Izlanishlar, yechimlar
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
169
XALQ TA’LIMI: MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR Keywords: pedagogical staff, civilization, teacher, standards, educational programs, strategy, system, structural changes, relevance. Jahonda inson omili va kapitali, qobiliyati va salohiyatidan innovatsiyalar joriy qilish asosida samarali foydalanish raqamli boshqaruv tizimi va axborot kommunikatsiya vositalari shakllanayotgan bugungi kunda, ayniqsa, pedagog kadrlar tayyorlashning pasayib borishi oqibatida davlatlarning rivojlanishdan ortda qolishiga sabab bo‘lmoqda. Shuningdek, ta’limda ixtisoslashtirishning ilmiy asoslangan tizimi joriy qilinmaganligi, ta’lim tarmoqlarida moddiy-texnik va innovatsiya tizimining qoniqarsiz ahvolda ekanligi, oliy ma’lumotli professional pedagog kadrlar tayyorlaydigan OTM, ularning malakasini oshirish va qayta tayyorlovchi muassasalar o‘rtasidagi integratsion munosabatlardagi muayyan muammolarning yuzaga kelishi natijasida xalq ta’limi tizimida ayrim fanlar bo‘yicha o‘qituvchilarga bo‘lgan ehtiyojlar oshib bormoqda. Ijtimoiy-madaniy rivojlanishning hozirgi bosqichida madaniyatlarning intensiv o‘zaro ta’siri va ta’limning rivojlanish jarayoni, ijtimoiy muammolarning globallashuvi, o‘zaro bog‘liqlik va xalqaro raqobatni oshirish sharoitida ta’limni modernizatsiyalash jamiyatni yangilashda yetakchi omil bo‘lib hisoblanadi va ushbu omillar dunyoning ko‘plab mamlakatlarida amalga oshirilmoqda. Dunyoning barcha mamlakatlarida pedagogik kadrlarni tayyorlash davlat ta’lim siyosatining muhim tarkibiy qismi bo‘lib , yuqori darajadagi moslashuvchanlik va mavjudlik bilan ajralib turadi. Pedagog kadrlarni tayyorlashni takomillashtirish yo‘lidagi izlanishlar o‘qituvchilarni yuqori sifatli kasbiy tayyorlash – mamlakat kelajagi uchun eng qimmatli hissa, degan g‘oyaga asoslanadi. Ushbu muammoli mavzuda o‘qituvchilar uchun o‘quv, ijtimoiy va kasbiy qo‘llab-quvvatlash tizimini rivojlantirish istiqbollarini belgilashda mamlakatimiz uchun ham, umuman jahon hamjamiyati uchun ham katta qiziqish uyg‘otayotgan ayrim fanlar bo‘yicha o‘qituvchilarga bo‘lgan ehtiyojlarni o‘rganish asosida pedagog xodimlarni tayyorlash va ular bilan samarali ishlash tufayli yuqori pedagogik ta’lim jarayonlariga erishgan mamlakatlar tajribasi tahlil etiladi. Ma’lumki, hozirgi kunda mamlakatimizda ta’lim tizimini, xususan, pedagogikani jamiyatning yangi talablariga muvofiq, tez o‘zgaruvchan ijtimoiy- iqtisodiy shart-sharoitlar, umuman ta’lim paradigmasining o‘zgarishi bilan isloh qilishga harakat qilinmoqda. O‘zbek pedagogik ta’limi zamonaviy shaxs talabiga javob beradi, chunki pedagogik oliy ta’limni tugatgandan so‘ng maktabda ishlamasdan (ma’lum 170 A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI iqtisodiy sharoit tufayli) ham bu ta’limni olgan bitiruvchi o‘z bilimini boshqa sohada qo‘llab keta oladi. Agar hozirda O‘zbekiston qaysidir ma’noda, o‘zining ta’lim tizimini moslashtirishga harakat qilayotgan xorijiy pedagoglar tayyorlash ta’limi haqida gapiradigan bo‘lsak, Boloniya jarayoni, Yevropa ta’lim muhiti bular tor doiradagi mutaxasisliklar hisoblanadi. Chet el universitetlarida, shu jumladan, Amerika pedagogika oliy o‘quv yurtlari bitiruvchilarining tor doiradagi mutaxasislari mehnat bozori ehtiyojlari va o‘zgarishlariga moslashuvida, ayrim fanlar bo‘yicha o‘qituvchi-mutaxasislarni tayyorlashda, shuningdek, Amerika Qo‘shma Shtatlari va ba’zi Yevropa mamlakatlarida ham, yaqqol muammolar paydo bo‘lmoqda . Shunga ko‘ra, o‘qituvchilarimizning umumiy va kasbiy malakasi yuqori bo‘lganligi sababli, biz uchun pedagoglar tayyorlash tizimi hech qachon muammo bo‘lmagan, buni Amerika ta’lim tizimidan xulosa qilishimiz mumkin. Yevropa mamlakatlarida bunaqa pedagogika oliy ta’lim muassasalari yo‘q bo‘lsa-da, pedagogika institutlarini o‘z ichiga olgan yirik universitetlar bor. Boshqa tomondan, agar oliy ta’lim muassasalarda pedagogik dasturlar mavjud bo‘lib, u faqat ushbu dasturlarni amalga oshiradi. Bu farqlarga qaramay, bir qator xorijiy mamlakatlarda pedagogik ta’lim tizimini modernizatsiya va isloh qilishga urinishlar umumlashtirilgan postulatlarga (isbotsiz qabul qilingan dastlabki holat) tushirilganligini qayd etish mumkin, bu, shubhasiz, ta’lim tizimi uchun mutaxassislar tayyorlashning ichki tizimiga tatbiq etilishi mumkin. Yevropa standartlariga ko‘ra, pedagogik ta’lim bo‘lajak o‘qituvchiga ko‘plab oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim dasturlari tufayli ta’lim doirasida turli tarmoqlar va kasblar o‘rtasida harakatlanishga imkon beradigan yetarli darajadagi malaka bilan ta’minlashi kerak. Finlyandiyaning o‘qituvchi-pedagoglar tayyorlash tizimi ko‘p mamlakatlar uchun na’muna bo‘lib xizmat qiladi, o‘tgan asrning oxirida o‘qituvchilar uchun magistratura darajasi minimal ta’lim me’yori deb belgilangan edi (shu jumladan, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun ham), bu esa qaysidir darajada mamlakatdagi o‘qituvchilar hurmatini va ijtimoiy maqomini oshirish uchun muhim hissa qo‘shdi. Finlyandiyada maktab o‘qituvchisi bo‘lish uchun juda qattiq tanlovdan o‘tish zarur: pedagogika mutaxassisliklarining eng yaxshi talaba-bitiruvchilari 12% atrofida maktablarga ishga olinadi. Bu yerda shuni ham ta’kidlash kerakki, kichik guruhlarda o‘qitishga ustuvorlik beriladi , bu, shubhasiz, o‘qitishning yuqori sifatda bo‘lishiga olib keladi. Bu mamlakatda maktab ta’limining muvaffaqiyati maktab o‘quvchilarini qo‘llab-quvvatlash tizimiga bog‘liq hisoblanadi: |