Jahon adabiyoti: mod е rnizm va postmod

Mavzu bo‘yicha nazorat savollari:
1. Postmodernizmning paydo bo‘lishi va mazmun- 
mohiyati haqida gapiring.
2. Nima uchun postmodernizm murakkab oqim hi-
soblanadi?
3. Postmodernizmni modernizmdan ajratib turuvchi 
asosiy xususiyatlar nimalardan iborat?
4. Ommaviy madaniyat, ommaviy didsizlashuvning 
postmodernizmga qanday aloqasi bor?
5. Postmodernizmning asosiy tushunchalari haqida 
so‘zlang.
6. Postmodernizm namunalaridan tahlil qilib bering.
7. Postmodernizm va istiqlol davri o‘zbek adabiyoti 
haqida gapiring.
Adabiyotlar:
1. Затонский Д.В. Модернизм и постмодернизм. – 
Харьков: Фолио, 2000.
2. Модернизм. – М.: Искусство, 1987.
3. Гассет О.И. Дегуманизация искусства. – М.: Ра-
дуга, 1991.
4. Борев Ю. Эстетика. – М., 1987.

---

5. Йўлдош Ў., Йўлдош М. Бадиий таҳлил асослари. 
– Тошкент: Камалак, 2016.
6. Қуронов Д. ва бошқ. Адабиётшунослик луғати. – 
Тошкент: Академнашр, 2010.
7. Internet materiallari: Postmodernizm, jumladan, 
http://iEssay.ru sayti.
Tayanch so‘z va iboralar: 
Globalizm va 
adabiyot, yangi izlanishlar adabiyoti, internet 
adabiyoti, zamonaviy jahon adabiyoti 
muammolari haqidagi qarashlar, adabiyotning 
kelajagi, zamonaviy adabiyot va tarjima 
masalalari, sog‘lom adabiyot targ‘ibi.
4-mavzu: 
JAHON ADABIYOTINING
ZAMONAVIY MUAMMOLARI
RЕJA:
1. Globalizm va adabiyot.
2. Adabiyotning kelajagi masalasi.
3. Internet adabiyoti.
4. Zamonaviy adabiyot va tarjima masalasi.
5. Yoshlar va sog‘lom adabiyot targ‘iboti.

---

77
Globalizm va adabiyot.
Texnikaning rivoji, umumiy 
taraqqiyot, ilmiy kashfiyotlar bu davr adabiyotiga jiddiy 
ta’sir ko‘rsatdi. XIX asrda Hindistonga inglizlar temir yo‘l 
qura boshlaganida braxmanlar norozi bo‘lib, bu bizning 
ruhiy-ma’naviy dunyomizga daxl qilishdir deya jon-jahd-
lari bilan qarshilik qilishgan edi. Shunga qaramay, dunyo-
da umumiy taraqqiyotni to‘xtatib bo‘lma(y)di. Dunyoning 
holi ham shunga ko‘ra o‘zgardi. Olamni badiiy-estetik 
qabul qilishda ham jiddiy evrilishlar yuz berdi. Yevropada 
realizm, tanqidiy realizm o‘rniga modernizm, postmo-
dernizm kirib keldi. Nigohlar, ispan esteti va faydasufi 
O. Gasset aytmoqchi, 180 gradusga burildi. Voqealar tas-
viridan inson botini (ruhiyat)ning tasviri oldingi marraga 
chiqdi. XIX asrning ikkinchi yarmidan to shu kunlargacha 
realizm, tanqidiy realizm, estetizm, modernizm, postmo-
dernizm oqimlari bir-birining o‘rnini olib, biri ikkinchisi-
ga xamirturish bo‘lib keldi. Natijada bugungi dunyoning 
kayfiyatida ko‘pgina izmlarning nafasi seziladigan holga 
keldi. Shunga qaramay, keyingi bir necha o‘n yilliklarda 
jahonni o‘z domiga tortgan umumiy kayfiyatni «globa-
lizm» deb atash urfga kirdi. Globalizm adabiy oqim emas. 
Lekin u adabiy oqimlarga jiddiy ta’sir qiladigan umum-
jahoniy «iqlim» bo‘lib, uning ta’sirida dunyo badiiy-es-
tetik tafakkur tarzida misli ko‘rilmagan o‘zgarishlar yuz 
berdi, bermoqda.
Globalizm nima? Lotincha «globus», ya’ni shar so‘zi-
dan olingan bo‘lib, dunyo miqyosidagi iqtisodiy, siyosiy, 

---

78
79
madaniy, diniy jihatdan o‘zaro ta’sirlashuv jarayonidir. 
Unda dunyo xo‘jalik tizimi o‘zgarib boradi. Bozor mu-
nosabatlari, mehnat taqsimoti, xalqaro aloqalar, mada-
niy munosabatlar, dunyoqarashlar o‘zaro integratsiyala-
shuv oqibatida jiddiy evrilishga yuz tutadi. Ayni damda, 
siyosiy va iqtisodiy globallashuv farqlanadi. Tarixchilar 
globalizm ni kapitalizmning bitta davri deb qarasa, kul-
turologlar madaniyatning sharqlashuvi oqibati deydi. 
Manbalar aytadiki, bu so‘z ilk bor K. Marksning F. Engels-
ga yozgan xatida (1850-y.) uchraydi: «Endi dunyo bozori 
haqiqatan ham bor. Kaliforniya va Yaponiyaning dunyo 
bozoriga qo‘shilishi bilan globallashuv sodir bo‘ldi».
20
Globalizm o‘z domiga tortgan dunyoda adabiyot o‘z 
«mahallasining kayfiyati»ni kuylab xotirjam bo‘lolmay-
di. O‘zbek shoiri: «Ikki daryo oralig‘ida, Qolib ketdi me-
ning ovozim» (Abdulla Oripov), – deb yozgan edi. Endi 
insonni qiziqtiradigan, uning hayotiga ta’sir qiladigan 
maydon ikki qutb o‘rtasidir. Bugun shoir butun dun-
yo muammolarini kuylashga mahkum va majbur. Buni 
u atay qilmaydi, balki tabiiy ravishda ado etadi. Bugun 
dunyo siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ekologik, psixologik 
jihatdan yaxlit arenaga aylanib ulgurgan. Natijada in-
son badiiy tafakkurida ham o‘zgarishlar sur’ati misli 
ko‘rilmagan darajalarda tezlashmoqda. Adabiyotda-
gi «izm»lar ham shunga ko‘ra tez-tez yangilanib bor-
moqda. Chunki jamiyat kayfiyati yangilanmoqda. Jami-
yat kayfiyati esa adabiyot yangilanishini taqozo etadi. 
Yangi lanish adabiyotning tarzini, yo‘nalishlarini o‘zgar-
tiradi, demakki, uning qarshisida yangidan yangi mu-
ammolarni paydo qiladi.
20
Qarang: Internet materiallari. Globalizm.