Iqtisodiyot va biznes

 
Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi –
ehtiyojlarning cheksizligi va 
iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir. 
Bu masalani toʻgʻri tushunish uchun, 
eng avvalo, ehtiyoj nimaligini, uning turlarini bilish zarurdir. 
Insonning yashashi va kamol topishi, umuman insoniyatning rivojlanishi 
uchun kerak boʻlgan hayotiy vositalarga boʻlgan zarurati iqtisodiyot fanida
 ehtiyoj 
deb ataladi.
Jamiyat ehtiyojlariga quyidagi bir qator omillar ta’sir koʻrsatadi: 
a) jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi;
b) jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy tuzum;
c) tabiiy-geografik sharoitlar;
d) tarixiy-milliy an’analar va urf-odatlar;
e) aholi sonining oʻsishi, uning tarkibidagi oʻzgarishlar;
f) xalqaro, davlatlar, millatlar va mintaqalar oʻrtasidagi aloqalar.

---

 
1-rasm. Ehtiyojlarning turkumlanishi. 
Jamiyatning, ya’ni uni tashkil qiluvchi shaxslar, muassasa va korxonalar 
ehtiyojlarining cheksizligi, ularning toʻxtovsiz yangilanib va oʻsib borishi tabiiy 
boʻlib, uni oʻziga xos qonun orqali ifodalash mumkin. Ehtiyojlarning miqdoran 
oʻsib, sifat jihatidan takomillashib borishi 
ehtiyojlarning oʻsib borishi qonuni 
deyiladi. 
Bu qonun ishlab chiqarish bilan ehtiyojlar oʻrtasidagi uzviy, toʻgʻridan-
toʻgʻri bogʻliqlikni aks ettiradi.
Ehtiyojlarning oʻsib borishi, uni qondirish vositalari darajasi bilan chegaralanadi. 
Chunki ehtiyojlar cheksiz oʻzgargani holda uni ta’minlash uchun kerak boʻladigan 
iqtisodiy resurslar cheklangan boʻladi. 
Iqtisodiy resurslar deganda tovar ishlab 
chiqarish va xizmat koʻrsatish jarayonlarida foydalanish mumkin boʻlgan barcha 
vosita va imkoniyatlar majmui tushuniladi.
Iqtisodiy resurslarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 
1) tabiiy resurslar (yer, yer osti boyliklari, suv, oʻrmon va biologik resurslar);
2) ishchi kuchi resurslari (kishilarning aqliy va jismoniy qobiliyatlari);
3) kapital (foyda olish maqsadida ishlatiladigan binolar, stanoklar, mashinalar, 
asbob-uskunalar, inshootlar, qurilmalar, sotishga tayyor tovarlar, pul mablagʻlari va 
boshqalar); 
4) tadbirkorlik qobiliyati (kishilarning ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish 
jarayonlarini tashkil etish va boshqarish qobiliyatlari).
Iqtisodiy resurslarning ishlab chiqarish omillaridan farqi shundaki, ularga ishlab 
chiqarishda bevosita qatnashadigan ishchi kuchi, tabiiy resurslar va ishlab chiqarish 
vositalaridan tashqari hamma moddiy resurslar, tovar va pul zaxiralari ham kiradi. 
Cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini va binobarin ehtiyojlarni qondirishning darajasini oshirish zarurligi 
iqtisodiyot oldiga quyidagi muammolarni qoʻyadi. 
1. Ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatishning optimal variantlarini (eng zarur 
va tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni koʻproq ishlab chiqarishga jalb qilish. 

---

2. Mavjud resurslarning har bir birligidan tejab-tergab, samarali foydalanish. 
3. Fan-texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi 
energiya, material, xom-ashyo turlari, ularning manbalarini topib, foydalanishga jalb 
qilish, resurslar unumdorligining oshishiga erishish. 
Bu muammolarni hal qilish zaruriyati kishilardan chuqur iqtisodiy bilimlarga 
ega boʻlishni taqozo qiladi.