Izlanishlar, yechimlar
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
171
XALQ TA’LIMI: MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR Finlyandiyada ishchilar soni jihatidan ijtimoiy ishchilar va psixologlar, barcha Yevropa mamlakatlari orasida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Buyuk Britaniyada ham o‘qituvchilarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish uchun shart-sharoitlar yaratilgan, malakali o‘qituvchi maqomini olish uchun muqobil ta’lim dasturlari ishlab chiqilgan va amalga oshirilmoqda. Bular shunday dastur-ki, maktab bazasida o‘qituvchilarni tayyorlashadi (School Centered Initial Teacher Training), “tezkor yo‘l” (The Fast Track Programs) deb ataluvchi dasturlar va boshqalardir. Bugungi kunda ta’lim sohasida yetakchi o‘rinni “aqlli maktablar, ziyoli millat” strategik dasturida o‘z aksini topgan mavjud imkoniyatlarni amalga oshirish paradigmasiga samaradorlik paradigmasidan ko‘chgan Singapur egallaydi. Ushbu strategiyaning asosiy g‘oyasi insonning butun hayoti davomida o‘rganish qobiliyati bo‘lib , u bilan mamlakat kelajagi uzviy bog‘liq. Albatta, ta’kidlash lozimki, bu Singapurda, xuddi Finlandiyadagi kabi, misol uchun, o‘qituvchilik kasbi ijodkorlik hisoblanib, bu kasb ijobiy va jamiyatda sharafli hisoblanadi, shuning uchun, o‘qituvchi bo‘lishdan oldin, nomzodlar eng yaxshi deb tan olinishi uchun yetarlicha uzoq va murakkab tanlov jarayonidan o‘tadilar . Xitoy maktab ta’lim tizimini tahlil qiladigan bo‘lsak, Xitoy dunyoda eng katta aholi soniga ega bo‘lgan davlat bo‘lganligi sababli ham hukumat qashshoqlikni kamaytirish maqsadida ta’lim tizimini rivojlantirish dasturini ishlab chiqqan. Olib borilgan islohotlar natijasida keyingi 10 yilliklarda Xitoy ta’lim tizimi katta yutuqlarga erishdi. XX asrning o‘rtalariga qadar Xitoy iqtisodiyoti, asosan, qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashgan bo‘lib, qo‘l mehnatiga tayangan holda dehqonchilik bilan shug‘ullanishgan. Aholining katta qismi qishloqlarda istiqomat qilishi va ta’limda ko‘proq gumanitar fanlar: falsafa, tarix va ijtimoiy sohalarga ustuvorlik berilgan. Xitoy ta’lim tizimi, asosan, maktabgacha ta’lim, boshlang‘ich ta’lim, o‘rta ta’lim va oliy ta’limdan iborat. Xitoy Xalq Respublikasining “Majburiy ta’lim to‘g‘risidagi” qonunining qabul qilinishi barcha uchun majburiy o‘rta ta’lim tizimini shakllantirdi. Yangi qonunga ko‘ra 9 yillik ta’lim majburiy va bepul qilib belgilandi. Xitoyda pedagogik ta’lim hozirda xalqaro darajaga etib bormoqda. Rossiya, Yaponiya va AQSH tajribasidan kelib chiqib , milliy an’analarning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘z tizimi yaratilmoqda . So‘nggi o‘n yilliklarda Xitoyda pedagogik kadrlar tayyorlash tizimining rivojlanishi boshqa mamlakatlarga nisbatan ancha tez va jadallashgan. Yo‘naltiruvchi g‘oyalardan biri kasbiy pedagogik kadrlar tayyorlashning iqtisodiyot va umuman jamiyat bilan aloqasini mustahkamlashga, urbanizatsiya va sanoatlashtirishga qaratildi. Bu mamlakatda pedagogik kadrlar tayyorlash ochiqligini oshirishga intilmoqda: 172 A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI mavjud ta’lim muassasalari negizida boshqa oliy o‘quv yurtlari ishtirokidagi pedagogik ta’lim tizimi bosqichma-bosqich shakllanmoqda . 2021-yilda Xitoyda ta’lim tizimini yanada isloh qilish rejalashtirilgan, u quyidagicha amalga oshiriladi: uzluksiz ta’limning mukammal tizimini yaratish lozim , yuqori malakali kadrlar bunday katta aholini tayyorlash uchun tayyor bo‘lishi kerak, ta’lim va ilmiy-texnik yangiliklar o‘rtasida yaqindan bog‘liqlik shakllanadi, mamlakat tomonidan ta’lim tizimini modernizatsiya qilish uchun zarur intellektual qo‘llab-quvvatlash zarurati paydo bo‘ladi. Xitoy yoshlari uchun pedagogik oliy o‘quv yurtlariga qabul qilishning jozibali jihatlaridan biri bepul ta’lim olishning joriy etilishi bo‘ldi. Bu bepul ta’lim uchun talabalar OTMni bitirganidan so‘ng qishloq maktablarida ikki yil davomida ishlab berishi kerak va keyin boshlang‘ich yoki o‘rta maktablarda yana o‘n yil ishlashlari lozim . Biroq, bunday qat’iy sharoitlar o‘qituvchilik kasbini olishga bo‘lgan qiziqishni kamaytirmaydi. O‘qituvchilar uchun ijtimoiy imtiyozlar va yuqori ish haqi oshishi doimiy ko‘zda tutilgan . Tahlillar ko‘rsatganidek, ko‘pgina mamlakatlarda pedagog kadrlar tayyorlashning asosiy maqsadi o‘z amaliyotini rivojlantirish va butun hayoti davomida mustaqil o‘rganishga qodir bo‘lgan o‘qituvchini tayyorlashdir. Amerika, Yevropa va Osiyoning bir qator mamlakatlarida pedagog kadrlar tayyorlashdagi umumiy tendensiya o‘qituvchilik kasbining nufuzini oshirish, kasbiy malakali o‘qituvchini ish bilan ta’minlash va saqlab qolish, kadrlar siyosatini takomillashtirish, o‘qituvchilarni o‘z ustida ishlashga jalb etish, professional jamoalarni rivojlantirish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish orqali kasbiy kompetentlikni oshirish bo‘yicha sa’y-harakatlarni yo‘naltirishdan iboratdir. Angliya va AQSH universitetlarida bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy tayyorlash tizimi ko‘p darajali-bakalavr, magistraturadan iborat . Qozog‘iston va Rossiyada bakalavr, mutaxassis, magistr sifatida bo‘lajak o‘qituvchilarni kasbiy tayyorlash tizimi shakllangan. Ta’lim muddati 4 yildan 11 yilgacha qilib belgilangan. Aksariyat o‘qituvchilar ta’lim sohasida gumanitar fanlar magistri yoki aniq fanlar magistri darajasi bilan universitetlarni bitirib chiqadilar. O‘rtacha ma’lum bir mutaxassislik bo‘yicha magistr darajasini olgan talabalar 4-5 yil davomida o‘qiydi. Hozirgi kunda Angliyadagi davlat maktablarida ta’limning barcha darajalarida (maktabgacha, boshlang‘ich, shu jumladan, tayyorlov va o‘rta ta’lim sinflarida) dars berish uchun malakali o‘qituvchi maqomiga ega bo‘lish lozim. Ko‘pgina mamlakatlarda pedagogik kadrlar tayyorlashni va umuman ta’lim tizimini isloh qilish allaqachon amalga oshirilgan va muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda o‘zgarishlarga bo‘lgan ehtiyoj o‘zbek |