Iqtisodiyot asoslari

Iqtisodiy erkinliklar va xo‘jalik hayoti qoidalariga rioya qilinishini 
nazorat qiluvi davlat idoralari.
Ular qatoriga, eng avvalo, qonunlarning 
to‘g‘ri ijro qilinishi ustidan nazorat qiluvchi prokuratura kiradi. 
Davlatning iqtisodiy hayotga aralashuvi sabablari 
Iqtisodiy nazariyaning uzoq rivojlanishi natijalarini ikkita oddiy 
xulosaga jamlash mumkin: 

bozor asosiy, muhim iqtisodiy muammolarni hal qilishga qodir; 

bozor jamiyat uchun muhim bo‘lgan bir qator vazifalarni hal qilishga 
qodir emas. 
Bozorning zaifligining sababi shundaki, real hayotda hech qachon ja-
miyatning bosh iqtisodiy muammolarini hal qilish imkonini beruvchi ham-
ma shartlarga rioya qilishga muvaffaq bo‘linavermaydi. 
Jamiyatning Iqtisodiy muammolari: 

narxlarni belgilashga sotuvchilardan yoki xaridorlardan hech qaysi bo-
zorning boshqa ishtirokchilariga qaraganda ko‘proq darajada ta’sir qilish im-
koniga ega bo‘lmasligi kerak; 

bir tomondan sotuvchilar o‘rtasida, boshqa tomondan esa xaridorlar 
orasida o‘zlari uchun imtiyozli shartlar asosida bitishuv tutishga erishish 
uchun til biriktirish bo‘lmasligi kerak; 

bozorning hamma ishtirokchilari bozordagi ahvol to‘g‘risida to‘liq ax-
borot olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak; 

davlat yoki jamoat tashkilotlari siyosiy yoki diniy sabablarga ko‘ra, 
bozorning ishiga aralashmasliklari lozim. 
Xo‘jalik hayotining ishtirokchilari har doim ham bu shartlarga rioya qi-
lavermaydilar va ana shunda davlatning aralashuviga zarurat tug‘iladi. 
Davlat o‘z zimmasiga bir nechta vazifani bajarishni oladi:

Bozorning zaifligini yuzaga keltiradigan oqibatlarni bartaraf etish; 

daromadlar
va boyliklar o‘rtasidagi tengsizlikni ularni qisman qayta 
taqsimlash hisobiga yumshatish
. 

---

83 
Bozorning (takomillashmaganining) zaifligi quyidagilarda namoyon 
bo‘ladi: 
- bozorni monopollashtirish imkoniyati; 
- ijtimoiy ne’matlarni tijorat asosida yaratishning qiyinligi; 
- tashqi samaraning yoki tashqi xarajatlarning yuzaga kelishi.