otlari va baquvvat tuyalar - bularning barchasi Arab xalifaligining jadal
ekspansiyasini ta’minladi. 732-yilga kelib, arab qshinlarining G’arbiy yurishi
Luarada, Parij yaqinida txtatilgan paytda, uning mulki Piriney yarim orolini,
Shimoliy Afrikani va 0 ’rta Sharqni (Kichik Osiyodan tashqari). Kavkaz ortini 0’rta
Osiyo va Hind vodiysini qamrab olgan edi.
Arab sivilizatsiyasi markazi imperiya rivojlanishi jarayonida Madinadan
Damashqqa kchgan, keyinchalik uch asr davomida bu ro’lni Bag’dod shahri
bajargan. Majusiy arab qabilalarining muqaddas qadamjolari joylashgan Makka
doimiy ravishda islomning diniy markazi blib qoldi.
Madaniyat nuqtai nazaridan arab istilolari feodalizm davri ekspansiyalari
orasida eng mustahkam ekanligiga qoldi. Faqat Yevropaning chekka G’arbiy
tomoni - Piriney yarim oroli oqibat-natijada xristianlar tomonidan bosib olindi.
Ammo sha yerda ham arablarning yetti asrlik hukmronligi ispanlar va
portugaliyaliklarning moddiy va ma’naviy hayotida unutilmas iz qoldirdi. VII-VIII
asrlarda Arab imperiyasi sarhadlariga kirib qolgan boshqa xalqlar endilikda
islomiylashtirildi, Shimoliy Afrika va 0 ’rta Sharqning aksariyat xalqlari
arabiylashtirildi. Qur’on yaratilgan arab tili, Yevropadagi lotin tili kabi Eron, rta
Osiyo, Hind vodiysida din va fan, millatlararo muloqot tiliga aylandi. 0 ’tmishda
ulkan imperiyaga ega blgan Eronda arablarga qarshilik islomning alohida
oqimi - ruhiy avtonomiyani da’vo qiluvchi shialik mazhabini keltirib chiqardi
(mustahkam e’tiqodli musulmonlar sunniylar deb atala boshlandi).
Arab madaniyatining xalifa chegaralaridan tashqarida tarqalishi natijasida
Anatoliyaning Shimoli-G’arbida usmonliy turklarning kichik knyazligi (XIII asr),
sngra Usmon imperiyasi paydo bldi. Mintaqada islom dinini oxirgilar safida
Dostları ilə paylaş: |