bu rəqəm 5 milyard manat olmuşdur. 

Nəticə 

2015-2018-ci  illər  ərzində  qarşılaşılan  makroiqtisadi  problemlərin  kənd  təsərrüfatı  ticarəti 

üzərində təsirini aşağıdakı kimi qruplaşdırıb təhlil etmək olar: 

İlk  növbədə,  ölkədə  iqtisadi  böyümənin  yavaşlaması  və  hazırda  müşahidə  olunan  iqtisadi 

resessiya  kənd  təsərrüfatı  ticarəti,  xüsusilə  də  idxal  üzərində  ciddi  təsirə  malikdir.  Çünki,  dünya 

bazarında neft qiymətlərinin kəskin azalması ilə şiddətlənən iqtisadi resessiya ölkənin və ya əhalinin 

nominal  və  real  gəlirlərinin  ciddi  ölçüdə  azalması  ilə  nəticələnməkdədir.  Bu  isə  tələbin  azalmasına 

gətirib  çıxaracaq.  İqtisadi  nəzəriyyədən  də  bilindiyi  kimi,  idxal  əsasən  gəlirə  bağlı  olaraq  dəyişir. 

Digər tərəfdən, müşahidə olunan  iqtisadi çətinliklər dövlət səviyyəsində qeyri-neft sektoruna diqqəti 

artırmışdır.  Azərbaycan  üçün  həm  məşğulluğun  təmin  olunması,  həm  də  əlverişli  təbii-iqlim  şəraiti 

baxımından kənd təsərrüfatı yuxarıda da qeyd edildiyi kimi prioritet sahə halına gətirilməkdədir. Eyni 

zamanda, iqtisadi çətinliklər səbəbindən işçi qüvvəsinin tədricən yenidən kənd təsərrüfatına doğru axın 

THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES 

Baku Engineering University  

156  

26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan 

edəcəyini gözləmək olar. Buna görə də, iqtisadi böyümə probleminin Azərbaycanda yaxın gələcəkdə 

kənd  təsərrüfatı  məhsulları  ticarətində  idxalı  qismən  azaldacağını,  yerli  istehsal  həcmini  və  orta  və 

uzun  müddətdə  ixracatı  artıracağını  demək  doğru  olar.  Azərbaycanın  kənd  təsərrüfatı  məhsulları 

ixracına  təsir  edən  əhəmiyyətli  faktorlardan  biri  də  ölkənin  əsas  ixracat  partnyoru  Rusiya 

Federasiyasında müşahidə olunan iqtisadi problemlər və rublun dəyər itirməsi oldu.  

Lakin, həm ixrac, həm də idxal üzərində ən böyük təsirə sahib olan 2015-ci il ərzində baş verən 

devalvasiyalar oldu. Ölkə valyutasının bir il  ərzində kəskin şəkildə iki dəfə - 21 fevral və 21 dekabr 

2015-ci  il  tarixlərində  devalvasiya  olunması  və  sonrakı  aylarda  da  müəyyən  dalğalanmalar  olmaqla 

devalvasiya  tendensiyasının  davam  etməsi  idxal  olunan  məhsulların  daxili  bazarda  daha  yüksək 

qiymətə  təklif  olunması  ilə  nəticələndi.  Bu  isə  nəticədə  xaricdən  gətirilən  kənd  təsərrüfatı  mallarına 

tələbin azalması və yerli məhsullara marağın artmasına səbəb oldu. Bu çərçivədə, 2015-ci ildə əvvəlki 

illə  müqayisədə  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  idxalatında  azalmanın  əsas  səbəbinin  ölkə  valyutasının 

devalvasiyası  olduğunu  söyləmək  olar.  Devalvasiyaların  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  ixracı  üzərində 

müsbət  təsirinin  indilik  müşahidə  olunmaması  idxal  əvəzləyici  funksiyanı  yerinə  yetirməsi  və  ixrac 

potensialının  hazırkı  istehsal  miqdarı  səbəbindən  azlığı  ilə  izah  oluna  bilər.  Orta  və  uzun  müddətdə 

devalvasiyaların ixrac üzərində ciddi müsbət təsir edəcəyi gözləniləndir.  

Azərbaycanın  neft  ixrac  edən    ölkə  olması  və  neft  ixracatından  əldə  etdiyi  gəlirlərin  digər 

sektorlardan  mütləq  üstün  olması  danılmazdır.  Fəqət  neftin  tükənən  resurs  olduğunu  və  günümüzdə 

neft  qiymətlərinin  ciddi  şəkildə  aşağı  düşməsi  bu  sektora  bağlılığın  müxtəlif  iqtisadi  problemləri 

ortaya çıxardığı görülməkdədir.Ona görə digər sektorların da  inkişafına istiqamətləndirilmiş iqtisadi 

siyasət olduqca vacibdir. Bu sektorlardan biri   kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları sektorudur ki, bu 

sektor  məhsullarının ixracından alınan vəsaitin həcmininin  perspektiv inkişaf potensialı  yüksəkdir. 

Azərbaycanda kənd təsərrüfatı torpaqlarının 22% - 1 milyon 911 min hektar xüsusi mülkiyyətə, 45% 

dövlət  mülkiyyətinə,  33%  isə  bələdiyyə  mülkiyyətinə  aiddir.  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  neft-qaz 

hasilatına  əsaslanan  dağ-mədən  sənayesi  əsas  yer  tutduğuna  görə  kənd  təsərrüfatının  ölkə  ÜDM-də 

payı o qədər də yüksək deyil. 2017-cü il üçün kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 5.7 milyard AZN və 

ya  ölkə  ÜDM-nin  5.7%  həcmində  olmuşdur.  Ümumi  istehsalın  53.1%-ni  heyvandarlıq  məhsulları, 

46.9%-ni  isə  bitkiçilik  məhsulları  təşkil  edir.  Təsərrüfat  kateqoriyaları  üzrə  baxıldığında  kənd 

təsərrüfatı ümumi məhsulun 92.3%-i fərdi sahibkarlar, ailə kəndli və ev təsərrüfatları, 7.7%-i isə kənd 

təsərrüfatı  müasisələri  və  sair  təşkilatlar  tərəfindən  istehsal  olunmuşdur.  Kənd  təsərrüfatının  ölkə 

ÜDM-də payı az olmasına baxmayaraq bu sektor ölkədə məşğulluğun təmin olunmasında ən vacib rol 

oynayır. Rəsmi statsitikaya görə  məşğul əhalinin 37.1%-i  kənd təsərrüfatı sektorunda çalışır.Ümumi 

olaraq  baxıldığında,  2017-cü  ildə  ölkənin  toplam  ixracatı  21.83  milyard  $,  idxalatı  9.19  milyard  $, 

2015-ci ilin yanvar-iyun ayları ərzində isə müvafiq olaraq 6.23 milyard $ və 4.52 milyard $ olmuşdur. 

Əsas kənd təsərrüfatı mal qrupları üzrə ölkə ixracatında tərəvəzlər, meyvəköklülər və kök yumruları, 

yeməli  meyvələr  və  qoz-findıq,  sitrus  bitkiləri,  heyvan  və  ya  bitki  mənşəli  piylər  və  yağlar  481.4 

milyon  $-la  (89.3%)  əsas  yer  tutur.  İdxalatda  isə  dənli  bitkilər  (52.7%),  heyvan  və  ya  bitki  mənşəli 

piylər və yağlar (13.7%), diri heyvanlar (8.1%) və süd məhsulları, quş yumurtası, təbii bal və heyvan 

mənşəli  digər  ərzaq  məhsulları  (10.7%)  mal  qrupları  üstünlük  təşkil  edir.  Ümumilikdə  isə,  2014-cü 

ildə  ixracın  cəmi  2.5%-i,  idxalatın  7%-i  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  ticarətinin  payına  düşür.  Kənd 

təsərrüfatı  məhsulları  ticarətinin  coğrafi  quruluşuna  görə  başda  Rusiya  Federasiyası  olmaqla  MDB 

ölkələri, İraq, İran, İndoneziya, Türkiyə, Avropa İttifaqı ölkələri əsas yer tutur. İxracda müvafiq olaraq 

Rusiya  Federasiyası  249.73  milyon  $  (46.32%),  İraq  94.62  milyon  $  (17.5%),  idxalda  isə  Rusiya 

Federasiyası 185 milyon $ (28.7%), Qazaxıstan 135.8 milyon $ (21.1%) hissə ilə Azərbaycanın kənd 

təsərrüfatı məhsulları ticarətində ən böyük tərəfdaş ölkələrdir. Azərbaycanda kənd təsərrüfatı sektoru 

dövlət  tərəfindən  rəsmi  olaraq  ciddi  şəkildə  dəstəklənməkdədir.  Dövlət  dəstəyi  vergi  güzəştləri 

xaricində  həm  maddi,  həm  də  texniki  dəstəyi  əhatə  edir.  Kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalçılarına 

müddətli  vergi  güzəştlərinin  verilməsi  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının  Qanununun  2001-ci 

ildən  başlayaraq  tətbiq  olunmuşdur.    Bu  qanunun  tətbiq  olunması  nəticəsində  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan hüquqi şəxslər Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi ilə 

müəyyən edilmiş hüquqi şəxslərin Mənfəət Vergisini, ƏDV, Sadələşdirilmiş vergi və həmin fəaliyyət 

prosesində istifadə olunan obyektlərdən Əmlak Vergisini ödəməkdən, fiziki şəxslər isə ƏDV və həmin 

fəaliyyət  prosesində  istifadə  olunan  obyektlərdən  Əmlak  Vergisini  ödəməkdən  azad  olunmuşdur. 

Həmçinin Vergi Məcəlləsinin 102.1.11-ci maddəsinə əsasən fiziki şəxslərin bilavasitə kənd təsərrüfatı