Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti iqtisodiyot nazariyasi

 
Ikkinchi usulda firma me’yoriy daromad 
MR
bilan me’yoriy 
xarajatlarni 
MC
solishtiradi. Agar qo‘shimcha mahsulot birligi xarajatlar 
o‘sishiga nisbatan daromadning yuqoriroq o‘sishini ta’minlasa, firma o‘z 
ishlab chiqarishini kengaytiradi. Aksincha, agar qo‘shimcha mahsulot 
birligi daromadga nisbatan xarajatlarni ko‘proq oshirsa, firma ishlab 
chiqarish hajmining kengaytirishini to‘xtatadi. Demak, ushbu ikkala 
ko‘rsatkichlar tengligini ta’minlovchi mahsulot hajmi firma uchun 
optimal
deb hisoblanadi: 
MR =MC 
(22- b rasm)
. 

---

50 
U yoki bu usuldan foydalanib, firma maksimal foydani ta’minlab 
beradigan ishlab chiqarish hajmini 
Qo 
aniqlaydi.
Qo 
dan 
Q2 
gacha 
oralig‘ida ishlab chiqarishning har qanday ishlab chiqarish hajmi firma 
uchun foyda keltiradi (22-a rasm), ammo faqat 
Qo 
nuqtada bu foyda 
maksimal bo‘ladi. Ayni shu nuqtada me’yoriy daromad me’yoriy 
xarajatlarga teng (22- b rasm).
Qo Qo 
oralig‘ida firma mumkin bo‘lgan 
foydani ololmay qoladi, 
Qo Q2 
oralig‘ida esa me’yoriy xarajatlar me’yoriy 
daromaddan oshib ketadi va samaradorlik pasayib ketadi. 
Me’yoriy daromad bilan me’yoriy xarajatlarni solishtirish usuli nafaqat 
sof raqobat sharoitida balki boshqa barcha bozor modellarida 
qo‘llaniladigan qoidadir. 
Uzoq muddatli davrda
barcha xarajat turlari o‘zgaruvchan bo‘lgani 
sababli (shu jumladan, qisqa muddatli davrdagi doimiy bo‘lgan xarajatlar 
ham) firma ishlab chiqarish hajmi to‘g‘risidagi qarorini boshqacha qabul 
qiladi. Agar bozordagi mavjud narx sababli bir nechta firmalar zarar ko‘rib, 
o‘z ishlab chiqarishini qisqartirsa, bozordagi taklif ham qisqaradi. Natijada 
(talab o‘zgarmagan holda) narx oshadi va tarmoqda qolgan firmalar 
iqtisodiy foydani olishi mumkin. Mukammal raqobat sharoitida bozorga 
kirish erkin bo‘lgani sababli tarmoqdagi oshgan foydalilik yangi firmalarni 
o‘ziga jalb qiladi. Oqibatda taklif oshadi, narx esa pasayadi. Sof raqobatda 
bunday tebranishlar doimiy xarakterga ega. 
Qachonki firmalarda tarmoqqa kirish hamda tarmoqdan chiqib ketish 
uchun rag‘bat bo‘lmasa, shunda bozor muvozanatga erishadi. Buning 
uchun bozor narxi o‘rtacha yalpi xarajatlarning minimal darajasida 
o‘rnatilib, iqtisodiy foyda 0 ga teng bo‘lishi kerak (23 rasm). Grafikda