IŞARƏ ÜNİversitelerdeki muhasebe eğİTİMİNİN İŞletme beklentileriNİ karşilama

1.5. MUHASEBE EĞİTİMİNİN KAPSAMI ve AZERBAYCAN`DAKİ MEVCUT DURUM

Muhasebe ilminin Azerbaycan`da pek de uzun tarihinin olmadığı bilinir. Azerbaycan`da muhasebe bilimi eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) devrinde gelişimi başlamış ve bugüne değin devam edegelmiştir. Bundan ötürü, Azerbaycan`ın muhasebe tarihçesini iki döneme ayırmak yerinde olacaktır. SSCB devrinde mevcut muhasebe durumu ve bağımsızlık devri (Azerbaycan Cumhuriyeti (AC) sonrası muhasebe eğitimi alanındaki ilerlemeler temel çizgileriyle açıklanacaktır.

1.5.1. SSCB Döneminde Azerbaycan`da Muhasebe

Yalnız devlete ait işletmeler olmuş ve bu işletmelerde istatistik ve yönetim muhasebe raporlarının kullanıldığı bilinmektedir. SSCB zamanında muhasebe sisteminde Vergiler Bakanlığı gibi kamu kurumlarına rapor vermek zorunluluğu bulanmamıştır (Aliyev, Salahov, 2002). Bu nedenlerden dolayı, muhasebe biliminin eğitimi temel olarak ihtiyaç duyulan konularda ağırlıklı yapılmıştır.
Muhasebenin temel amacı örgüt içi ve dışında bulunan bilgi kullanıcılarına yönelik iktisadi ve parasal nitelikli bir veri akışı sağlamaktan ziyade sosyalist malvarlığının kontrolü, devlet kalkınma planlarının uygulanması ve ürünün maliyet değerinin tam hesaplanabilmesi amacıyla kullanılmıştır. Bu amaca örgütlerin finansal işlemlerinin devlet tarafınca sıkı denetimi vasıtasıyla ulaşılmıştır. Maliyetlerin hesaplanabilmesi, üretim giderlerinin kontrol edilebilmesi, hammadde kullanımını, dönem sonundaki raporların hazırlanarak sonucun tespiti, işletme aktiflerinin bulunduğu durumun gözden geçirilmesi ve aktiflerin istifadesinin denetimi devlet eliyle yönetilmiştir (Ahmedov, 2007: 26).
Söz konusu dönemde iktisadi varlıklar yalnız ve yalnız devlet tarafından üretildiğinden, özel kesimlere yer verilmediğinden tüm iktisadi varlıklar devlet elinde toplanmakta ve tahsis edilmekteydi. Söz konusu dönemle ilgili verilen temel bilgiler muhasebe eğitiminin hangi düzeyde olması ile ilgili fikir oluşturur.
SSCB`de mevcut olmuş iktisadi ortam diğer birlik dışı devletlerden en önemli farkı, oradaki bütün ticari işletmelerin bir tek sahibinin devlet olmasıdır. Bu durum muhasebe kayıt sistemini ve eğitimini ciddi etkilemiş ve muhasebecilerin başlıca amacı devlete mali veri sunmak olmuştur. (Cafarov, 2002: 14).
Hacıosmanoğlu muhasebe eğitimi tarihçesinde önemli hususları şu şekilde sıralar (Hacıosmanoğlu, 1982: 26):

• 
  1736 – Rusya sınırları içinde muhasebe hakkında ilk eser yayımlanır,
  
• 
  1772 – Çar Petro devrinde ülkede çift kayıt anlayışına dayanan bir yöntemin tesisi,
  
• 
  1772 – Ticari Bilimler Akademisi Moskova`da faaliyete başlaması,
  
• 
  1773 – İlk defa çift kayıt yöntemi üzerine ders kitabının neşredilmesi.
  

Bilim tarihçileri Azerbaycan`da muhasebe eğitiminin gelişim sürecini aşağıdaki gibi sıralamaktadırlar (Aliyev vd. 1998):

• 
  1864-1898 muhasebenin bir bilim dalı olarak kabul edilmesi;
  
• 
  1898-1917 muhasebe ilminin geliştiği dönem;
  
• 
  1917-1936 devletin mülkiyetine dayalı ve devlete aidiyetinde bulunan muhasebenin oluşumu dönemi;
  
• 
  1936-1990 muhasebe eğitim sisteminin güçlenip ve geliştiği dönem;
  
• 
  1990`lı yılların ardından piyasa ekonomisine dayalı muhasebe eğitimine yöneliş.
  

Ayrıca muhasebe eğitimi ile ilgili önemli adımlardan biri de, 1972 yılında günümüzde Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi (UNEC) olarak bilinen eğitim kurumunda Muhasebe ana bilim dalı kurulmuş ve lisans düzeyinde muhasebe eğitim süreci geliştirilmiştir.