Iqtisodiyot asoslari

Tadbirkorlik erkinligi
– bu iqtisodiyot sohasida nimani va qanday qi-
lish kerakligini erkin tanlash huquqidir. Bu erkinlik tadbirkorga hech kim 
qaysi ne’matlarni va qanday usulda ishlab chiqarish buyurishga haqli emas-
ligini – buni uning o‘z hal qilishga haqli ekanligini bildiradi. Faqat shunday 
sharoitdagina odam o‘z mehnati natijalari uchun ma’suliyatni o‘z zimmasi-
ga olishi mumkin. 
Bitishuvlar tuzish erkinligi
– bu odamning o‘zi yaratgan ne’matlarni 
kimga va qanday shartlarda sotishni o‘zi mustaqil tanlash huquqidir. Aynan 
mana shu huquq savdoni rivojlantirishning bosh shartidir, chunki faqat 
shundagina odam o‘z xo‘jalik faoliyatida to‘liq erkin bo‘ladi va uni amalga 
oshirishdagi tavakkalni o‘z zimmasiga to‘laligacha oladi. 
Iqtisodiy erkinliklarni himoya qilish mexanizmi 
Iqtisodiy erkinliklar quyidagi yo‘llar va usullar bilan muhofaza qilinadi: 
- mulk huquqining huquqiy jihatdan mustahkamlanishi; 
- fuqaroviy qonunchilik;
- sudlar; 
- hakamlik sudlari; 
- iqtisodiy erkinliklar va ho‘jalik qoidalariga rioya qilishining nazorat 
etuvchi davlat idoralari (prokuratura, nazorat xizmatlari va boshqalar. 
Mulk huquqining qonuniy mustahkamlanishi
– jamiyat va davlat 
odamlarning (jismoniy shaxslarning) va firmalar (huquqiy shaxslar)ning 
o‘zlari yaratgan, sotib olgan, sovg‘a sifatida yoki meros tariqasida qo‘lga 
kiritgan istalgan turdagi mulkiga bo‘lgan huquqlarni tan oladilar demakdir. 
Davlat huquqiy xizmat ko‘rsatuvchi idoralar yordamida shaxsning bunday 
huquqlarini himoya qiladi. 

---

82 
Fuqaroviy qonunchilik
. Insonning xo‘jalik hayotida o‘zini tutish qoi-
dalari bugungi kunda, odatda, fuqarolik qonunchiligining eng muhim qis-
mini tashkil qiluvchi juda ko‘p fuqaroviy me’yorlar va qonunlar bilan tar-
tibga solinadi. Bunday me’yor va qonunlar masalan, O‘zbekiston Respu-
blikasining Fuqaroviy Kodeksida jamlangan. 
Sudlar.
Fuqaroviy sud ishlarini yuritishda qamoq yoki surgunga yubor-
ish shaklidagi jazolar yo‘q. Bu yerda, odatda, jazo sifatida noqonuniy olin-
gan mulk yoki foydani olib qo‘yish, shuningdek, turli xildagi jarimalar 
qo‘llaniladi. 
Hakamlik sudlari.
Ular xo‘jalik faoliyati ishtirokchilari o‘rtasida 
vujudga keluvchi nizolarni hal qilish uchun tuzilgan.