Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18-rasm. 
Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi iqtisodiy va 
buxgalterlik foydasining farqlanishi 
Ishlab chiqaruvchi nima uchun xarajatlarning turlarini bilishi lozim? 
Qisqa muddatli davrda firmada mahsulot chiqarilmasa ham doimiy 
xarajatlar mavjud bo‘ladi. Agar firma faoliyatidan ko‘radigan zarari 
doimiy xarajatlar miqdoridan kamroq bo‘lsa, firma o‘z ishini davom 
ettirishi ma’qul. Aks holda, ya’ni agar firma yopilsa, u ko‘proq zarar 
ko‘radi. Agar qisqa muddatli davrda firma ko‘rgan zarari uning doimiy 
xarajatlardan oshib ketsa, unda firma yopilgani ma’qul. 
Me’yoriy xarajatlar grafigi o‘rta o‘zgaruvchan hamda o‘rta umumiy 
xarajatlar egri chiziqlarini ularning minimum nuqtasida kesib o‘tadi (19-
rasm). Ishlab chiqarish hajmi 0 dan Q4 gacha oshganda, o‘rta xarajatlar 
pasayadi, demak mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan foyda o‘sadi. Ishlab 
chiqarish hajmi Q4 dan keyingi o‘sishi o‘rta xarajatlarning oshishi bilan 
kuzatiladi. Bu esa mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan foydaning 
pasayishini bildiradi. 
O‘rta umumiy xarajatlar (ATS) miqdori ma’lum bo‘lsa, olinadigan 
foydani hisoblab chiqish mumkin: 
Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan foyda = Tovar narxi - ATS, 
Olinadigan foydaning umumiy qiymati = 
 (
Narx
 – 
ATS) 
*
 Q, 
Bu yerda Q – mahsulot miqdori. 
Umumiy pul 
tushumi 
Iqtisodiy yoki 
sof foyda 
Iqtidodiy 
yoki 
zimmadagi 
harajatlar (tashqi, 
ichki harajatlar, 
shu 
jumladan 
normal 
foyda 
ham) 
Buxgalterlik 
foyda (hisobot 
bo’yicha) 
Buxgalterlik 
foyda (hisobot 
asosida) 
harajatlar (faqat 
tashqi harajatlar) 

---

38 
Agar narx darajasi R2 dan past bo‘lsa (19-rasm), firma yopilishi lozim, 
chunki R1 narx darajasi doimiy xarajatlarni ham, o‘zgaruvchan 
xarajatlarni ham qoplamaydi. Firma ko‘rgan zarari uning yopilish 
holatidagi zararidan ko‘proqdir.