o ‘to ‘chirgichni (ognetushitel), suv purkash
tizimlarini misol
sifatida keltirsa bo‘ladi.
Yong‘inga qarshi passiv himoya
tizimlari bino bo‘ylab yong‘inni
tarqalishini oldini olib, yong‘inga qarshi eshiklar, oynalar va devorlar
himoya chorasi sifatida qaraladi, boshqa biror tizim tomonidan ishga
tushirilishni talab etmaydi.
Amaliyotda ushbu tizimlar quyidagi usullar asosida amalga
oshiriladi:
- yonuvchan materiallardan minimal foydalanish;
- binoga yong‘inni tarqalishini oldini olish uchun qo‘shimcha
qavat yoki xonalarni qurish;
- binodan foydalanuvchilarni yong‘in sodir bo‘lganda qilinishi
zarur bo‘lgan ishlar bilan tanishtirish;
- yong‘inga qarshi tizimlarni to ‘g ‘ri madadlash;
- yetarli sondagi qo‘shimcha chiqish yo‘llarining yetarlicha
sonining mavjudligini ta’minlash.
Fizik xavfsizlikni nazoratlash: fizik to ‘siqlar.
Fizik xavfsizlikni
ta’minlash, odatda turli fizik to ‘siqlardan foydalanib, fizik chegarani
umumiy hududdan taqiqlangan hududga ajratish yo‘li bilan, tashkilotda
ruxsatsiz foydalanishni oldini oladi. To‘siqlarni, joylashuv o ‘rniga ko‘ra:
tashqi, o ‘rta
va
ichki
to ‘siqlarga ajratish mumkin. Tashqi to‘siqlar
odatda
g ‘ov, devor
va boshqalarni o ‘z ichiga oladi. O ‘rta to ‘siqlardan
odatda olamon va insonlarni ruxsatsiz kirishlarini taqiqlashda
foydalaniladi. Ichki to ‘siqlarni esa eshiklar, derazalar, panjaralar,
oynalar, pardalar va boshqalar tashkil etadi (4.18-rasm).
a) Elektr to ‘s iqlar
b) Metall to ‘siqlar
s) Tumbalar
d) Turniket
4.18-rasm.
T o‘siqlarga misollar
120
Bino ichida foydalaniluvchi fizik to ‘siqlarning quyidagi turlari
mavjud:
-
devorlar/ elektr devorlar/ metall to ‘siqlardan
odatda taqiqlangan
hududlarni,
nazoratlanadigan hududlarni va ruxsatsiz
kirishdan
himoyani belgilashda foydalaniladi. Fizik to ‘siqlarni amalga oshirishdan
asosiy maqsad:
o hujumchini blokirovkalash va ushlab qolish;
o tashkilot chegarasini belgilash;
o xavfsiz hududni tashqi hujumlardan himoyalash;
o transportlarni kirishidan himoyalash;
o qo‘poruvchilik hujumlaridan himoyalash.
-
tumba
kichik vertikal shaklida bo‘lib, avtomobillarni kirishidan
himoyalaydi;
-
turniketlar
shaxs tomonidan mos tanga, bilet, barmoq izi yoki
token ko‘rsatilganida bir vaqtda bir shaxsni ichkariga kirishiga yoki
chiqishiga ruxsat beradi;
fizik himoyani tashkil qilishda
turli eshiklar, oynalar, panjaralar,
deraza pardalaridan
ham foydalaniladi.
Fizik xavfsizlikni nazoratlash: xavfsizlik xodimi
(qo‘riqchi)
tashkilotning fizik xavfsizligini tashkil etish, monitoringlash va
madadlash
vazifasini
bajarib,
maxfiy
axborotni
yo‘qolishidan,
o‘g ‘irlanishidan, noto‘g ‘ri foydalanishidan himoyalash uchun xavfsizlik
tizimini o‘rnatish, baholash va ishlab chiqish uchun javobgardir. Yuqori
malakali va tajribaga ega xodim har qanday tashkilotning xavfsizligida
muhim rol o ‘ynaydi. Tashkilotda xodimlar tomonidan amalga oshirilgan
himoya 2 4 x 7 x 365 tartibida amalga oshirilishi zarur.
Fizik
xavfsizlikka jalb etilgan shaxslar quyidagilar.
Qo ‘riqchilar
odatda
asosiy
kirish
eshigi
va
darvozadan
kiruvchilarni va xodimlarni nazorat etishga javobgar bo‘lib, xususan,
ulardan begona shaxslarning tashkilot hududiga kirmasligini, turli
taqiqlangan buyumlarni olib kirmasligini ta’minlashi talab etiladi.
Tashkilotdagi barcha kirish eshiklaridagi holatlar qo‘riqchilar tomonidan
CCTV (Closed-circuit television) kameralar yordamida kuzatib boriladi
va yozib olib m a’lum vaqtda saqlanadi.
Tashkilotdagi q o ‘riqchilar boshlig‘i.
Tashkilotdagi qo‘riqchilar
boshlig‘i qo‘riqchilar harakatini kuzatish, talab etilgan vaqtda
qo‘riqchilarga ko‘mak berish, olamonni tarqatib yuborish, binodagi
qulflarni, yoritish tizimlarini boshqarishga javobgar.
121
Xavfsizlik xodimi
tashkilot atrofida xavfsizlikka aloqador jixozlarni
o ‘rnatish, boshqarish va ularni to ‘g ‘ri ishlayotganini kafolatlashi shart.
Axborot xavfsizligining bosh xodimi (Chief Information Security
Officer).
O ‘tgan davrlarda, axborot xavfsizligining bosh xodimi
tashkilotdagi barcha xavfsizlikka aloqador jarayonlarni nazoratlashi,
hattoki, tarmoq va tizim xavfsizligiga ham javobgar bo‘lgan. Hozirda
esa, ushbu shaxslarga, asosan, texnik tomondan bilim va ko‘nikmalar
berilishi talab etiladi.
Foydalanishlarni nazoratlash: autentifikatsiya usullari.
Tashkilot
hududida shaxslarni
autentifikatsiyalash vazifasi
o ‘rta to ‘siqlar
vazifasini bajaruvchi turniketlar tomonidan yoki qo‘riqchilar tomonidan
ham amalga oshirilishi mumkin.
Fizik xavfsizlikni nazoratlash: fizik qulflar
ruxsatsiz fizik
foydalanishlarni cheklashda foydalaniladi. Har bir tashkilot o ‘zining
xavfsizlik talablaridan kelib chiqqan holda ularni tanlashi shart.
Quyidagi turdagi fizik qulflardan amalda keng foydalanilmoqda:
Mexanik qulflar:
tashkilotda fizik foydalanishlarni cheklashning
eng oson usuli hisoblanib, kalitli yoki kalitsiz bo‘lishi mumkin. Mexanik
qulflarga 4.19-rasmda misollar keltirilgan.
4.19-rasm.
M exanik qulflar
Raqamli qulflar:
raqamli qulfli eshiklarni ochish uchun biror
narsani (kalitni) olib yurish talab etilmaydi, barmoq izi, smart karta yoki
PIN koddan oson foydalaniladi.
Elektr/ elektromagnetik qulflar:
elektr yoki elektron qulflash tizimi
elektr quvvatini kamaytirishga asoslangan bo‘lib, natijada eshik
ochiladi. Ularni, odatda magnit yoki va elektromotor faollashtiradi va
deaktivlashtiradi. Ushbu qulflar ochilishi uchun kalit talab etilmaydi.
Kombinatsion qulflar
raqam va simvollar kombinatsiyasidan iborat
bo‘lgan maxfiy kodni kiritishni talab etadi.
122
Fizik xavfsizlikni nazoratlash:
Yashirin qurol/ kontrabanda
qurilmalarini aniqlash moslamasi.
Tashkilotlarda odatda shaxslar
tomonidan olib kiriladigan jixozlar yoki vositalar maxsus skanerlar
yordamida turli qurollar yoki kontrabanda vositalarini, bombalar, yoki
o‘q otar qurilmalari aniqlanadi. Mazkur skanerlarga misol tariqasida,
metallni aniqlovchilar, X-ray aniqlash tizimlari va harakat bo‘ylab
metallni aniqlash tizimlarini keltirish mumkin (4.20-rasm).
4.20-rasm.
X-Ray metall detek to rlar
Fizik xavfsizlikni nazoratlash: qopqon
chegarani buzib o ‘tuvchini
tutuvchi fizik xavfsizlikni nazoratlash vositasi hisoblanib, odatda xavfli
hududni xavfsiz hududdan ajratadi. Qopqon ikki eshikli mexanik
qulflashga asoslangan kichik hudud bo‘lib, ikkinchi eshik ochilishidan
oldin birinchi eshik yopiladi. Shaxsni autentifikatsiyalash smart karta,
PIN kod yoki biometrik usullar asosida amalga oshirilishi mumkin
(4.21-rasm).
123
Fizik
xavfsizlikni
nazoratlash:
xavfsizlik
yorliqlari
va
ogohlantiruvchi signallar.
Yorliqlar xavfsizlik darajasi turlicha bo‘lgan
axborotdan foydalanishda ruxsatlarni cheklash uchun qulay hisoblanadi.
Buning uchun, tashkilotdagi ma’lumotlarga xavfsizlik yorliqlari beriladi.
Quyidagi xavfsizlik yorliqlari mavjud:
- ochiq m a’lumotlar (unclassified);
- chegaralangan m a’lumotlar (restricted);
- konfidensial ma’lumotlar (confidential);
- maxfiy ma’lumotlar (secret);
- o ‘ta maxfiy m a’lumotlar (top secret).
Axborotdan
foydalanishdan
oldin
uning
yorlig‘iga
qarab,
ruxsatning borligi yoki yo‘qligi aniqlanadi, agar ruxsat bo‘lsa undan
foydalanish mumkin.
Ogohlantiruvchi signallardan, odatda, tashkilotdagi ko‘p sonli
xodimlarning ruxsatsiz harakatlarini cheklash uchun foydalaniladi.
Ogohlantiruvchi
signallarga
“TAQIQLANGAN
HUDUD”
(RESTRICTED
AREA),
“OGOHLANTIRISh”
(WARNING),
“XAVFLI” (DANGER) iboralarini misol tariqasida keltirish mumkin
(4.22-rasm).
Dostları ilə paylaş: |