Iqtisodiyot asoslari

 
Iqtisodiy jarayonlarni tartibga solish siyosati va davlatning bozor tizimi 
ishiga aralashuv shakllari 
 
 
 
Davlatning eng muhim vazifasi – bozorning zaifligi (takomillashmagan-
ligi) kelib chiqqan oqibatlarni bartaraf etish. 
Bozorning monopoliyalashtirishga qarshilik ko‘rsatish va raqobatni 
himoya qilish uchun davlat: 

ular asosida monopoliyalashtirishda qo‘lga tushgan fikrlarni aniqlash 
va jazolash mumkin bo‘lgan qonunlarni ishlab chiqadi va qabul qiladi; 

bozordagi voqyealarning rivojlanishini kuzatib boruvchi va ularni 
monopoliyalashtirish holatlarini aniqlovchi tashkilotlarni tuzadi. Bu ishlar 
bilan monopoliyaga qarshi davlat qo‘mitasi shug‘ullanadi; 

bozorlarni monopoliyalashtirishga qarshilik ko‘rsatuvchi yoki uni 
buzib yuboradigan yangi firmalarni tuzishga yordam beradi. Bu ish bilan 
kichik va o‘rta tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qo‘mita 
shug‘ullanadi. 
Tijorat asosida yaratish mumkin bo‘lmagan ijtimoiy ne’matlarni yarat-
ish uchun davlat: 
Davlat 
Bozorning 
nomukammalligi 
vujudga keltirgan oqibatlarni 
bartaraf etish 
Daromad va boyliklarni 
qayta taqdimlash 
Bozorni 
monopollashtir
ishga 
qarshi 
kurash 
Ijtimoiy 
ne’matlarni 
yaratish 
Ijtimoiy 
transfertlar 
Daromadl
ar va mulkka 
soliq solish 
Tashqi samara yoki xarajatlar bi-
lan bog‘liq bo‘lgan nizolarni tart-
ibga solish, hal qilish 

---

84 

fuqarolar va firmalarning mulkiy huquqlarini himoya qiluvchi qonun-
lar tizimini shakllantiradi; 

qonunlarni hayotga tatbiq qilishni va ularni buzganlarni jazolanishini 
ta’minlovchi tashkilotlarni tuzadi; 

ijtimoiy ne’matlarni yaratish bo‘yicha ixtisoslashgan boshqa faoliyat-
ni amalga oshiradi. 
TashqI samara paydo bo‘lishi bilan bog‘liq muammolarni tartibga 
solish bo‘yicha
vazifani bajara borib, davlat:

tashqi salbiy samaralarni vujudga kelishi bilan bog‘liq nizolarni bir 
tarzda hal qilish imkonini beradigan qonunlar tizimini (masalan, atrof-
muhitni muhofaza qilish haqidagi qonunlarni) shakllantirish; 

tashqi salbiy samaralarning yuzaga kelishi holatlarini kuzatib bo-
ruvchi va qonunlarda ko‘zda tutilgan choralarni tezkorlik bilan qo‘llaydigan 
tashkilotlarni tuzadi; 

tashqi 
salbiy 
samaralarni 
qisqartirish 
bo‘yicha 
faoliyatni 
rag‘batlantiradi. 
Daromadlar va boyliklarning noteng tarqalganini yumshatish maqsad-
larida davlat: 

daromadlardan progressiv soliq olish tizimi; 

fuqarolarning shaxsiy mulki bo‘lgan mol-mulkka yoki ular meros si-
fatida olgan mulkka soliq solish mexanizmni; 

eng kambag‘al fuqarolarga eng boy fuqarolarga soliq solishdan 
to‘plangan mablag‘lar hisobidan ijtimoiy transfert (nafaqalar) to‘plash tizimi-
ni yaratadi va amalga oshiradi. 

---

85