70
5.3. Xalqaro kredit operatsiyalarida faktoring va forfeyting
Faktoring
(“factoring” inglizcha “factor” – vositachi so’zini anglatadi) –
ixtisoslashgan moliyaviy kompaniya tomonidan mahsulotni sotuvchining sotib oluvchiga
bo’lgan pul talablarini sotib olish shaklidagi kreditdir. Xalqaro faktoring – eksportyorning
importyorga to’lanmagan mablag’lari bo’yicha to’lov talabnomasini faktoring
kompaniyasi (odatda bank) tomonidan sotib olish orqali eksportni kreditlash shakli
hisoblanadi. Faktoring fompaniyalarining rivojlanishi 1960 yillardan boshlangan bo’lib,
to’lovlarni kechikishi, amalga oshmasligi hamda eksportyorlarni kreditlarga bo’lgan
talablarini ortib borishi bunga sabab bo’lgan. Uning tarixiy shakli “koloniya”
ko’rinishidagi faktoring hisoblanadi. Unda tovarlar oldi-sotdisi, omborxona va komission
operatsiyalar amalga oshirilgan. Qadimda va o’rta asrlarda xaridorlar guruhi yangi
bozorlarda tovarlarni sotish bo’yicha agentlar rolini o’ynaganlar. Bu tovar faktoring deb
yuritilgan. Moliyaviy faktoringlar dastlab AQShda 1890 yillarda Evropadan gazlama
importini qisqartirish va shu yo’l bilan milliy ishlab chiqaruvchilarni himoyalash
maqsadida paydo bo’lgan. Bu kabi operatsiyadar ikkinchi jahon urishidan so’ng keng
ko’lamda taraqqiy topdi.
Mablag’larni talab qilish muddati kelguncha ekportyorni avanslagan holda
faktoring kompaniyasi uni kreditlaydi. Kreditlash hajmi mijozning kreditni to’lash
qobiliyatiga ko’ra hisob-faktura summasining 70-90 foizi miqdorida bo’ladi. Qolgan 10-
30 foizi kreditning foizi qilib hisoblanadi va komission hizmatlar xarajati mijoz hisobidan
to’lanadi. Ushbu hisobvaroq mablag’lari faktoring kompaniya o’z zimmasiga olmagan
tijorat risklarini (tovar sifatining talabga javob bermasligi, bog’lamining butligi, narx
bo’yicha tortishuv va boshqalar) qoplashga hizmat qiladi. To’lov talabnomasini
inkassatsiya qilingandan keyin faktoring kompaniyasi hisobni yopadi va eksportyorga
uning qoldig’ini, shuningdek muddati o’tkazib yuborilganligi uchun iprotyor to’lagan
jarimalar bilan birga qaytaradi.
Shartnomani tuzish nuqtai-nazaridan
Dostları ilə paylaş: 
