Mulohaza uchun
1. Abul Abbos Ahmad ibn
Muhammad ibn Kasir al-
Farg‘oniy qaysi xalifa davrida
ijod qilgan?
2. Osmon jismlari harakati
va o‘rnini aniqlash uchun
qanday bilimlarga ega bo‘lish
kerak?
Ijodiy faoliyat
Oydagi kraterlardan biriga Ahmad
al-Farg‘oniy nomi berilgan
Farg‘oniyning «Samo
-
viy harakatlar va umumiy
ilmi nujum» deb atalgan asari «Astrono
-
miya asoslari haqidagi kitob» nomi bilan
mashhurdir. Asar XII asrda ikki marta
lotin tiliga tarjima qilingan. XIII asrda
boshqa Yevropa tillariga tarjima qilinga
-
nidan so‘ng, al-Farg‘oniyning nomi «Alf
-
raganus» tarzida dunyoga tanildi.
Farg‘oniyning yuqorida nomi keltiril
-
gan asaridan tashqari «Usturlob yasash
haqida kitob», «Al-Farg‘oniy jadvallari»,
«Yetti iqlimni hisoblash haqida» kabi
asarlari, «Oyning Yer ostida va ustida
bo‘lish vaqtlarini aniqlash haqida riso
-
la» qo‘lyozmasi turli mamlakatlar kutub-
xonalarida saqlanmoqda. Al-Farg‘oniy
861- yilda Qohira yaqinidagi Ravzo
orolida «nilometr», ya’ni suv sathini bel-
gilov chi uskuna yasagan. Uskuna ilk
bor Nil daryo sida sinab ko‘rilgani uchun
shunday nom olgan.
1998-yilda allomaning
1200 yillik tavallud sanasi katta
tantanalar bilan nishonlandi.
2007-yilda Misr poytaxti
Qohirada allomaga haykal
o‘rnatildi.
174
To‘rt ming kilometr uzunlikdagi Buyuk Nil Misr xalqi
uchun hayot-mamot daryosi edi. Mamlakat hududining
atigi olti foizidagina dehqonchilik qilish, biron yegulik
yetishtirish mumkin bo‘lgan. Bu ham Nil tufayli. Qol
-
gan qismi qumlik bo‘lib, bu joylarga daryo suvi yetib
bormas edi. Ana shu olti foiz suvli yer xalqni boqib
kelgan. Hozir ham shunday. Ammo o‘shanda Nil suv
sathi tizginsiz bo‘lgan. Ya’ni, bir yil suv sathi ko‘tarilsa,
qirg‘oqdagi dehqon yerlarini suv bosib, hosili nobud
bo‘lardi. Va aksincha, suv sathi pasayib ketsa, qirg‘oq
-
dan uzoqroqdagi yerlar qurg‘oqchilikka uchrardi.
Shunga qaramay davlat soliqchilari har ikki ho
-
latda ham yer egalaridan birdek soliq talab qilgan.
Ahmad Farg‘oniy yulduzlar harakatini uzluksiz ku
-
zatish barobarida Nil daryosi sathidagi o‘zgarishni
hisobga olgan holda daryodan uzoq-yaqinligiga qa
-
rab yerlar hosildorligi jadvalini tuzadi va shu tartibda
soliq tizimini yaratadi. Olimning Nil daryosi orollaridan
biri — Roud «burni»ga qurgan «Miqyosi Nil» uskunasi
Misrda yangicha soliq miqdoriga asos soldi.
Yevropa Uyg‘onish davrining mashhur olimi Regio-
montan XV asrda Avstriya va Italiya universitetlarida
astronomiyaga doir ma’ruzalarini Farg‘oniy asarlari
asosida o‘qigan. Farg‘oniy nomi Dante (XIV asr) va
Shiller (XVIII asr) tomonidan tilga olinadi.
Atoqli astronom Yan
Geveliy 1647-yili nashr
qilingan «Selenogra-
fiya» kitobida oydagi
kraterlardan birini
buyuk vatandoshi-
miz Ahmad Farg‘oniy
nomi bilan ataydi.
|