Iv bo 'lim. Ja ho n xo'jaligida o 't is h iq tis o d iy o ti m a m lakatlari

IV BO'LIM. JAHON XO'JALIGIDA O'TISH IQTISODIYOTI MAMLAKATLARI
13.2. Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlarida amalga
oshirilgan iqtisodiy islohotlar modellari va ularning natijalari
MShYe mamlakatlari tarkibiga Yevropa Ittifoqiga a’zo 10 ta — Markaziy Yevropa 
(Vengriya, Polsha, Chexiya, Slovakiya) va Janubi-Sharqiy Yevropa (Sloveniya, Bol­
gariya, Ruminiya), Boltiq bo‘yi (Latviya, Litva, Estoniya) hamda Yevropa Ittifoqi­
ga a’zo bo‘lmagan Janubi-Sharqiy Yevropaning oltita (Albaniya, Xorvatiya, Bos- 
niya va Gersegovina, Makedoniya, Serbiya va Chernogoriya) mamlakatlari kiritila­
di. Ushbu mamlakatlar guruhida 124 mln. kishi istiqomat qiladi va taxminan jahon 
yalpi ichki mahsulotining 2,6 
%
ishlab chiqariladi1.
MShYe mamlakatlari iqtisodiy rivojlanish darajasi bo‘yicha bir-biridan farq qila­
di. Misol uchun, 2006-yilda sobiq Yugoslaviya respublikalarida valyutaning xarid 
qobiliyati bo‘yicha hisoblangan aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi daromad ko‘rsat- 
kichi 4 ming dollardan (Chernigoriya) 24 ming dollargacha (Sloveniya) o‘zgarib 
turgan. Bu holat MShYe mamlakatlarida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda 
alohida yondashuvni talab etdi. Natijada bu mamlakatlarda qisqa muddatda «falaj- 
li davolash»2 usuli yordamida liberal iqtisodiyotni shakllantirishga yo‘naltirilgan 
radikal chora-tadbirlarni amalga oshirish (Polsha) va nisbatan yumshoq usullar yor­
damida bosqichma-bosqich, keyinchalik radikal chora-tadbirlarga asoslangan jadal 
iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi (Bolgariya, Ruminiya).
MShYe mamlakatlaridagi iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga quyidagi 
omillar ta’sir ko‘rsatdi:
• islohotlarni amalga oshirishning ratsionalligi va ketma-ketligi;
• iqtisodiyot tarkibining shartlari va xarakteriga mosligi;
• rivojlangan mamlakatlarning tashqi iqtisodiy texnik yordami;
• xorijiy kapitalning roli.
MShYe mamlakatlari ushbu omillar ta’siriga bog‘liq holda iqtisodiy jihatdan 
turli natijalarga erishishdi. Vengriya, Polsha, Chexiya va Slovakiya intensiv isloh 
etishga qaratilgan chora-tadbirlar natijasida Bolgariya, sobiq Yugoslaviya respub- 
likalari va Ruminiyaga nisbatan yuqori iqtisodiy o‘sishga erishdi.
MShYe mamlakatlari XVF tomonidan taklif etilgan quyidagi tuzilmaviy ele- 
mentlarga ega islohotlar modeliga amal qilishmoqda:
1