Jahon tarixi

Savdoning rivojlanishi. 
XVI—XVII asrlarda savdo va tadbir- 
korlikning markazi bo‘lgan shaharlarning rivojlanishi davom 
etdi. Bu esa, o‘z navbatida, shaharda savdoning rivojlanishiga 
olib keldi. Odatda, bozorlarda savdo haftasiga bir yoki ikki
14

---

kun bo‘lardi. Shaharlarning rivojlanib borishi bilan bozorlar 
har kuni ishlay boshladi.
XVII asrdan boshlab usti yopiq bozorlar qurilishi keng avj 
oldi. Bunday bozorlarning eng kattasi Parij va London shahar- 
larida qurilgan.
Shaharlar to ‘xtovsiz o‘sib borayotgan bir sharoitda, ahyon- 
ahyonda tashkil etiladigan yarmarkalar shahar aholisining 
talabini qondirolmay qoldi. 0 ‘rta asr yarmarkalari o‘z aha- 
miyatini yo‘qotdi. Shahar aholisining ehtiyojini har kuni savdo 
qiluvchi bozorgina qondira boshladi. Savdogarlar hayoti va 
mol-mulkiga solinayotgan doimiy xavf-xatar ularni birla- 
shishga majbur etdi. Bu omil, o ‘z navbatida, savdo kompa- 
niyalari sonining ko‘payishiga olib keldi. Kompaniya a’zolari 
uning faoliyati uchun o‘z mol-mulklari bilan javobgar edilar. 
Shu tariqa dastlabki 
aksionerlik jamiyatlari
tashkil topdi.
Savdo-sotiqning rivojlanishi va kompaniyalar qudratining 
oshishi oqibatida 
savdo monopoliyalari
vujudga keldi. Bu hodisa 
ham yangi davrning muhim belgilaridan biri edi.
O'zingizni sinang:
♦ Burjuaziya......... 
♦ Yangi zodagonlar.........
Jahon savdosi. 
Gollandiya va Angliya jahon savdo-sotig‘i- 
ning markazlariga aylandi. Dengiz osha savdo qilish ingliz 
savdogarlarini ham kompaniyalarga birlashishga majbur etdi.
Angliyaga chetdan ziravorlar olib kelish huquqi faqat «Ost- 
Indiya» kompaniyasiga berilgan. Kompaniya qisqa vaqt ichida 
juda katta miqdordagi boylikka ega bo‘ldi. Natijada o‘z aksiya- 
dorlariga hatto 500 % gacha miqdorida dividend ham today 
boshladi. Angliyaga paxta olib kelish huquqi esa «Levantiy» 
kompaniyasiga berilgan. Bu kompaniya, ayni paytda, 0 ‘rta 
Yer dengizi mamlakatlari bilan savdo qilish huquqini ham 
qo‘lga kiritgan. Rossiya bilan savdo aloqasi olib borishga 
«Moskva» kompaniyasi haqli edi.
Bank egalari, dallollar, qassoblar, pivo tayyorlovchilar va 
hatto eng mashhur zodagonlargacha qaysidir bir kompa- 
niyaning aksiyadori edilar. Hatto qirollar ham bundan mus- 
tasno emasdilar. Ayni paytda, ular savdo kompaniyalari tashkil 
etilishiga qarshilik qilmadilar. Chunki kompaniya tashkil etish 
uchun berilgan 
patent
xazinaga katta miqdorda daromad 
keltirar edi. Bundan tashqari, savdo kompaniyalari uzoq mam-
15

---

lakatlarda Angliya manfaatlarini himoya qilish majburiyatini 
ham olganlar. XVII asr boshlarida Angliya savdo kom- 
paniyalari Erondan Shimoliy Amerikagacha, Shvetsiyadan 
Hindistongacha bo‘lgan juda katta hududlarni o‘z ta ’siriga 
oldilar. Hindiston va Amerikaga tobora ko‘proq kirib bordilar.