Issn 2181-922X 15—31 Talaba-yoshlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish ko‘nikmasini shakllantirish
Talaba-yoshlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish ko‘nikmasini shakllantirish yatiga ega bo‘lamiz. Asosiy qism
Yüklə 390,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
17
Talaba-yoshlarda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish ko‘nikmasini shakllantirish yatiga ega bo‘lamiz. Asosiy qism Ma’lumki, fan doimiy o‘zgaradigan, yangilanib boradigan ha- yotimizning bir bo‘lagi hisoblanadi. Shunday ekan, fanda bo‘ladigan hech bir yangilik yoki o‘zgarish insoniyatni befarq qoldirmaydi. Ijod qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan har qanday shaxs esa, unga o‘z hissasi- ni qo‘shishga harakat qiladi. Masalan, biror bir o‘qitilayotgan fandan referat tayyorlashda ham talaba ma’lum bir mavzuni o‘rganib chiq- ishga majbur bo‘ladi. O‘sha “o‘rganish” esa, talabaning mavzuga va fanga nisbatan o‘z fikrini bildirish ko‘nikmasini shakllantirishga xi- zmat qiladi. Har qanday mavzu nazariy va amaliy jihatdan tadqiq qil- ishni talab etadi. Shuning uchun nazariy o‘rganilgan mavzu amalda ishlab chiqilishi, o‘rganilishi va hayotga (ilmga) tadbiq etilishi lozim. Bakalavr va magistratura ta’limida talaba hamda magistrant- lar amalga oshiradigan ilmiy-tadqiqot ishlarining ko‘lami nihoyatda keng bo‘lib, ularni tadqiq etishda ancha mehnat va malaka talab eti- ladi. Sabr-toqat va qunt bilan amalga oshirilgan ish esa, albatta, o‘z natijasiga ega bo‘ladi. Masalan, talaba biror mavzuda maqola yozmo- qchi bo‘lsa, o‘sha mavzu yuzasidan materiallarni o‘rganib chiqishi, ularni tahlil qilishi lozim bo‘ladi. Bunda u mazkur o‘rganilayotgan mavzu bo‘yicha nimalar yozishi mumkinligini, qanday yangi ma’lu- motlar kirita olishi yoki, hattoki, yangilik yaratishi mumkinligini old- indan prognoz qila oladigan darajada bo‘lishi kerak. Chunki har qan- day tadqiq etilayotgan ishning natijasini tadqiqotchi oldindan ko‘ra bilishi lozim. Kichik tadqiqotlar – katta tadqiqotlar uchun zamin bo‘la ola- di. Masalan, yillar davomida yozib borilgan maqola va tezislar kela- jakda amalga oshiriladigan ilmiy ishning asosi bo‘lishi mumkin. Yoki referat va kurs ishlari bitiruv malakaviy ishini yozishda tayyor ma- terial vazifalarini o‘tashi ham mumkin. Maqolalar, ilmiy ishlar, tezis, dissertatsiyalarga yoziladigan Abstraktlar materiallarni ixcham hol- da ta’riflashga, o‘z munosabatini bildirishga o‘rgatishi mumkin. Biz, ya’ni oliy ta’lim professor-o‘qituvchilari talaba-yoshlarga ilmiy ishlarni to‘g‘ri yozish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish- ga yordam berishimiz lozim. Buning uchun nimalarga ahamiyat ber- ish kerak? Eng avvalo, talabalarning ilmiy va ijodiy potensialini os- hirishga, mustaqil holda ilmiy asarlarni o‘qib, o‘rganib, ularni tahlil qilishga, talabalarni ilmiy tadqiqotlar strukturasi va asosiy usullari haqidagi bilimlarni egallashlariga ko‘maklashishga, konspekt, re- ferat, esse, ma’ruza matnlari, kurs ishi va bitiruv malakaviy ishlar- 18 Nargiza MUSULMANOVA ni yozishda malaka hosil qilishda sistemali ilmiy-amaliy ma’lumot berishga, eksperimental tadqiqotlarni rejalashtirish, olib borish va tahlil qilishga, ilmiy tadqiqot natijalarini rasmiylashtirishga asosiy e’tiborni qaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu maqsadlarga erishish uchun esa talabalarni nazariy va amaliy bilimlar bilan qurollantirish, ilmiy va ijodiy ish olib borish uchun adabiyotlar, turli ilmiy-uslubiy manbalardan to‘g‘ri foydalan- ish ko‘nikmasini shakllantirish, ilmiy matn turlari bilan tanishtirish va ularning o‘zaro farqli xususiyatlarini e’tirof etish, axborotlarni og‘zaki va yozma shaklda yetkazish ko‘nikmalarini shakllantirish, tadqiqot uchun mavzu tanlash, ilmiy termin va atamalarning maz- muni hamda mohiyatini o‘rgatish, ilmiy tdqiqot metodologiyasi bilan tanishtirish kabi bir qator vazifalarini bajarish zarur. Talabalar o‘qitiladigan fanlar bo‘yicha mavzularni yax- shi o‘zlashtirishlari uchun mustaqil ishlarni mavzularga mos ravishda bajarishlari foydadan holi bo‘lmaydi. Bundan tashqari, slayd-taqdimotlar tayyorlash, kompyuterda matnlarni to‘g‘ri terish va tahrir qilish, test tuzish, maqolalar, ilmiy ishlarni tahlil qilish va munosabat bildirish, Abstrakt yoki rezyumelar yozish kabi mashqlar ham talabalarning kelajakda ilmiy-ijodiy ish bilan shug‘ullanishlari- da katta yordam beradi. Talabalarga ilmiy matnlar yaratishni o‘rgatish bilan birga, tayyor ilmiy va badiiy adabiyotlardan foydalanish, ilmiy, ilmiy-uslu- biy maqolalarni o‘qib o‘rganish va tahlil qilish, adabiyotlarni tarti- blash, elektron saytlardan mavzu uchun zarur bo‘ladigan materi- allarni izlab topish hamda ish jarayonida foydalanish, adabiyotlar ro‘yxati va havolalar (snoska)ni shakllantirish kabi ko‘nikmalarni hosil qilish ham professor-o‘qituvilarning bir vazifasi sifatida e’tirof etish lozim. Turli xil ma’ruzalarni tayyorlash, ularni turli usullarda taqdim qilish, kompyuterda taqdimotlar tayyorlash va namoyish etish, tayyor ishlarni himoya qilish kabilarni o‘rgatishni ham o‘z zimmam- izga olishimiz darkor. Oliy ta’limdan keyingi ilmiy jarayonlar haqida talabalar- da tasavvur o‘yg‘otish, dissertatsiyalarning nima ekanligi, qanday tayyorlanishi, himoya qilinishi va ularning ilm-fan uchun ahamiyati haqidagi fikrlarimizni maxsus fanlar orqali berib borishimiz mum- kin bo‘ladi. Xususan, Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Amaliy filologiya fakulteti, O‘zga tilli gu- ruhlarda o‘zbek tili va Noshirlik ishi ta’lim yo‘nalishlari talabalari |