Iqtisodiyot asoslari

Assignotsiyalar
– korxona va muassasalarni saqlash uchun davlat 
byudjetidan pul mablag‘larini berish. 
Subsidiyalar 
– davlatning tashkilotlarga, muassasalarga taqdim etadi-
gan pul nafaqalarining turidir. 
Subvensiyalar
– mahalliy hokimiyat idoralariga yoki alohida tarmoq 
xo‘jaligi idoralariga ularni rivojlantirish maqsadlarida taqdim etiladigan 
davlat moliyaviy nafaqasining turidir. 
Dotatsiyalar
– tashkilotlar va korxonalarga ularning zararlarini qoplash 
va qo‘llab-quvvatlab turish maqsadlari uchun beriladigan davlat nafaqasi-
ning turidir. 
Shuningdek, davlat ikki guruhga bo‘linuvchi moliyaviy imtiyozlarni 
ham taqdim etadi. Bular: 

moslashuv imtiyozlari
– ular zarar ko‘rib ishlashi rejalarda ko‘zda 
tutilgan yoki past rentabelli korxonalarga ularni moliyaviy sog‘lomlashtirish 
dasturlarida ko‘zda tutilgan muddatlarga beriladi. 

Rag‘batlantiruvchi imtiyozlar
– korxonalarni ilmiy-texnik tara-
qqiyotdan, davlat buyurtmasini birinchi navbatda bajarishdan iqtisodiy 
manfaatdorliklarini kuchaytirish va ijtimoiy vazifalarni hal qilish maqsad-
larida beriladi. 
Davlat byudjetining holati: 

Agar davlat byudjetining xarajatlar qismi daromadlar qismiga teng 
bo‘lsa, normal bo‘ladi. 

Agar xarajatlar daromadlardan oshib ketsa, tanqis bo‘ladi. 
Agarda davlat byudjetining tanqisligi yalpi ichki mahsulotning 2-3 foizi 
darajasida bo‘lsa, u umuman olganda iqtisodiyot uchun xavfli emas. Tanqis-
lik darajasi bundan oshib ketsa, u pul-kredit tizimlarining va butun iqtiso-
diyotning ishlashiga ta’sir qiladi. 
Davlat byudjetining tanqisligi sabablari:

iqtiodiyotning tanazzul (krizis) holati va milliy daromadning o‘sishini 
kamayishi sharoitlarida daromadni tushishi; 

byudjet xarajatlarini oshishi; 

davlat byudjetiga tushadigan aksiz soliqlarining kamayishi. 

---

104 
Byudjet tanqisligini pasaytirish bo‘yicha choralar: 

konversiya; 

moliyalashtirishdan kreditlashtirishga o‘tish; 

zarar ko‘rib ishlaydigan korxonalarga berilayotgan dotatsiyalarni asta-
sekin, bosqichma-bosqich tugatib borish; 

davlatni boshqarish bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytirish; 

soliqqa tortish tizimini o‘zgartirish; 

mahalliy byudjetlarining rolini oshirish.