Iqtisodiyot va biznes

iste’molchi
budjetining cheklanganligi
muhim ahamiyat kasb etadi. Budjet 
cheklanganligi iste’molchining muayyan pul daromadlari mavjudligi sharoitida 
narxlarning muayyan darajasida u yoki bu turdagi tovarlarning ma’lum cheklangan 
miqdorini sotib olish imkoniyati orqali ifodalanadi. Iste’molchi budjetining 
cheklanganligini 
grafikda 
ikki 
turdagi 
tovarni 
sotib 
olishning 
turli 
kombinatsiyalarini koʻrsatuvchi 
budjet chizigʻi
shaklida ham aks ettirish mumkin. 
Iste’molchi budjeti chizigʻining holatiga uning daromadlari va tovarlar narxining 
oʻzgarishi ta’sir koʻrsatishi mumkin.

---

9-rasm. Budjet chizigʻi 
Agar barcha daromad A tovarni sotib olishga sarflansa, narxlarning mavjud 
darajasida iste’molchi uning K nuqtaga teng boʻlgan miqdoriga ega boʻladi, bunda 
u B tovarning biror donasini ham xarid qila olmaydi. Boshqa shunday vaziyat yotiq 
oʻqning M nuqtasida aks etadi.
K va M nuqtalarni bogʻlovchi chiziq budjet cheklanganligini ifodalaydi. Narx 
va daromadlarning mavjud darajasida iste’molchi ikki tovarning budjet chizigʻi 
tashqarisidagi har qanday uygʻunlashgan miqdorini xarid qila olmaydi.
Iste’molchi tovarlarni xarid qilishning muvozanati nuqtasi mavjud 
cheklangan daromadlar darajasida mumkin boʻlgan maksimal naflilikni ifodalaydi.
Muvozanatli nuqtaga erishgach iste’molchi oʻz xaridining tarkibini 
oʻzgartirishga har qanday ragʻbatni yoʻqotadi, chunki bu naflilikning yoʻqotilishini 
bildiradi.
Shunday qilib, iste’molchi hatti-harakatini tushunishda iste’molchi 
budjetining cheklanganligi muhim ahamiyat kasb etadi. Budjet cheklanganligi 
iste’molchining muayyan pul daromadlari mavjudligi sharoitida narxlarning 
muayyan darajasida u yoki bu turdagi tovarlarning ma’lum cheklangan miqdorini 
sotib olish imkoniyati orqali ifodalanad
8
. Iste’molchi budjetining cheklanganligini 
grafikda ikki turdagi tovarni sotib olishning turli kombinattsiyalarini koʻrsatuvchi 
budjet chizigʻi shaklida ifodalanadi.
Iste’molchi budjeti chizigʻining holatiga uning daromadlari va tovarlar 
narxining oʻzgarishi ta’sir koʻrsatishi mumkin. Misol uchun, iste’molchi 
daromadining muayyan miqdorida 20 birlik A tovar yoki 10 birlik B tovar sotib olish 
mumkin boʻlsin. Birdaniga sotib olinishi mumkin boʻlgan har ikkala tovarning turli 
kombinattsiyalari G budjet chizigʻida joylashadi. Agar iste’molchining daromadi 2 
barvar oshsa, u holda uning budjet chizigʻi ham tegishli ravishda G1 holatiga siljiydi.
8
Economics: principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 362, 372 бет 

---