İXTİsasa giRİŞ

6. Neftin çıxarılması üsulları 
Hazırda neft yataqları fontan, kompressor və dərinlik nasosu 
kimi 3 əsas üsulla istismar olunur: 
Fontan üsulu ilə neft çıxarılma. Bu üsulda nefti quyunun dibinə 
sıxışdıran və onu çox vaxtı böyük təzyiqlə yer üzərinə qaldıran 
qüvvə, əsas etibarı ilə, neftin daxilində həll olmuş və eləcə də an-
tiklinal qırışığın tağ hissəsində yüksək təzyiq altında yığılmış 
qazdır. Bəzi hallarda antiklinal qırışığın qanadlarında yüksək 
hündürlükdə yığılan su nefti yüksək təzyiq altında sıxışdıraraq 
yer üzünə qaldırır. Demək, neftlə birlikdə çıxan qaz nefti hərəkət 
etdirən qüvvədir. 
Yeni neft yataqlarında qazın təzyiqi olduqca yüksək ola bilər. 
Quyunun üstündə neft bəzən 50–100 atmosfer təzyiqlə (və daha 
artıq) kənara çıxır. 
İstismar kəməri neft və su laylarından sementlə kip ayrıldığından 
neftin quyuya süzülməsi üçün yol açmaq lazımdır. Bunun üçün 
perforator adlanan cihaz quyuya geoloqun göstərdiyi dərinliyədək 
salınır. Bu cihaza elektrik cərəyanı buraxdıqda ondan müxtəlif 
istiqamətlərdə atılan zirehdeşən güllələr istismar kəməri və sement 
təbəqəsini deşir. Bu zaman laydakı neftin quyuya daxil olması üçün 
yol açılmış olur. Quyunun ağzına kimi doldurulmuş su quyunun 
dibinə, başqa sözlə neft layına, böyük təzyiq göstərir. Məsələn, 
əgər quyunun dərinliyi iki min metrdirsə, su sutununun quyunun 
dibində yaratdığı təzyiq 200 atmosferə bərabər olur. Əgər layın 
təzyiqi su sütunun təzyiqindən azdırsa quyu fontan etməyəcəkdir. 
İstismar kəmərində müəyyən miqdarda deşik açıldıqdan son-
ra quyuya fontan boruları salınır. Sonra fontan armaturu quyu 
ağzına qoyulur. İndi quyunu işlətmək üçün onda olan su sütunu-
nun təzyiqini azaltmaq lazımdır. Bu məqsədlə çox vaxt sıxılmış 
havadan istifadə edirlər. Kompressordan gələn sıxılmış havanı is-
tismar kəməri ilə fontan boruları arasındakı halqavarı fəzaya vur-
duqda quyudakı su sıxışdırılaraq fontan borularının içərisilə quy-
udan xaricə çıxır. Quyudakı suyun səviyyəsi müəyyən həddə qədər 
azaldıqdan sonra lay təzyiqi üstün gəlir və neft laydan quyuya 
daxil olmağa başlayır. Beləliklə, layın enerjisi təbii qüvvə vasitəsilə 
yer üzünə çıxır, yəni quyu fontan vurur. 
Neft layının təzyiqi yüksək olanda istismar kəmərində bir neçə 
deşik açılan kimi quyu fontan vurur. Odur ki, fontan borularını 
belə quyulara istismar kəmərini deşməmişdən əvvəl buraxırlar. 
Elektrik perforatorunu fontan borularının içi ilə buraxıb borunu 
həm də istismar kəmərini eyni vaxtda deşirlər. Sonra quyu ağzında 
fontan armaturu qurulur və fontanla çıxan neft borularla traplara 
gedir. Traplarda neft qazdan ayrılır və burada neftin təzyiqi aşağı 
düşür. Qazdan azad olunmuş neft qum və sudan ayrılmaq üçün 
çökdürücülərə daxil olur. Belə istismar üsulunda quyudan çıxan 

---

78
IX. Neft-qaz ixtisas fənlərinin mahiyyəti haqqında qısa məlumat 
neft hava ilə təmasda olmur. Odur ki, buna «qapalı fontan» üsulu 
deyilir. 
Fontan armaturundan nefti ortasında kiçik diametrli kanalı olan 
qalın divarlı bir silindrdən buraxırlar. Bu silindrə ştutser deyilir. 
Ştutser vasitəsilə quyudan kənara istənilən miqdarda neft və ya 
qaz buraxıla bilər. Neftçilər hər bir fontan quyusu üçün elə bir iş 
rejimi yaradırlar ki, quyudan az qaz sərf etməklə mümkün qədər 
çox neft çıxarılsın. Buna optimal rejim deyilir. Optimal rejimdə nef-
ti laydan quyuya gətirən neft qazı qənaətlə sərf olunur. Çünki lay-
da neft qazı nə qədər çox qalarsa, quyunun fontan vurması bir o 
qədər uzun olur. 
İndiki fontan quyuları müəyyən müddətdə fontan vuraraq sut-
kada 300–400 ton və daha artıq neft verir.