Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi

otlari va baquvvat tuyalar - bularning barchasi Arab xalifaligining jadal 
ekspansiyasini ta’minladi. 732-yilga kelib, arab qshinlarining G’arbiy yurishi 
Luarada, Parij yaqinida txtatilgan paytda, uning mulki Piriney yarim orolini, 
Shimoliy Afrikani va 0 ’rta Sharqni (Kichik Osiyodan tashqari). Kavkaz ortini 0’rta 
Osiyo va Hind vodiysini qamrab olgan edi.
Arab sivilizatsiyasi markazi imperiya rivojlanishi jarayonida Madinadan 
Damashqqa kchgan, keyinchalik uch asr davomida bu ro’lni Bag’dod shahri 
bajargan. Majusiy arab qabilalarining muqaddas qadamjolari joylashgan Makka 
doimiy ravishda islomning diniy markazi blib qoldi.
Madaniyat nuqtai nazaridan arab istilolari feodalizm davri ekspansiyalari 
orasida eng mustahkam ekanligiga qoldi. Faqat Yevropaning chekka G’arbiy 
tomoni - Piriney yarim oroli oqibat-natijada xristianlar tomonidan bosib olindi. 
Ammo sha yerda ham arablarning yetti asrlik hukmronligi ispanlar va 
portugaliyaliklarning moddiy va ma’naviy hayotida unutilmas iz qoldirdi. VII-VIII 
asrlarda Arab imperiyasi sarhadlariga kirib qolgan boshqa xalqlar endilikda 
islomiylashtirildi, Shimoliy Afrika va 0 ’rta Sharqning aksariyat xalqlari 
arabiylashtirildi. Qur’on yaratilgan arab tili, Yevropadagi lotin tili kabi Eron, rta 
Osiyo, Hind vodiysida din va fan, millatlararo muloqot tiliga aylandi. 0 ’tmishda 
ulkan imperiyaga ega blgan Eronda arablarga qarshilik islomning alohida 
oqimi - ruhiy avtonomiyani da’vo qiluvchi shialik mazhabini keltirib chiqardi 
(mustahkam e’tiqodli musulmonlar sunniylar deb atala boshlandi).
Arab madaniyatining xalifa chegaralaridan tashqarida tarqalishi natijasida 
Anatoliyaning Shimoli-G’arbida usmonliy turklarning kichik knyazligi (XIII asr), 
sngra Usmon imperiyasi paydo bldi. Mintaqada islom dinini oxirgilar safida