Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

4. Funktsiyalar.

Bizga avvalgi mavzulardan ma’lumki, barcha kuyilayotgan muammolar va masalalar kanday turga tegishli bo‘lishidan kat’iy nazar albatta algoritmlar ularning tasvirlash usulllari va hisoblash jarayonlariga asoslangan xolda amalga oshiriladi. Kuyilayotgan muammolarni 2 bosqichda amalga oshiriladi.

1- bosqich.

Algoritm asoslari deb yuritiladi va bu bosqichda qo‘yilgan muammoning kuyilishidan blok sxema ko‘rinishidagi algoritmni yaratgunga kadar bo‘lgan amaliy ishlarning nazariy Qismi bajariladi.

2- bosqich.

Ikkinchi bosqichda esa nazariy ma’lumotlarga asoslangan xolda, ya’ni 1-bosqich ma’lumotlarini amaliy jixatdan bevosita hisoblash mashinalarida kayta ishlanadi. Hisoblash mashinalari yordamida axborotlarni kayta ishlash uchun dasturlashtirish tillaridan foydalanamiz.

Avvalgi mavzularimizdan birida dasturlashtirish tillari, turlari tug‘risida ma’lumot berganmiz.
Xozirgi kunda jamiyatimizning barcha korxonalaridagi ukuv va ilmiy ishlab-chikarish yo’nalishlaridagi iktisodiy, ilm-fan injenerlik muammolarini hal qilishda dasturlashtirish tillaridan foydalaniladi. Xuddi shunday ukuv sistemasida paskal dasturlashtirish tilidan foydalanamiz. Bu programalashtirish tili 1962 yilda yaratilgan bo‘lib, uning asosiy vazifasi qo‘yilgan ixtiyoriy yo’nalishdagi muammolarni xal qilishdir. Demak, bu dasturlashtirish tili yordamida o‘zaro muloqot usuliga asoslangan xolda arifmetik va mantikiy amallar yordamida bajariladigan muammolar hal qilinadi.Paskal dasturlashtirish tilining alfaviti A dan Z gacha bo‘lgan 26 ta lotin, rus va boshka xarflardan iborat.
Paskal dasturlashtirish tilida o‘zgaruvchi va o‘zgarmaslar bilan ishlanadi. O‘zgaruvchi va o‘zgarmaslar bilan ishlanilishi jarayonida identifiqator tushunchasidan foydalaniladi.
Identifiqator deb, qarfdan boshlanuvchi qarf va rakamlar ketma-ketligiga aytiladi.

Masalan -A, A1S , VDLK. KG 15 S .

Identifiqator ham tashkil qilinish jarayonida 8 tagacha belgi va rakamlar ketma-ketligidan iborat bo‘lishi kerak. Undan ortib ketsa, hisoblash mashinasi kabo‘l kilmaydi.

Paskal tilining umumiy tuzilishi quyida gi ko‘rinishlarida bo‘ladi.

Dastur sarlavxasida dasturning boshlanishi haqidagi ma’lumotlar, turlar tizimida esa ishlatilayotgan o‘zgaruvchi va o‘zgarmaslarning turlari ma’lumotlarda hisoblash uchun kiritilishi kerak bo‘lgan ma’lumotlar hisoblash bosqichida hisoblash ishlari va natijani chiqarish bo‘limida yuqoridagi bajarilgan ishlardan keyin olingan natijalarni chiqarish bilan yakunlanadi.

Bu dasturlashtirish tilida ham barcha tillardagi kabi arifmetik amallar bajariladi;

matematika paskal matematika paskal

+ + > >
— — < <
 *  > q
 /  < q
x SQRT(x) = =
x2 SQR (x)   

Bu berilgan ma’lumotlarga asoslangan xolda, uqx + x +4kx ifodaning paskal tilida yozilishini kuramiz

Bu U q SQR (x ) + SQRT(x ) + 4 * k * x
Bu dasturlashtirish tilida amallar va munosabatlardan tashkari standart va nostandart funktsiyalar tushunchalari ishlatiladi.
Standart funktsiya deganda, mashinaning xotirasida o‘zining aniqqiymatlari bilan kimdir tomonidan dastur ko‘rinishida yozib joylashtirilgan funktsiyalar tushuniladi. Bo‘larga;
Matematika paskal matematika paskal
sin x sin(x) ln x LN(x)
cos x cos(x) e^x EXP (x)
tg (x) TAN(x) |x| ABS (x)
lg (x) LOG (x)
Bundan tashkari barcha dasturlashtirish tillarida ham shuningdek, paskal dasturlashtirish tilida ham nostandart funktsiya tushunchasi ishlatiladi.
Nostandart funktsiya deb, dastur to‘zuvchi tomonidan hal qilish jarayonnida mustakil tartibda tashkil qilinayotgan funktsiyalar tushuniladi.
Masalan y = kx + 3 matematika
Y := SQR (x) + 3 paskal
Z = cos x + 3t matematika
Z = cos(x) + 3*t paskal
P = ex + kt x matematika
P := EXP(x) + K * t * SQRT (x) paskal