J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
65 5-Mavzu. Xalqaro ssuda kapitallari bozori 5.1. Xalqaro kredit va uning oʻziga xos xususiyatlari. 5.2. Xalqaro kreditning asosiy shakllari. 5.3. Xalqaro kredit operatsiyalarida faktoring va forfeyting. 5.4. Evrokredit bozori Tayanch so’z va iboralar Xalqaro kredit, kredit diskriminatsiyasi, firmaning (tijorat) krediti, vekselli kredit, ochiq hisobvaraqlar bo’yicha beriladigan kredit, xarid bo’naki, bank kreditlari, eksport krediti, iste’mol kredi, moliyaviy kredit, aktseptli-rambursli kredit, broker krediti, faktoring, forfeyting 5.1. Xalqaro kredit va uning oʻziga xos xususiyatlari Xalqaro kredit – bu tovar va valyuta ko’rinishidagi mablag’larni qaytarib berishlilik, muddatlilik, foiz to’lashlilik shartlari asosida berish bilan bog’liq bo’lgan xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi ssuda kapitali harakatidir. Xalqaro kredit munosabatlarining sub’ektlari sifatida tijorat banklari, markaziy banklar, davlat organlari, yirik korxonalar, mintaqaviy va xalqaro moliya-kredit tashkilotlari qatnashadi. Xalqaro kreditni yuzaga kelishiga sabab bo’lib, ishlab chiqarishning milliy doiradan chiqishi, xo’jalik aloqalari baynalminallashuv jarayonining tezlashishi, xalqaro kapitallarning markazlashuvi hamda ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi hisoblanadi. Xalqaro kredit kapital ishlab chiqarishning dastlabki bosqichlarida vujudga kelgan va kapitalni jamg’arishning asosiy usullaridan biri bo’lgan. Xalqaro kreditning asosiy manbalari bo’lib korxonalarning bo’sh turgan pul mablag’lari, bank va kredit tashkilotlariga jalb qilinadigan davlat va xususiy sektorning pul jamg’armalari hisoblanadi. 66 Mahsulotlarni takror ishlab chiqarish jarayonida xalqaro kreditga ob’ektiv zarurat yuzaga keladi va u xo’jalik sub’ektlarida mablag’larning doiraviy aylanishiga, mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xususiyatlariga, tashqi iqtisodiy bitimlarning hajmi va muddatidagi farqlarga, iqtisodiyotda ishlab chiqarishni kengaytirishga mo’ljallangan yirik kapital qo’yilmalarini amalga oshirishga bog’liq bo’ladi. Xalqaro kredit tamoyillari. Xalqaro kredit munosabatlarini tashkil qilish quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 1. Qaytarib berishlilik: agar olingan mablag’lar qaytarilmasa, pul kapitalini qaytarib bermaslik shakli namoyon bo’ladi, ya’ni moliyalashtirish yuzaga keladi; 2. Muddatlilik, ya’ni kredit shartnomasida ko’rsatilgan muddatda kreditni qaytarilishini ta’minlash; 3. Ta’minlanganlik, ya’ni olingan kreditni to’lashni kafolatlanganligi; 4. Maqsadlilik, ya’ni ssudani aniq ob’ektlarga yo’naltirishni ko’zlash va uni birinchi navbatda kreditor davlatning eksportini rag’batlantirish uchun qo’llash; 5. Foiz to’lashlilik. Xalqaro kreditning tamoyillari uning bozor iqtisodiyoti qonunlari bilan aloqalarini ta’minlaydi, bozor sub’ektlari va davlatning joriy hamda strategik vazifalariga erishishi uchun ishlatiladi. Xalqaro kreditning funktsiyalari. Xalqaro kredit xalqaro iqtisodiy aloqalarda ssuda kapitallari harakatini o’ziga xos xususiyatini namoyon etib, quyidagi funktsiyalarni bajaradi: 1. Kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni talablarini qondirish uchun ssuda kapitallarini mamlakatlar o’rtasida qayta taqsimlash. Ssuda kapitallari xalqaro kredit mexanizmi orqali foydasi ko’proq, daromadliroq bo’lgan tarmoqlarga intiladilar. Shu orqali kredit milliy daromadni o’rtacha daromadga tenglashishiga imkoniyatni yuzaga keltiradi va uning massasini oshishiga olib keladi. 2. Haqiqiy pullarni kredit pullarga almashtirish, naqdsiz to’lovlarni rivojlantirish va tezlashtirish hamda naqd valyuta aylanmasini xalqaro kredit operatsiyalari bilan almashtirish orqali xalqaro hisob-kitoblar muomalasidagi sarf-xarajatlarni iqtisod qilish. Xalqaro kredit asosida xalqaro hisob-kitoblarning kredit vositalari - veksellar, cheklar, 67 shu jumladan, bank o’tkazmalari, depozit sertifikatlari va boshqalar yuzaga keldi. Ssuda kapitalining xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi muomalasi vaqtini tejash kapitalning ishlab chiqarish maqsadlarida foydalanilish davrini uzaytiradi va shuning asosida, ishlab chiqarishni kengaytirish va foydaning o’sishini ta’minlashga xizmat qiladi. 3. Kapitalning jamlanishi va markazlashishini tezlashtirish. Xorijiy kreditlarni jalb qilish tufayli qo’shimcha qiymatni kapitalga aylanish jarayoni tezlashadi, shaxsiy jamg’armalar chegarasi kengayadi, bir davlat tadbirkorlarining kapitallari boshqa davlatlarning mablag’lari qo’shilishi oqibatida ko’payadi. Xalqaro kredit avvaldan yakka korxonalarni aktsionerlik jamiyatlariga aylanishiga, yangi firmalar va monopoliyalarni paydo bo’lishiga xizmat qiladi. Kredit boshqa mamlakatlarning kapitali, mulki va mehnatidan belgilangan me’yorlarda foydalanish imkoniyatini beradi. Yirik kompaniyalarga taqdim etiladigan imtiyozli xalqaro kreditlar va kichik hamda o’rta hajmdagi firmalarni jahon ssuda kapitallari bozoriga chiqishining qiyinligi jahonda kapitalni bir joyga to’planishi va markazlashuvining kuchayishiga olib keladi. Xalqaro kreditning funktsiyalarining ahamiyati katta va u milliy va jahon xo’jaligi rivojlanishiga qarab o’zgarib turadi. Hozirgi sharoitda xalqaro kredit iqtisodiyotni tartibga solish funktsiyasini bajarmoqda va o’zi ham tartibga solinish ob’ekti bo’lib hisoblanmoqda. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|