Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

O’qituvchida zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanish malakalarini shakllantirish

O’zbekistonda ta’lim-tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri, bu ta’lim jarayonlariga zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo’lib, Bunday vazifalarni bajarish «Kadrlar tayyorlash milliy modeli»ni amalga oshirishning bosqichlarida belgilab berilgan, uning kelajakdagi istiqboli Nima uchun bugungi kunda ta’limda axborot texnologiyalarini joriy etishning nazariy asosini yaratish va amaliyotga tatbiq etish zaruriyati paydo bo’ldi? Birinchidan, o’qituvchini o’quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki bilimlarni egallash manbalaridan biriga aylanib qolayotganligini ta’kidlash mumkin.
Ikkinchidan, ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin ortib borayotganligi va ulardan o’qitish jarayonida foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi, shuningdek, o’quvchilarni kasbiy faoliyatga mukammal tayyorlash talablari ta’lim tizimiga zamonaviy texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda.
Ta’lim tizimini isloh qilishning muhim yo’nalishlaridan biri –axborot va telekommunikatsiya texnologiyalari bilan ta’lim jarayonini tizimli integratsiyalash va uni boshqarish hisoblanadi. Islohotlar jarayonida bosh vazifa qilib o’quv jarayonini tashkil etish, uning mazmunini tubdan yangilash, kompyuterlashgan muhitda o’qituvchining pedagogik faoliyati va o’quvchilarning bilim olish jarayonini tashkil etish bilan belgilanadi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da kadrlar tayyorlash tizimini mukammallashtirishning asosiy yo’nalishlaridan biri sifatida ta’lim tizimining yaxlit axborot makonini yaratish alohida ta’kidlab o’tilgan. Unda ta’limning zamonaviy axborot texnologiyalari, kompyuterlashtirish va kompyuter tarmoqlari negizida rivojlanib borishi belgilangan.
Zamonaviy axborot texnologiyalarining ta’limni intensivlashtirish va optimallashtirish imkoniyatlari masofaviy malaka oshirishni tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun umumiy o’rta ta’lim maktablari, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari o’qituvchi kadrlari malakasini oshirishdan maqsad o’qituvchilarda zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanib bilim, ko’nikma va malakalarini hamda pedagogik mahoratlarini shakllantirishdir.
Bugungi kunda pedagogik ta’lim samaradorligini oshirish bilan bevosita aloqador bo’lgan bir qator, hozirgacha echimi topilmagan muammolar mavjud. Bu muammolar ta’lim sohasini axborotlashtirish, zamonaviy axborot texnologiyalari sohasida o’qituvchi kadrlar tayyorlash, o’qituvchilarning zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish malakasining etarli emasligi bilan bog’liq.
Bu muammolarning muhim qirralaridan biri sifatida o’qituvchilarning o’zlarida ta’limni zamonaviy axborot texnologiyalari bilan jihozlashga bo’lgan munosabatlarini ko’rsatish mumkin. Shu narsani ta’kidlash joizki, axborotlashtirish sharoitida o’qituvchining pedagogik mahorati yanada oshadi.
Hozirgi kunda barcha ta’lim muassasalari zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalari asosida jihozlanmoqda. Bu o’z navbatida o’qituvchilarning o’z mehnat faoliyatlariga yangicha yondashuvlarini talab etadi. O’quv jarayonida yangi texnologiyalarni joriy etilishi, o’qituvchini texnik vositalar tomonidan siqib chiqishga emas, balki uning vazifalari, rolini o’zgartiradi, o’qituvchilik faoliyatini yanada serqirra kasbga aylantiradi.
Kompyuter va zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal sur’atda rivojlanishi endilikda hozirgi zamon o’qituvchisining pedagogik mahorati naqadar serqirra ekanligini namoyon etmoqda. Hozirgi kunda zamonaviy o’qituvchidan:
- o’quv kurslari dizayneri – o’quv kurslarining yaratuvchisi;
- fasiliteytor – o’qitish metodlari bo’yicha maslahatchi;
- tyutor – o’quv kurslarini interfaol taqdim etish bo’yicha mutaxassis;
- invigilator – ta’lim natijalarini nazorat qilish usullari bo’yicha mutaxassis bo’lishni talab etmoqda.
Zamonaviy texnologiyalar, masofaviy oliy pedagogik ta’limni yangicha tashkil qilinishiga zamin yaratadi. Bunday ta’limda o’qituvchilar, kompyuter dasturchilari va mutaxassislari yordamida o’qituvchilarning yangicha malaka oshirish kurslarini tashkil etish talab qilinadi. Masofaviy o’qitish kurslarini yaratishda dastlab:
- kurslarning maqsadi;
- maqsadga erishish yo’llari;
- o’quv materiallarini taqdim etish usullari;
- o’qitish metodlari;
- o’quv topshiriqlarining turlari;
- muhokamalar uchun savollar;
- munozara va bahslarni tashkil etish yo’llari;
- o’zaro aloqa usullari va kommunikatsiya singari omillarni aniqlash lozim.
O’qituvchi kadrlar pedagogik mahoratlarini oshirish maqsadida masofaviy malaka oshirishlari nuqtai nazaridan kelib chiqib, tinglovchilarda zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalana olish bilim, ko’nikma va malakalarini shakllantirishga qaratilgan. «Ta’limda axborot texnologiyalari» kursi U.Sh.Begimqulov tomonidan taklif etilgan hamda mazmun va me’yor jihatidan mukammal ishlab chiqilgan bo’lib, o’qituvchilarning pedagogik mahoratlarini hozirgi zamon talablari asosida takomillashtiradi.
Shuningdek, kursning maqsadi – o’qituvchilarda zamonaviy axborot texnologiyalari, kasbiy faoliyat va axborot jamiyati uchun zarur bo’lgan texnik vositalar va dasturiy ta’minot borasidagi bilim, ko’nikma va malakalar shakllantiriladi, zamonaviy axborot texnologiyalarini ta’lim jarayonida, shuningdek, kasbiy faoliyatlarida har qanday muammolarni echishda qo’llashni o’rganadilar. Dastlab o’qituvchilar boshlang’ich tayyorgarlik darajasida quyidagi talablarni o’zlashtiradilar:

• 
  matn muharririning asosiy ob’ektlari va ular ustida bajarilishi mumkin bo’lgan amallarni bilishi;
  
• 
  matnni tahrirlash va formatlash uchun matn muharririni qo’llay olishi;
  
• 
  grafik axborotlarni taqdim etishning rastr va vektor usullarini o’rinli qo’llay olishi;
  
• 
  grafik muharrirning asosiy ob’ektlari va ular ustida bajarilishi mumkin bo’lgan amallarni bilishi;
  
• 
  tasvirni yaratish va tahrirlash uchun grafik muharrirni qo’llay olishi;
  
• 
  elektron jadvallarning imkoniyat va vazifalarini tushungan holda ishlata olishi;
  
• 
  diagrammalar yaratishni bilishi;
  
• 
  elektron jadvallarni masalalar echishda qo’llashi;
  
• 
  ma’lumotlar bazasining imkoniyati va vazifalarini tavsiflashi;
  
• 
  ma’lumotlar bazasining turlarini tavsiflashi;
  
• 
  ma’lumotlar bazasining asosiy ob’ektlari va ular ustida bajarilishi mumkin bo’lgan amallarni bilishi;
  
• 
  oddiy ma’lumotlar bazasini yarata olishi;
  
• 
  yozuvlarni saralash va qidirishni amalga oshirishi.
  

Kursning modul tuzilishini quyidagilardan iborat etib belgilash mumkin:
1-modul. Ta’limda axborot va kommunikatsiya texnologiyalari.
2-modul. Pedagogik dasturiy vositalar.
3-modul. Elektron o’quv materiallarini yaratish texnologiyalari.
4-modul. O’qitishning zamonaviy texnik vositalari.
Bunda o’qituvchilar o’z pedagogik mahoratlarini quyidagi modullar mazmunini o’zlashtirgan holda boyitib boradilar: