İXTİsasa giRİŞ

Neft-qazı ilə kəşfiyyat üsulu. Yerin dərin qatlarında neftlə 
birlikdə olan qaz süxurlardan keçərək yer səthinə çıxır. Havaya 
cüzi miqdarda qarışmış bu qazın miqdarını təyin edə biləcək çox 
dəqiq cihazlar vardır. Torpaqda kiçik çuxurlar qazaraq oradan 
hava ilə qarışmış qaz nümunələri götürüb, dəqiq cihazlar vasitəsilə 
qazın miqdarını təyin edirlər. Bu nümunələrdən hər birinin qaz 
miqdarını xəritədə nümunə götürülən nöqtəyə qeyd edirlər. Sonra 
eyni miqdarı göstərən nöqtələri bir-birilə birləşdirirlər. Bu qayda 
ilə tədqiq olunan sahə üçün geoloji xəritə çəkilir. 
Antiklinal qırışığın tac hissəsində qaz daha çox olduğundan bura-
da yer səthinə daha çox qaz çıxır. Antiklinal qırışığın qanadlarında 
neft olan yerlərdə isə qaz nisbətən azdır. Odur ki, buradan yer 
üzünə daha az miqdarda qaz çıxacaqdır. Neft olmayan yerdən isə 
qaz heç çıxmayacaqdır. Qaz planalma üsulu vasitəsilə antiklinal 
qırışıq belə müəyyən edilir. 
Bu üsul ilk dəfə olaraq 1930-cu ildə Sovet İttifaqında geoloq 
V. A. Sokolov tərəfindən təklif edilmiş və sonralar sovet alim və 
mühəndisləri tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir. 
Bakterioloji kəşfiyyat üsulu. Bu maraqlı üsul son vaxtlarda 
sovet mühəndisi Moqilevski tərəfindən təklif edilmişdir. 
Torpaqda yalnız mikroskop altında görünə bilən bir növ bak-

---

73
IX. Neft-qaz ixtisas fənlərinin mahiyyəti haqqında qısa məlumat 
teriyalar vardır. Bu bakteriyalar neft və neft qazı ilə qidalanır. Buna 
görə də onlar neft və ya neft qazının sızılaraq aşağıdan yuxarıya 
çıxdıqları yerlərə yığılır. 
Kəşfiyyatçı-bakterioloq çölləri dolaşaraq müxtəlif yerlərdən tor-
paq nümunələri götürür. Əgər bu nümunələrdə neft bakteriyası 
tapılarsa, demək tədqiq olunan sahədə neft vardır. 
Neft-qaz kəşfiyyat və bakterioloji üsuldan başqa nefti axtarmaq 
üçün geofizika kəşfiyyat üsulları da vardır. Bu üsullarda olduqca 
həssas və dəqiq cihazlar vasitəsilə yer təbəqəsini təşkil edən dağ 
süxurlarının müxtəlif fiziki xassələri: sıxlığı, maqnit və elektrik 
xassələri partlayış zamanı əmələ gələn elastik dalğaların yayılma 
sürəti və s. təyin olunur. 
Geofiziki üsullardan biri qravimetrik kəşfiyyat üsuludur. Bu 
üsulla süxurların xüsusi çəkiləri təyin olunur. Qolun bir ucuna na-
zik sapla kiçik bir yük (ağırlıq) asılır. Müvazinəti saxlamaq üçün 
qolun o biri ucuna ikinci yük geydirilir. Nəticədə asılan tərəzi 
alınır. Sonra bu tərəzi nazik metal sapdan asılır və bu qayda ilə bir 
cihaz düzəldilir. Geoloq bu tərəzi ilə çölə kəşfiyyata çıxır. Əgər ye-
rin altındakı süxurlar xüsusi çəkiləri etibarı ilə eynidirsə yük sakit 
durur və ona bağlanan sap vertikal vəziyyətdə dayanır. Kəşfiyyatçı 
yerin dərinliyində qumdaşı və əhəngdaşı kimi neftli yüngül süxur-
lar olduğu yerə çatanda asılmış yük geriyə, kəşfiyyatçının keçdiyi 
yerdə olan ağır süxurlara tərəf dartınmağa başlayır. Buna səbəb 
odur ki, süxur nə qədər ağır olursa, asılmış yükü bir o qədər 
qüvvətlə özünə tərəf çəkir. Asılmış yükün dartıldığı istiqamətlər 
avtomatik olaraq tərəzinin özü tərəfindən yazılır. Beləliklə, altında 
neftin mövcud ola biləcəyi yerlər tapılır.