Iv bo 'lim. Ja ho n xo'jaligida o 't is h iq tis o d iy o ti m a m lakatlari

13-BOB. O'TISH IQTISODIYOTI MAMLAKATLARINING XUSUSIYATLARI VA IQTISODIY ISLOHOTLAR...
13.3.1-jadval
MDH mamlakatlarida asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, 2001-yilga
nisbatan %da
2001-y.
2005-y.
2010-y.
2011-y.
2012-y.
2013-y.
YalM
106
139
169
177
184
187
Sanoat
105
137
154
162
166
167
Asosiy kapitalga investitsiyalar
114
185
270
296
317
321
Manba: www.cisstat.org
MDH mamlakatlarida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning salbiy oqi- 
batlariga quyidagilarni kiritish mumkin:
• islohotlarning ijtimoiy yo‘qotishlar bilan birga sodir bo‘lishi. MDH mamla­
katlarida ishlab chiqarishning pasayishi natijasida aholi turmush darajasining 
pasayishi, ishsizlik darajasining ortishi, ijtimoiy xizmatlar hajmining qisqa­
rishi ro‘y berdi;
• jamiyatning ijtimoiy jihatdan tabaqalashuv darajasining chuqurlashishi. Bozor 
iqtisodiyoti jamiyatda moddiy ta’minlanish bo‘yicha tabaqalashuvning kucha- 
yishiga olib keldi va bu ko‘rsatkich MDH mamlakatlarining ayrimlarida juda 
yuqori darajaga yetdi;
• MDH mamlakatlarining aksariyatida ilmiy-texnik taraqqiyotning orqada qoli- 
shi, mehnat unumdorligining past darajada ekanligi;
• yashirin iqtisodiyotning mavjudligi;
• MDH mamlakatlarining xalqaro mehnat taqsimotida xomashyo va yoqilg‘i yet- 
kazib beruvchilar sifatida ixtisoslashib qolishi.
MDH mamlakatlarida iqtisodiy pasayish darajasi MShYe mamlakatlariga nis­
batan chuqur boiib, Xitoy va Vyetnam singari iqtisodiy islohotlar boshlanishidan 
keyin pasayishlar sodir boimagan (2008-2009-yillardagi inqirozni hisobga olma- 
ganda). Shunga qaramasdan MDH mamlakatlarida sanoat tarmoqlarida ishlab chi­
qarishning keskin pasayishi sodir boidi. Bu holat ushbu tarmoqlarning harbiy mah­
sulot ishlab chiqarish bilan bogiiqligi bilan izohlanadi.
Sanoatning yengil sanoat va uzoq muddatli iste’mol tovarlari ishlab chiqaruv- 
chi tarmoqlari sifatli hamda keng assortimentga ega import bilan raqobat qila olma- 
ganligi sababli MDH ning ayrim mamlakatlarida muzlatkichlar, videomagnitofon- 
lar, kompyuterlar ishlab chiqarish to‘xtab qoldi. MDH mamlakatlarida xomashyo, 
yoqilg‘i ishlab chiqaruvchi tarmoqlarda ishlab chiqarishning pasayishi sodir bo‘1- 
madi hamda bu mahsulotlar eksporti xorijiy valyuta tushumlarining asosiy man­
bayi va iqtisodiyotni qoilab-quvvatlash vositasiga aylandi.
Tahlillar ko‘rsatishicha, 1990-yillarda 0 ‘zbekiston, Belarus, Qozogistondan 
tashqari boshqa mamlakatlarda sanoat ishlab chiqarish hajmi va ishchi kuchi mala- 
kasining keskin pasayishi sodir boiganligi kuzatildi. Gruziya, Moldaviya, Tojikiston 
va Qirgizistonda esa sanoat ishlab chiqarishning pasayishi bilan bir vaqtda band- 
likning agrarlashuvi yuz berdi. Misol uchun, 1990-yilda bu mamlakatlarda qish­
loq xo‘jaligida aholining 25 % band boigani holda, hozirda ushbu ko‘rsatkich tax­
minan 50 %ni tashkil etmoqda.
MDH mamlakatlari tashqi savdo aylanmasining asosini o‘zaro savdo tashkil 
etadi. Tahlillar, MDH mamlakatlari o‘rtasidagi tashqi savdo aylanmasida o‘zaro 
savdo ulushining qisqarib borayotganligini ko‘rsatmoqda. Jumladan, bu ko‘rsat- 
kich 2000-yilda 27,7 %ni tashkil etgani holda, 2013-yilda 20,4 %ga teng boidi.