J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

Turli valyutalardagi suzib yuruvchi foiz stavkalar almashinuvi (floating – for 
– floating) 
Tomonlardan biri ma’lum bir valyutadagi suzib yuruvchi foiz stavkasida 
aniqlangan summani boshqa bir valyutada aniqlanuvchi suzib yuruvchi foiz stavkasidagi 
summaga almashtiradi. Bitimni tuzishda muddat, turli valyutalar o’rtasidagi kurs, asosiy 
qarzning foiz to’lovlarini aniqlashda foydalaniladigan shartli summa inobatga olinadi. Bu 
jarayonni quyidagi misollar orqali to’liq o’zlashtirish mumkin. Aytaylik, siz xar chorakda 
3 yil muddatga olingan 10 ming AQSh dollari miqdoridagi kreditga USD LIBOR 1M 
suzib yuruvchi stavka bo’yicha foiz to’lovlarini amalga oshirasiz. Turli sabablar bilan siz 
o’z foiz to’lovlaringizni boshqa bir valyutadagi suzib yuruvchi foiz stavkaga, masalan 
TIBOR 3M ga o’tkazmoqchisiz. Bunda siz turli valyutalardagi suzib yuruvchi foiz 
stavkalar almashinuvi ta’minlovchi foiz svopidan foydalanib o’z rejangizni amalga 
oshirasiz. Albatta bunda kredit muddati va valyuta kursini inobatga olasiz. Bitim tuzish 
kunida valyuta kursi, yoki hisoblangan forvard kursi USD/JPY = 120 bo’lsa, 10 ming 
AQSh dollaridagi kredit 1,2 mlrd Yaponiya yeniga teng bo’ladi va ushbu summa xar 
chorakda TIBOR 3M stavkadagi foiz to’lovlari uchun asos hisoblanadi.
Pul bozoridagi foiz fyucherslariga optsionlar 
(option on money market interest 
rate future). Bunday optsion o’z egasiga aniq bir narx bo’yicha foiz fyuchersini sotib olish 

---

177 
yoki sotish huquqini beradi. Ular faqat birjalarda muomalada bo’ladi, masalan LIFFEda. 
Evrodollar va EURIBOR bo’yicha qisqa muddatli funt sterling fyucherslariga 
optsionlardan amaliyotda keng foydalaniladi.
Foiz kafolatlari, “shift” va “pol” shaklidagi shartnomalar 
(interest rate 
guarantee, cap, floor). FRAlarga optsionlar “foiz kafolati” (IRG) yoki “foiz kapleti” 
(interest rate caplet) deb nom olgan. FRAlarga evropacha koll optsion yoki “IRG qarzdor” 
kredit oluvchiga ssuda bo’yicha kelajakda maksimal foiz stavkani qat’iy belgilash 
huquqini taqdim etadi. FRAlarga put optsion yoki “IRG kreditor” aksincha kredit 
beruvchiga ssuda bo’yicha kelajakda minimal foiz stavkani qat’iy belgilash huquqini 
taqdim etadi.
“Shift” (inglizcha “cap” – shapka, bosh kiyim) foiz shartnomalari kelishilgan 
maksimal stavka va aktivlar bo’yicha suzib yuruvchi foiz stavkasi orasidagi farqni to’lash 
uchun tuziladi. Bunday optsion shartnomasini tuzish orqali qarzdor o’z majburiyatlari 
bo’yicha foizlarni oshish riskidan holi bo’ladi.
“Pol” (inglizcha “floor” – pol (er yuzida o’rnatilgan taxtali qoplama)) foiz 
shartnomalari esa aksincha, kelishilgan minimal stavka va aktivlar bo’yicha suzib 
yuruvchi foiz stavkasi orasidagi farqni to’lashni talab qiladi, ya’ni kafolatlaydi. Bu 
shakldagi optsionni tuzish orqali kreditor (qarz bergan shaxs) taqdim etgan krediti 
bo’yicha foiz stavkasini tushish riskidan himoyalanadi 
“Shift” va “pol” shartnomalarining kombinatsiyasi “kollar” (inglizcha “collar” - 
bo’yinbog’) nomlanadi. Foiz stavkasiga tuzilgan bunday optsion investorni foiz 
stavkalarning keskin tebranishidan himoyalaydi, ya’ni ma’lum muddat davomida foiz 
stavkalarning maksimal va minimal chegarada tebranishini ta’minlaydi.