Jahon mamlakatlari iqtisodiy

Turkiya. Osiyo va Yevropa qit’alarida joylashgan davlat. Gretsiya, Bolgariya, Gruziya, Armeniya, Eron, Suriya, Iroq davlatlari bilan chegaradosh. Shimoliy qismini Qora dengiz, janubini 0‘rta dengiz, g‘arbini Egey dengizi suvlari yuvib turadi. Marmar dengizi, Bosfor va Dardanell bo‘g‘ozlari orqali mamlakatning Yevropa va Osiyodagi hududlari ajralib turadi.
Ma’muriy jihatdan 76 ta viloyatdan iborat. Davlat tuzumi - Respublika. Davlat boshlig‘i - Prezident. U har 7 yilda saylanib, Qurolli Kuchlaming Bosh qo‘mondoni vazifasini ham bajaradi. Hukumat boshlig‘i - Bosh vazir. Qonun chiqaruvchi hokimiyat - 2 palatali parlament (Buyuk Millat majlisi). Aholisining soni 81,0 mln. kishi, o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 1,0% ga teng. Din nuqtayi nazaridan islomga mansublar 99,8% ni va boshqalar 0,2% ni tashkil etadi. Davlat tili - turk tili. Urbanizatsiya darajasi 70,1 %ga teng.
Etnik tarkibi - 87% i turklar, 10% i kurdlar, 1,7% i arablar, greklar, armanlar va boshqa xalq vakillari. Mamlakatdan tashqarida 6 mln. turk yashaydi. Aholi zichligi 1 km² maydonga 105 kishi to‘g‘ri keladi. Shahar aholisi 71,2%. Savodxonlik darajasi 98,3% ga teng. Tabiiy o‘sish har ming kishiga 15,9 kishidir. 0‘rtacha umr davri erkaklarda 69 yosh, ayollarda 75 yoshga teng. Aholining 14 yoshgacha bo‘lgan qismi 28% ni, 15-64 yoshgacha bo‘lganlari 63 % ni, 65 yoshdan kattalari 8 % ni tashkil qiladi. Turkiya BMT, XYF va NATO ga a’zo.
Kichik Osiyo yarimoroli juda qadim zamonlardan boshlab shimol, janub, g‘arb, sharq o‘rtasida savdo va madaniy aloqalami bog‘lab turuvchi ko‘prik bo‘lgan. Miloddan avalgi 8-6 ming yilliklarda bu yerda dehqonchilik va chorvachilik rivojlangan. Miloddan awalgi 3 ming yillikda birinchi shahar- davlatlar pay do bo‘lgan. Jumladan, eng kuchlisi Xatti davlati bo‘lgan. Keyincha- lik bu hudud Iskandar Zulqamayn qo‘l ostida bo‘ladi, I asrda esa u rimliklar qo‘liga o‘tadi. Keyinchalik Yizantiya qaramog‘ida bo‘ladi. XI asrda turk saljuqiylar, undan keyin esa Usmonli turklar qo‘liga o‘tadi. 1320-yildan Usmonli turklar imperiyasi shakllandi.
1923-yil 29-oktabrdan Turkiya mustaqil respublika bo‘ldi. Poytaxti - Anqara shahri. Mamlakat tarixiy obidalarga boy Masjidlar, ibodatxonalar, tarixiy muzey- lar shular jumlasidandir. Mamlakatning g‘arbiy va markaziy qismini Anadoli yassi tog‘lari egallagan. Sharqiy qismida esa Armeniya yassi tog‘lari yastanib yotibdi.
Asosiy daryolari - Yoshil, Irman, Dajla, Frot, Araks, Chorax. 0‘rmonlar 15 % maydonni egallaydi. Unda qayrag‘och, archa, sarv daraxti, buk, eman, grab va butalar o‘sadi. Hayvonlardan bug‘u, olmaxon, yowoyi cho‘chqa, bo‘ri, chiyabo‘ri, ayiq, tog‘ echkisi, sirtlonlar yashaydi. Qushlardan qarg‘a, burgut, laylak, qaldirg‘och hamda ilon va kaltakesaklar keng tarqalgan.
Turkiya - industrial-agrar mamlakat. Mamlakatda xrom (dunyoda 3-o‘rinda), surma, temir rudasi, volfram, mis, marganes, simob, boksit, oltingugurt qazib olinadi. Rangli va qora metallurgiya rivojlangan. Neftni qayta ishlovchi va kimyo zavodlarida mineral o‘g‘itlar, ishqorlar, uy-ro‘zg‘or, kimyo mahsulotlari ishlab chiqariladi. Mashinasozlikda yengil avtomobillar, yuk mashinalari, avtobuslar, qishloq xo‘jaligi mashinalari, dengiz kemalari, stanoklar, elektr jihozlar ishlab chiqariladi. Zamonaviy oziq-ovqat va to‘qimachilik, qurilish materiallari va sement sanoat korxonalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Teri-poyabzal, mebel va qog‘oz ishlab chiqarish rivojlangan.